Owidiusz Narcyz i Echo

Wróżj00000005SB3v28_000tp002Wróż po aońskichj00000005SB3v28_000tp003aońskich miastach niemylne wyrocznie
Spragnionemu ludowi wydawał niezwłocznie.
Liriopaj00000005SB3v28_000tp004Liriopa, gdy ją doszła tego wieszcza sława,
Przybywa, dociec syna przyszłości ciekawa.
[…]

Wieszcz, spytany, czy Narcyz szczęśliwych lat dozna,
Odpowiedział: – „Jeżeli sam siebie nie pozna”.
[…]

Jedna wiosna do wiosen piętnastu dodana
Powab niezrównanego rozwija młodziana.
Łączył w sobie i dziecka, i młodzieńca wdzięki.
Niejedna już dziewczyna chciała jego ręki,
Lecz zimny był na miłość, głuchy na westchnienia.
Raz, gdy w sieć płochliwego naganiał jelenia,
Głos oddająca nimfa ujrzała go w tłumie,
[…]

Echo nie czczym odgłosem, była jeszcze ciałem,
Choć szczupły dar mówienia stał się jej udziałem,
Bo tylko słów ostatki mogła z ust wyronić.
[…] Widzi, jak Narcyz w dzikie zapuszcza się knieje:
W ślad jego postępuje i skrycie goreje.
[…]

Ileż to razy chciała czynić mu wyznania
I słodkie łączyć prośby! Lecz natura wzbrania.
Więc to czyni, co może. W gęstwinie schowana
Czeka, aby powtórzyć wyrazy młodziana.
Narcyz, zbłąkany w lesie, złudzony szelestem:
– „Tu jestem” – rzekł do swoich. Echo na to: – „Jestem”.
– „Przyjdź!” – mówi Narcyz. Słucha i patrzy dokoła,
Dziwiąc się, że go wzywa ten, kogo on woła.
[…]

– „Tu się zejdźmy!” – zawołał. Nigdy chętniej słowa
Nie powtórzyła, jak to, zachwycona Echo
I ufna słowom własnym wybiega z uciechą,
Pewna, że jej udręczeń koniec jest już bliski.
– „Śmierć raczej – krzyknie Narcyz – niż twoje uściski!
Nigdy cię nie pokocham”. – „Kocham” – nieszczęśliwa
Tym jednym jeszcze tylko słówkiem się odzywa.
Wzgardzona, w las ucieka, twarz spłonioną kryje.
[…]

Bez końca łzy ją niszczą, wycieńczają żale.
W ulotne cząstki ciało rozdziela się całe,
Głos pozostał, a kości zmieniły się w skałę.
Duch jej błąka się dotąd po górach i w lesie,
Dotąd koniec pytania w odpowiedzi niesie.
Wszystkie nimfy podobnej doświadczyły wzgardy,
Tak był nadobny Narcyz z swej piękności hardy.
Więc jedna z pogardzonych ręce w górę wznosi
I bogów o tę karę na dumnego prosi:
– „O, niechże sam pokocha, nie kochan wzajemnie!”
Prośbę Panna ramnuskaj00000005SB3v28_000tp005Panna ramnuska słyszy niedaremnie.
Świeża była krynica, pełna czystej wody,
Nie znały jej po górach pasące się trzody;
[…]

Polowaniem znużony, Narcyz przy tym zdroju
Szuka w upał spoczynku, chłodu i napoju.
[…]

Pijąc, własnej piękności odbiciem się łudzi,
Kocha obraz bez ciała, w czczym się kocha cieniu.
[…]

Widząc w wodnym zwierciadle cel swych życzeń bliski,
Czcze tylko zimnej wodzie przesyła uściski.
Nie pojmuje, co widzi, lecz widok go wzrusza,
Czarowną oczu złudą zapala się dusza.
[…]

Próżno głód go odrywał, próżno sen go wołał;
[…]

Przez własne swoje wdzięki ginie w próżnej męce.
Wstał wreszcie i tak mówiąc wzniósł ku niebu ręce:
– „O lasy, których nieraz przyjacielskie cienie Pożądane kochankom dawały schronienie!
Wy, które czas od wieków w nowy liść osłania,
Czy widziałyście kogoś, kto tak schnął z kochania?
[…]

I wiem, że mam wzajemność, bo skoro ku wodzie
Zbliżę się, i on także schyla swoją głowę.
Już mniemam, że uścisnę usta koralowe,
Lecz woda nas odgradza. Duszo mojej duszy!
Wyjdź z tej przeklętej wody! Niech cię głos mój wzruszy.
[…]

Poznaję, że to złuda. O, żądze szalone,
O, męki! Sam ku sobie żywym ogniem płonę.
Cóż czynić? Kogóż będę, o cóż będę żebrał?
Losie! Dając mi wiele, wszystkoś mi odebrał.
[…]

Nie żal mi życia. Ziemia męki me pokryje.
Nawet mnie mej miłości przedmiot nie przeżyje.
Obu nam jedną duszę jedna wydrze chwila”.
[…]

To wyrzekłszy drze szaty z nadmiaru cierpienia
I bijąc w białe piersi, krwią je zarumienia.
[…]

Zaledwie w wód zwierciadle pierś krwawą zobaczy
Nieszczęsny Narcyz, strasznej ulega rozpaczy.
[…]

Trawi go ogień skryty, stracił powab zwykły,
I z bielszej nad śnieg twarzy wszystkie róże znikły,
Znikła czerstwość i siła, i piękność wspaniała,
Którą wszyscy cenili, Echo ubóstwiała.
I choć jej Narcyz życia odebrał nadzieję,
Przecież Echo nad jego nieszczęściem boleje.
Ilekroć nad okropnym użalał się losem,
Echo żal jego swoim dzieliła odgłosem;
Łkania jego powtarza i jęki oddaje.
Gdy Narcyz raz ostatni nad krynicą staje
– „Żegnam cię – rzekł – daremnie kochany młodzianie!”
I Echo mu toż samo daje pożegnanie.
Tak skończył boski Narcyz. Żałość w grób go tłoczy
I wielbiące twarz własną śmierć zamyka oczy.
[…]

Płaczą po nim najadyj00000005SB3v28_000tp006najady, bratu święcąc włosy,
Płaczą driadyj00000005SB3v28_000tp007driady; Echo powtarza ich głosy.
Niosą urnę, pochodnie, wznoszą stos wysoki,
By ostatnią posługą uczcić jego zwłoki.
Ale już ich nie było. W tym miejscu spod ziemi
Wyrósł kwiat złoty, liśćmi uwieńczon białemi.

j00000005SB3v28_00000_BIB_002Owidiusz, Narcyz i Echo, [w:] tegoż, Przemiany, Księga III, tłum. Bruno Kiciński, wybór Jerzy Krókowski, Wrocław 1953, s. 57–63.

Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia

Owidiusz […] opowiadał o Narcyzie w sposób dwojaki. Z zewnątrz, tak jak opowiada się o bohaterze mitycznym, który żył dawniej i daleko, w świecie niebędącym już światem opowiadającego, choć należy do jego rzeczywistości mentalnej; o bohaterze, którego historia jest już zamknięta i znana. Ale opowiadał także od wewnątrz. Narcyz jest tu rzeczywistym bohaterem dramatu, przeżywa swoją sytuację i chce ją poznać […]. Tak kształtowany Narcyz mógł być bohaterem pouczającej powiastki, mówiącej, do czego prowadzi bezkrytyczne zapatrzenie się w siebie, ale mógł być także bohaterem tragicznym, dociekającym istoty swojego losu, zmagającym się z przeznaczeniem; mógł być zarówno pięknym głuptaskiem, który niczego poza sobą nie jest w stanie zobaczyć, jak i bohaterem, którego zasadniczą pasją jest poznanie, przede wszystkim – poznanie siebie samego. I w istocie był tym wszystkim, gdyż rzymski poeta podał nie tylko główny temat, ale także jakby sugerował rozmaite jego przekształcenia. […]
Wielkość pierwowzoru Owidiusza polega na tym jeszcze, że jest to tekst szczególnie zagęszczony, że pojawiają się w nim wątki nasuwające interpretację symboliczną – o rozmaitym charakterze. […] Narcyz stał się określeniem pewnego typu stosunku człowieka do własnego „ja”.

j00000005SB3v28_00000_BIB_003Michał Głowiński, Narcyz i jego odbicia, [w:] , Mity przebrane, Kraków 1994, s. 59–60.

Kazimierz Pospiszyl Narcyzm --- drogi i bezdroża miłości własnej

Miłość do własnej osoby jest podstawowym, a zarazem najpotrzebniejszym uczuciem! Gdy jej zabraknie, kończy się życie!
Następuje to albo w sensie dosłownym, kiedy nie akceptując siebie, zdesperowany człowiek popełnia samobójstwo, albo też w znaczeniu przenośnym, gdy popada w depresję. W takim stanie psychicznym „cierpienia zbolałej duszy” odbierają człowiekowi nie tylko poczucie radości życia, lecz także poczucie życia jako takiego. Prowadzi to do śmierci w sensie psychicznym, mimo że z formalnego punktu widzenia życie trwa nadal.
Bez miłości własnej niemożliwy jest także rozwój człowieka. „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego” – nakazał Bóg w najtrudniejszym do spełnienia przykazaniu, w którym nie tylko nie ma ani śladu potępienia „miłości siebie”, lecz zawarte jest przekonanie, że jeśli ktoś nie kocha „samego siebie”, nie potrafi też kochać „bliźniego swego”. A więc człowiek, który nie kocha siebie, pozbawiony jest najwyższej zachęty dla rozwoju społecznego.

j00000005SB3v28_00000_BIB_004Kazimierz Pospiszyl, Narcyzm – drogi i bezdroża miłości własnej, Warszawa 1995, s. 5.