Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Rośliny nie potrafią się przemieszczać. Opanowały jednak wiele sposobów, aby ich nasiona znalazły dobre warunki do życia w miejscach odległych od rośliny macierzystej. Wykorzystują do tego celu wiatr, wodę, zwierzęta, a nawet ludzi.

Już wiesz
  • że w środowisku przyrodniczym występuje wiele różnych roślin;

  • jakie są ważniejsze rośliny uprawiane w domach i ogródkach działkowych.

Nauczysz się
  • wskazywać

    poszczególne części rośliny i wymieniać ich funkcje;

  • omawiać znaczenie różnych elementów kwiatu;

  • opisywać funkcje znaczenie owocu.

iSxzqgIfNz_d5e194

1. Budowa rośliny

Rośliny mają bardzo zróżnicowane rozmiary, kształty i wygląd, jednak ich budowa jest podobna. Naszym oczom ukazuje się zwykle jedynie pęd, czyli nadziemna część rośliny. Typowa roślina składa się z korzeni, łodygi, liścikwiatów. Kwiaty mogą przekształcić się w owoc zawierający nasiona.

RltEjSblzXLsx
Budowa zewnętrzna liścia
Schemat budowy rośliny bez kwiatów, owoców i nasion

Korzenie dostarczają roślinom z gleby wodę i sole mineralne, utrzymują je w podłożu, a czasem także gromadzą substancje zapasowe (np. u marchwi). Rosną w głąb gleby, tworząc liczne odnogi. Dzięki temu zwiększa się powierzchnia, przez którą jest wchłaniana woda.

R18M3vU58eNzl
Korzeń
Najważniejsze typy systemów korzeniowych
Ciekawostka

Korzenie mogą być znacznie większe niż naziemna część rośliny.

Łodyga stanowi rusztowanie rośliny i łączy jej części. Z korzenia do liści przewodzi wodę i sole mineralne, a w przeciwną stronę – substancje odżywcze powstałe w procesie fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy. Łodygi czasem służą także do gromadzenia substancji zapasowych. W zależności od budowy pędu rośliny dzieli się na zielne (u których łodyga jest zielona i niezdrewniała), drzewa (u których istnieje jedna, zdrewniała łodyga) i krzewy (u których z korzenia wyrasta wiele zdrewniałych łodyg lub jedna, ale rozgałęziająca się tuż nad ziemią).

Liście są przystosowane do przeprowadzania fotosyntezy. U niektórych roślin liście przekształciły się w igły lub ciernie; mogą także gromadzić pokarm (np. u cebuli).

RV7lopjGAuyKj
Budowa liścia
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego rośliny rosną wolniej, jeśli ich liście zostały objedzone przez larwy owadów.

iSxzqgIfNz_d5e267

2. Kwiaty, owoce i nasiona

Najważniejszą funkcją kwiatów jest wytwarzanie owoców i nasion. Kwiat składa się zwykle z kielicha, korony, pręcików i słupka. Wszystkie te elementy są osadzone na dnie kwiatowym.

  • Kielich składa się z działek kielicha. Są one najczęściej zielone, a ich głównym zadaniem jest ochrona delikatnych pąków kwiatowych.

  • Korona zbudowana jest z płatków. U roślin owadopylnychrośliny owadopylneowadopylnych ich funkcją jest wabienie zwierząt zdolnych do zapyleniazapyleniezapylenia, czyli przeniesienia pyłku z pręcików na szczyt słupka. U roślin zapylanych przez wiatr, czyli wiatropylnychrośliny wiatropylnewiatropylnych, płatki korony są zwykle niewielkie i zielone.

  • Słupekpręciki umożliwiają roślinom rozmnażanie. Pręciki wytwarzają pyłek, który następnie jest przenoszony na słupki innych kwiatów. Tak dochodzi do zapylenia.

R161VLQhtifJ8
Budowa kwiatu
Źródło: Aleksandra Ryczkowska.

Po zapyleniu w słupku zachodzą liczne zmiany prowadzące do powstania owoców, w których znajdują się nasiona. Owoce mają za zadanie rozsianie nasion. Często są słodkie i pożywne, dzięki czemu wabią zwierzęta. Zwierzęta po strawieniu owoców wydalają nasiona wraz z odchodami. Niektóre owoce wytwarzają wypustki, za pomocą których przyczepiają się do piór lub włosów.

R1X2fu7UZCY1p
Budowa owocu
Źródło: Anita Mowczan.
Ciekawostka

Wiele kwiatów wytwarza słodką wydzielinę – nektar. Chcąc go zebrać, owady ocierają się o pręciki i zabierają pyłek, po czym przenoszą go na inne kwiaty. Niektóre rośliny, np. storczyki, wytwarzają kwiaty o szczególnie wyszukanych kształtach i kolorach, by jeszcze skuteczniej wabić owady.

Rw1m3KDzqc0jT
Storczyk
Storczyki słyną z różnorodnych i efektownych kwiatów. Swoim wyglądem wabią konkretne gatunki owadów
iSxzqgIfNz_d5e332

Podsumowanie

  • Rośliny mają podobną budowę zewnętrzną, choć bardzo różnią się wyglądem.

  • Roślina ma korzenie, łodygę, liście i kwiaty.

  • Kwiaty różnią się wyglądem, ale mają podobną budowę.

  • Funkcją kwiatu jest wytworzenie nasion i otaczającego je owocu.

  • Nasiona rozprzestrzeniane są przez wiatr, wodę, zwierzęta lub człowieka.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Załóż własną kolekcję nasion. Wpierw zbierz nasiona dostępne w kuchni jako pokarm (groch, fasola i inne) lub jako przyprawy (np. gorczyca). Potem poszukaj nasion w owocach, które zjadasz (jabłko, cytryna i inne). Pamiętaj, aby starannie opisywać wszystkie znalezione nasiona. Porównaj je z sobą. Czy wszystkie wyglądają tak samo?

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rośliny dookoła nas
Dbamy o przyrodę
Domowy ogródek

iSxzqgIfNz_d5e407

Słowniczek

fotosynteza
fotosynteza

proces zachodzący w komórkach roślin; polega na wytwarzaniu pokarmu z wody i dwutlenku węgla przy udziale energii słonecznej; produktem ubocznym fotosyntezy jest tlen

rośliny owadopylne
rośliny owadopylne

rośliny, u których zapylenie jest możliwe dzięki owadom (rzadziej innym zwierzętom) przenoszącym pyłek

rośliny wiatropylne
rośliny wiatropylne

rośliny, u których pyłek jest przenoszony przez wiatr

zapylenie
zapylenie

proces przeniesienia pyłku z pręcików na słupek, prowadzący do powstania owoców i nasion

iSxzqgIfNz_d5e498

Zadania

Ćwiczenie 1
RBQKQ78D1l8LA1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RFREbOCtgIhUo1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1abXLZNo1HvI1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1daIiLk1AzZj1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RGHSG24T5wwI21
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R4oZ8feuqZffW1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.