Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RipFmAk384Fe61
Panorama - Tatry Źródło: Joanna Jakubowicz, Panorama - Tatry, licencja: CC BY-SA 2.0.
Panorama - Tatry
Joanna Jakubowicz, Panorama - Tatry, licencja: CC BY-SA 2.0

Przyroda, obok sztuki i miłości, stanowiła trzeci obszar zainteresowania dekadentów i sferę ucieczki od egzystencjalnego bólu. Młodopolanie szukali ukojenia pośród pięknego i wzniosłego tatrzańskiego pejzażu. Obcowanie z naturą umożliwiało im chwilowe zapomnienie o codziennych troskach i roztaczało baśniowe widowiska angażujące wszystkie zmysły. Czasem jednak wywoływało typowe pesymistyczne refleksje dotyczące małości i znikomości człowieka w nieprzewidywalnym świecie.

Już wiesz

Na podstawie dostępnych ci źródeł informacji zgromadź wiadomości (zarówno geograficzne, jak i historyczne) dotyczące Tatr.

j0000000F5B2v23_0000000E
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Teksty kultury

Ćwiczenie 1.1

Porozmawiajcie o swoich wspomnieniach z wypraw górskich.

Ćwiczenie 1.2

Nazwijcie swoje odczucia związane z  górską przyrodą.

Ćwiczenie 1.3

Obejrzyj znany ci obraz romantycznego malarza Caspara Davida Friedricha Wędrowiec nad morzem mgły.

R1cOZUmNC08wr
Wędrowiec nad morzem mgły
Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły, 1818, olej na pótnie, Kunsthalle, Hamburg, domena publiczna
Ćwiczenie 1.4

Opisz atmosferę, którą niemiecki malarz Caspar David Friedrich starał się oddać na swym obrazie Wędrowiec nad morzem mgły.

Ćwiczenie 1.5

Omów wpływ górskiego pejzażu na człowieka i jego doznania.

Ćwiczenie 1.6

Przeprowadź analizę stworzonego prawie sto lat później dzieła Leona Wyczółkowskiego zatytułowanego Tatry.

RFnAbkw3LOiWb
Tatry
Leon Wyczółkowski, Tatry, 1911, pastel, domena publiczna
Ćwiczenie 1.7

Omów sposób, w jaki Leon Wyczółkowski przedstawił górski krajobraz.

Ćwiczenie 1.8

Zastanów się i powiedz, jak pejzaż tatrzański mogli ukazywać w swej twórczości młodopolanie. Na co zwracali szczególną uwagę? Jakie miejsce pośród gór zajmował człowiek?

O dziele

Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) Kazimierza Przerwy‑Tetmajera to wiersz pochodzący z II serii Poezji, wydanej
w 1894 roku. Jest to jeden z najbardziej znanych liryków tatrzańskich w poezji polskiej.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych. Spróbuj wyobrazić sobie świat przedstawiony w utworze, jego kolorystykę, dźwięki, ruch.

Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)Kazimierz Przerwa‑Tetmajer
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)

Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciała przeźrocze tęczą blasków nasyca,
i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona,
lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona;
puchem mlecza się bawmy i ćmy błoną przeźroczą,
i sów pierzem puszystym, co w powietrzu krąg toczą,
nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci,
jak my same, i w nikłe oplatajmy go sieci,
z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące,
gwiazd promienie przybiją do skał mostów tych końce,
a wiatr na nich na chwilę uciszony odpocznie,
nim je zerwie i w pląsy znów pogoni nas skocznie...

j0000000F5B2v23_00000_BIB_001Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym), [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 133.
Ciekawostka

Czarny Staw Gąsienicowy – jezioro wysokogórskie w Tatrach między Świnicą a Granatami.

RxefZq8RFlE3o
Czarny Staw Gąsienicowy
Joanna Jakubowicz, Czarny Staw Gąsienicowy , licencja: CC BY-SA 2.0
Ćwiczenie 3.1

Opisz nastrój, w jaki wprowadził cię utwór Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych.

Ćwiczenie 3.2

Wypisz z wiersza wszystkie sformułowania związanie z kolorem. Jak barwy wpływają na nastrój utworu?

Ćwiczenie 3.3

Opisz postać mówiącą.

Ćwiczenie 3.4

Zwróć uwagę na jej zachowanie nad Czarnym Stawem Gąsienicowym.

Ćwiczenie 3.5

Określ, czy krajobraz przedstawiony w Melodii mgieł nocnych jest statyczny, czy – dynamiczny. Wskaż fragmenty utworu potwierdzające twój wybór.

Ćwiczenie 3.6

Wymień elementy krajobrazu.

Ćwiczenie 3.7

Wyjaśnij, z jaką technikę malarską przypomina obrazowanie tego utworu. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 3.8

Ćwiczenie 3.9
R8yyPbFzaeKmk1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.10

Sprawdź, czy w wierszu występują określenia dotyczące zapachu.

Ćwiczenie 3.11

Ćwiczenie 3.12
RdLruStTOyI2Z1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.13

W kontekście całego utworu zinterpretuj tytuł wiersza.

j0000000F5B2v23_00000036
JPOL_E3_E4_Konteksty

Patrzę ze szczytu w dół

Widok ze Świnicy do Doliny WierchcichejKazimierz Przerwa‑Tetmajer
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej

Taki tam spokój... Na gór zbocza
światła się zlewa mgła przezrocza,
na senną zieleń gór.

Szumiący z dala wśród kamieni
w słońcu się potok skrzy i mieni
w srebrnotęczowy sznur.

Ciemnozielony w mgle złocistej
wśród ciszy drzemie uroczystej
głuchy smrekowyj0000000F5B2v23_000tp001smrekowy las.

Na jasnych, bujnych traw pościeli
pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz.

O ścianie nagiej, szarej, stromej,
spiętrzone wkoło skał rozłomy
w świetlnych zasnęły mgłach.

Ponad doliną się rozwiesza
srebrzystoturkusowa cisza
nieba w słonecznych skrach.

Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną –
patrzę w dolinę, w dal:

i jakaś dziwna mię pochwyca
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal...

j0000000F5B2v23_00000_BIB_002Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 128–129.
Ciekawostka

Świnica – najwyższy szczyt w północnym pasmie Tatr. U jego zboczy znajduje się wysoka Dolina Wierchcicha (górne piętro doliny Cichej).

RBjZVwuFTDRNX
Dolina Wierchcicha
Jerzy Opioła, Dolina Wierchcicha, licencja: CC BY-SA 4.0
RK5LqaXUQNBGb
Świnica
Opioła Jerzy, Świnica, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 4

Określ temat przewodni wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.

Ćwiczenie 5

Przeanalizuj sześć pierwszych strof. Wymień elementy tatrzańskiego krajobrazu, który opisuje Kazimierz Przerwa‑Tetmajer.

Ćwiczenie 6
RgpwYCxQlvkHy1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.1

Zwróć uwagę na kolorystykę w tej części wiersza. Jaki tworzy nastrój?

Ćwiczenie 7.2

Przeczytaj dwie ostatnie strofy utworu.

Ćwiczenie 7.3

Określ, w jaki sposób zmienił się pejzaż opisywany przez Kazimierza Przerwę‑Tetmajera.

Ćwiczenie 7.4

Wymień elementy obrazowania impresjonistycznego. Zacytuj odpowiednie fragmenty tekstu.

Ćwiczenie 7.5

Scharakteryzuj postać mówiącą.

Ćwiczenie 7.6

Zwróć uwagę na ewolucję jego nastroju podczas kontemplowania tatrzańskiej przyrody.

Ćwiczenie 7.7

Wyciągnij i zapisz wnioski z analizy wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.

Ćwiczenie 7.8

Wykonaj notatkę , w której odpowiesz na pytanie, czy wiersz młodopolskiego poety wpisuje się w światopogląd i atmosferę przełomu XIX i XX wieku.

j0000000F5B2v23_000tp001
j0000000F5B2v23_00000050
JPOL_E3_E4_Preteksty

Preteksty

Impresjoniści stawiali przed sobą trudne zadanie – odwzorować to, co w przyrodzie nieuchwytne. Na przekór dotychczasowym normom, wystawiając swe sztalugi w plenerze, przedstawiali na swych płótnach zjawiska ulotne, takie jak mgły, promienie słońca czy gra cieni.

R57EmZUL9eO5V
Widok Wenecji
Pierre-Auguste Renoir, Widok Wenecji, 1881, Kreeger Museum, domena publiczna
RpRfJ0RpKKJZm
Belle-Île, Deszcz
Claude Monet, Belle-Île, Deszcz, 1886,
RCwrTZzTkznJv
Klify Varengeville, Podmuch wiatru
Claude Monet, Klify Varengeville, Podmuch wiatru, 1882, domena publiczna
Ćwiczenie 8.1

Określ, jakie zjawiska atmosferyczne przedstawiono na obrazach Renoira i Moneta.

Ćwiczenie 8.2

Co charakterystycznego dostrzegasz w tych obrazach?

Ćwiczenie 8.3

Zastanówcie się w klasie, czym była spowodowana nagła zmiana w przedstawianiu rzeczywistości na przełomie XIX i XX wieku. Przedyskutujcie problem.

j0000000F5B2v23_0000005W
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9

Przeprowadź analizę porównawczą wierszy
Kazimierza Przerwy‑Tetmajera: Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) oraz Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej. Określ podobieństwa i różnice w kontekście przedstawiania tatrzańskiej przyrody i refleksji, które wyzwala ona w kontemplującym ją człowieku.

Ćwiczenie 10

Namaluj obraz w technice impresjonistycznej. Spróbuj przedstawić na nim ulotne zjawisko atmosferyczne, np. deszcz lub mgłę.

Ćwiczenie 11

Zinterpretuj wiersz Leopolda Staffa Melodie zmierzchów, zadedykowany Kazimierzowi Przerwie‑Tetmajerowi. Jaki utwór był inspiracją dla Melodii zmierzchów? Przeanalizuj podobieństwa i różnice.

Melodie zmierzchówLeopold Staff
Leopold Staff Melodie zmierzchów

Porzućmy groty głuche, gdzie dzień nas zepchnął złoty,
Na świat biegnijmy, chyże na ziemię zwróćmy loty!
Zapada jasne słońce. Szybko jak błyskawice
Lećmy dłoniami mroku zakrywać słońcu lice.
W przepaści je zepchniemy, na złoty pył potłuczem
I wzlecim popod niebo żurawi ciemnych kluczem.
Potem się rozpierzchnijmy na wszystkie świata strony
I cicho rozwiewajmy zmierzchowych szat welony.

Obleczmy w czarny jedwab jeziora szybę gładką,
Biegnijmy czoła szczytów obrzucać cieniów siatką.
A gdy spotkamy słońca promień lub blask zbłąkany,
Tropmy go przez gór grzbiety, lasy i śpiące łany;
A gdy ścigany w wody zwierciadło ciemne wpadnie,
Gońmy go wśród fal cichych i w muł zagrzebmy na dnie;
Gdy w jar się skryje, wpędźmy w najgłębsze go szczeliny
I zasnuwajmy szarą tkaniną pajęczyny.

Lećmy, wiotkie i ciche, w sioła, w uśpione chaty,
Z serc ludzkich smutków gorzkich wykradać plon bogaty
I po błękitów bladej rozrzućmy je roztoczy,
Aż od nich całe nieba sklepienie się zamroczy.
Potem, znużone, senne, milcząco i powoli
Połóżmy się, by spocząć, w bruzdy zoranej roli
I patrzmy, jak noc idzie siać ziarna gwiazd złociste,
Z których dla marzycieli wzrosną snów kwiaty czyste.

j0000000F5B2v23_00000_BIB_003Leopold Staff, Melodie zmierzchów, [w:] tegoż, Poezje, Lublin 1988, s. 18.
RHPr2OkcyOP5F1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.