Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
Ry1nVVuBSh0rv

Na renesansowym dworze Jagiellonów

Zamek Królewski na Wawelu
Jakub Hałun, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Następcy Władysława Jagiełły

Jak pamiętacie z poprzednich lekcji, od 1386 roku rządził w Polsce Władysław Jagiełło. Był on pierwszym przedstawicielem dynastii Jagiellonów na polskim tronie. Po śmierci Jagiełły królem Polski został jego syn Władysław.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Syn Władysława Jagiełły, również o imieniu Władysław, został wybrany też na króla Węgier. Kiedy na Europę najechali Turcy, król Władysław wyruszył na wojnę przeciw nim. Podczas tej wojny zginął w bitwie pod Warną w 1444 roku. Miał wtedy zaledwie 20 lat. Od nazwy miejsca śmierci, to jest miasta Warna (leży nad Morzem Czarnym w dzisiejszej Bułgarii), Władysław jest nazywany Warneńczykiem.

R1TSuCf7c9hEk
Władysław Warneńczyk
Jan Matejko, Władysław Warneńczyk, domena publiczna

Po śmierci Władysława Warneńczyka królem Polski został drugi syn Władysława Jagiełły, Kazimierz zwany Jagiellończykiem. Rządził on przez 45 lat. Miał trzynaścioro dzieci. Aż czterech z jego synów zostało królami. Najstarszy Władysław Jagiellończyk został królem Czech i Węgier, trzej dalsi – Jan Olbracht, AleksanderZygmunt Stary zasiadali kolejno na polskim tronie.

j0000008FLB5v32_00000015

Dynastia Jagiellonów

Polecenie 1

Przyjrzyj się uproszczonemu drzewu genealogicznemu dynastii Jagiellonów, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RkJWYbOAeEHmA1
Drzewo genealogiczne dynastii Jagiellonów
Contentplus.pl sp. z o.o., Drzewo genealogiczne dynastii Jagiellonów, licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 1
ROEd4R5AGL1Qt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RrLX0FdxrftWc1
Państwa europejskie pod rządami Jagiellonów
Krystian Chariza i zespół, Państwa europejskie pod rządami Jagiellonów,
Ćwiczenie 2
RigHciTSrgBQg1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FLB5v32_000EX002

Królewski Zamek na Wawelu

Polecenie 3

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj ćwiczenie.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Wzdłuż leniwie płynących wód największej polskiej rzeki, Wisły, po piaszczystej drodze powoli poruszały się załadowane ciężkie wozy, ciągnięte przez zmęczone konie. Wędrowcy przystanęli na chwilę nad brzegiem, aby dać wytchnienie strudzonym zwierzętom i napoić je w przepływającej obok niespiesznie rzece. Nieopodal, na trawiastym wzgórzu, odpoczywało już dwóch młodych wędrowców. Ubrani byli w stroje żaków i podróżowali pieszo, co wskazywało, że byli ubogimi studentami zdążającymi do Krakowa na naukę. Młodzieńcy z zaciekawieniem przyglądali się obładowanym wozom. Stroje przejeżdżających podróżnych wskazywały, że byli cudzoziemcami. Jeden z żaków podszedł nieśmiało bliżej i zagadnął podróżnych w języku łacińskim:
– Witajcie nieznajomi! Widzę, że przybywacie z daleka. Jesteście kupcami?
– Witaj – odparł z wozu jeden z podróżnych. – Przybywamy z dalekiej Italii, ale nie przywozimy drogocennych tkanin ani zamorskich przypraw. Nie jesteśmy kupcami. Ale widzę, że mam do czynienia z ludźmi wykształconymi. Znakomicie mówisz bowiem po łacinie! – dodał z podziwem.
– Ja i mój brat udajemy się do Krakowa, gdzie studiujemy medycynę w tamtejszej Akademii. A jaki jest cel waszej podróży, jeśli to nie tajemnica? – dopytywał się zaciekawiony młodzieniec.
– Zmierzamy w tym samym kierunku – odpowiedział Włoch. – Jedziemy również do Krakowa. Polski król chce rozpocząć przebudowę swojego zamku, a my mamy mu w tym pomóc.
– A więc jesteście architektami! – krzyknął z podziwem żak. – Słyszałem wiele o włoskim stylu budowania, ale nie widziałem nigdy takiej budowli. U nas, w Polsce, i wsie, i miasta buduje się z drewna, którego jest pod dostatkiem. Jedynie zamki i największe kościoły stawiane są z cegły i kamienia, ale króluje u nas styl niemiecki z wysokimi wieżami. Styl włoski jest chyba zupełnie inny?
– O tak. My w Italii wzorujemy się na budowlach starożytnych. Mają one płaskie dachy, duże okna. W modzie są też pałacowe dziedzińce otoczone krużgankami. Ale aby to wszystko umieć zaprojektować i wybudować, trzeba wiele lat nauki rysunku, rzeźby i matematyki. Trzeba też wiele lat czytać i studiować starożytne traktaty o budownictwie. No i mieć odpowiednie narzędzia do obróbki kamienia.
– Mistrzu Franciszku! Konie już napojone i odpoczęły nieco. Możemy ruszać dalej! – zawołał jeden z woźniców w kierunku rozmawiającego z młodym studentem architekta.
– Wobec tego ruszamy. Do Krakowa już niedaleko – zadecydował Franciszek. Jeśli macie ochotę, możecie przyłączyć się do nas – dodał do młodzieńca. Podróż w towarzystwie jest bezpieczniejsza, a i weselsza. – Dziękujemy za zaproszenie. Będziemy zaszczyceni, jeśli pozwolicie sobie towarzyszyć. Ruszaj się, Mikołaju! – krzyknął gromkim głosem do brata wylegującego się na trawie. – Ci szlachetni panowie pozwolili się nam przyłączyć!
Obaj młodzieńcy pospiesznie spakowali tobołki i ruszyli z wozami. Był rok 1500. Mistrz Franciszek z Florencji zmierzał do Krakowa, aby na prośbę polskiego króla rozpocząć przebudowę zamku na Wawelu.

Ćwiczenie 3
RaoBBGYqsfiDK1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Siedzibą królów Polski był Kraków. Rezydencja monarchów mieściła się na wzgórzu wawelskim. Od początku XVI wieku ostatni królowie z dynastii Jagiellonów: Zygmunt Stary i jego syn Zygmunt August, prowadzili przebudowę zamku w modnym wówczas w Europie stylu renesansowym. Pracami kierowali sprowadzani z zagranicy znakomici architekci, przede wszystkim Włosi.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Taki dziedziniec wewnątrz budynku był charakterystyczny dla pałaców renesansowych. Dziedziniec był otoczony krużgankami, czyli rodzajem otwartych długich balkonów.

Polecenie 4

Wskaż na zdjęciu renesansowe krużganki.

RBkRLondyuqnd1
Renesansowy dziedziniec zamku na Wawelu
Lestat, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FLB5v32_000EX004

Komnaty wawelskie

Przebudowa zamku na Wawelu wiązała się z gruntownym remontem wszystkich komnat. Doświetlono je dużymi prostokątnymi oknami. Pokoje służyły jako pomieszczenia mieszkalne rodzinie królewskiej, zapraszanym gościom i licznej służbie. Część komnat pełniła funkcje reprezentacyjne. Jedną z najpiękniejszych komnat wawelskich jest tak zwana Sala Poselska. Jej sklepienie ozdobione jest rzeźbami przedstawiającymi głowy mieszczan krakowskich z XVI wieku. Każda głowa jest inna. Ściany ozdobione są pięknymi, ozdobnymi tkaninami – arrasami produkowanymi w Niderlandach.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Głowy wawelskie. Pierwotnie było ich 194, do dziś przetrwało jedynie 30.

Polecenie 5

Opisz przedstawione głowy.

R1XnRA9QxvrN4
Głowy w sali poselskiej
Głowy w sali poselskiej , domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ciekawostka

Arrasy, czyli tkaniny wykonane z wełny, jedwabiu oraz złotych i srebrnych nici, powstały na zamówienie Zygmunta Augusta. Robili je tkacze z Niderlandów (terenów dzisiejszej Belgii). Każdy arras, których było prawdopodobnie ponad 300, przedstawiał inną scenę. Bardzo wiele z nich związanych było z tematyką biblijną.

Polecenie 6

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

ROhijTx5xEW1h1
Szczęśliwość Rajska
Szczęśliwość Rajska, ok. 1550, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
RIjXU5bSIYLRA1
Ćwiczenie 4
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FLB5v32_000EX006

Kaplica Zygmuntowska

W czasie przebudowy zamku przy katedrze na Wawelu wzniesiono renesansową kaplicę, nazywaną Zygmuntowską. Zaprojektowana została przez włoskich architektów na polecenie Zygmunta Starego. Jest to jeden z najpiękniejszych zabytków renesansu w Polsce. Wewnątrz znajdują się wspaniałe nagrobki dwóch ostatnich Jagiellonów, a kaplica ozdobiona jest rzeźbami świętych i postaci biblijnych. Całość nawiązuje do architektury starożytnego Rzymu.

Polecenie 7

Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Ćwiczenie 5
RvcvufEWjphJi1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ciekawostka

W katedrze na Wawelu znajduje się najsłynniejszy dzwon w Polsce nazywany dzwonem Zygmunta. Wykonano go w 1520 roku, a według legendy został odlany z dział zdobytych przez Polaków podczas wojen. Dzwon waży 12 600 kg. Używany jest jedynie podczas najważniejszych świąt.
Obraz Jana Matejki przedstawia scenę zawieszenia dzwonu. Na ilustracji ukazana jest rodzina królewska. Król trzyma rękę na głowie małego syna.

Polecenie 8

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RM4VaVO9aRoDF1
Zawieszenie dzwonu Zygmunta
Jan Matejko, Zawieszenie dzwonu Zygmunta, 1874, olej na płótnie, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
R11FAZwzVNuk31
Ćwiczenie 6
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Sukiennice na rynku w Krakowie. Wzniesione za czasów Kazimierza Wielkiego w XVI wieku zostały przebudowane w stylu renesansowym. Do dzisiaj są jednym z najwspanialszych zabytków renesansu w Polsce.

Polecenie 9

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenia.

RXQmjqx8knPyi1
Na fotografii widać dwa budynki stojące na środku krakowskiego rynku – Sukiennice i wystającą zza nich wieżę ratusza
Maatex, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ćwiczenie 7.1
R1cZzEd91TtvV1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.2
RjC1ONliGaNL41
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FLB5v32_0000005G

Życie dworskie

Na Wawelu mieszkał król z rodziną i całym dworem. Poza oficjalnymi spotkaniami, przyjmowaniem zagranicznych posłów na zamku toczyło się życie towarzyskie. Odbywały się uczty, turnieje rycerskie, a w wolnym czasie polowania w lasach w pobliżu Krakowa. Na dworze królewskim przebywało wielu włoskich architektów, rzeźbiarzy i muzyków. Szczególną opieką otaczała ich królowa Bona Sforza (czytaj: Sforca), żona Zygmunta Starego. Pochodziła ona z Włoch, gdzie otrzymała staranne wykształcenie. Wraz z nią na wawelski zamek przybyli też włoscy dworzanie, ubrani zgodnie z najnowszą modą. Na wzór ich strojów mieszkańcy wawelskiego dworu szyli swoje szaty. Na stołach pojawiły się nieznane dotąd w Polsce warzywa: pomidory, kalafiory, marchewka, szpinak, fasolka szparagowa, zwane włoszczyzną (od Włoch, nazwy kraju, z którego pochodziła królowa).

Polscy humaniści

Mikołaj Rej
R1Y5dfSqvRY8x1
domena publiczna

Mikołaj Rej

W czasach panowania ostatnich Jagiellonów jako jeden z pierwszych zaczął tworzyć literaturę w języku polskim. Jest uważany za ojca polskiego języka literackiego.

Jan Kochanowski
R1LyzPBTkF2CG1
domena publiczna

Jan Kochanowski

Rodzina królewska otaczała się ludźmi wykształconymi. Jednym z królewskich dworzan był Jan Kochanowski, polski poeta renesansowy. Swoje utwory pisał w języku polskim i po łacinie. Tłumaczył też z łaciny na język polski poezję starożytnych pisarzy.

j0000008FLB5v32_00000066

Dwór królewski wzorem dla innych

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
R18E0vWpThb5t1
Zamość
domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Przebudowa zamku na Wawelu i sprowadzanie włoskich artystów do Krakowa przyczyniło się do rozpowszechniania kultury renesansu w Polsce. Króla naśladowali najzamożniejsi. Jan Zamoyski, miłośnik sztuki renesansu, postanowił wybudować całkiem nowe miasto, które zaprojektowali włoscy architekci. W ten sposób powstał Zamość, wspaniały przykład renesansowego budownictwa. Miasto było też potężną twierdzą. Czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nazywane są „złotym wiekiem”.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
1
Ćwiczenie 8
RV3rS0qchlrVI1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
j0000008FLB5v32_0000006H

Podsumowanie

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
1
Ćwiczenie 9
RgPtSAkzNVg9T1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Polecenia

  1. Wyjaśnij, dlaczego centrum polskiego renesansu stał się dwór na Wawelu.

  2. Wymień charakterystyczne cechy zabytków renesansowych.

  3. Powiedz, jak nazywano czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Wyjaśnij, dlaczego.