Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Wiemy już, że w Polsce zmienia się długość dnia i nocy. A czy wiesz, że są na świecie miejsca, gdzie przez cały rok dzień i noc trwają tyle samo? Czy wiesz, że na biegunie przez pół roku Słońce nie zachodzi, a przez następne pół roku w ogóle nie wznosi się nad horyzont?

Już wiesz
  • że nachylenie osi Ziemi w połączeniu z ruchem obiegowym powoduje zmiany wysokości Słońca nad horyzontem.

Nauczysz się
  • jaki wpływ ma nachylenia osi obrotu Ziemi na powstawanie stref jej oświetlenia;

  • zaznaczać na globusie strefy oświetlenia Ziemi i ich granice;

  • jaki jest związek stref oświetlenia Ziemi z klimatem.

ifRVrr5VkY_d5e165

1. Jak Słońce oświetla Ziemię?

Wędrówka Ziemi wokół Słońca ze stałym nachyleniem osi obrotu powoduje, że jej powierzchnia oświetlana jest w różny sposób. Na tej podstawie wyróżniono pięć stref oświetlenia Ziemi. Ograniczone są one umownymi liniami – zwrotnikamikołami podbiegunowymi, które są zaznaczone na mapach i globusach.
Najsilniej oświetlona i nagrzewana przez Słońce jest strefa międzyzwrotnikowastrefa międzyzwrotnikowastrefa międzyzwrotnikowa, obejmująca także przecinający ją, centralnie położony równik. W strefie międzyzwrotnikowej niemal wszędzie dwukrotnie w ciągu roku Słońce góruje w zenicie, przez co oświetla i nagrzewa powierzchnię najsilniej. Tylko na ograniczających tę strefę zwrotnikach Słońce góruje w zenicie raz w roku – w dni przesileń letniego i zimowego. Dzień i noc na równiku trwają zawsze po 12 godzin, a w całej strefie międzyzwrotnikowej różnice w czasie ich trwania są niewielkie.
Dwie strefy umiarkowanestrefa umiarkowana południowastrefy umiarkowane rozciągają się między zwrotnikiem Rakakołem podbiegunowym północnym (na półkuli północnej) oraz między zwrotnikiem Koziorożcakołem podbiegunowym południowym na półkuli południowej. Nie występuje tu zjawisko górowania Słońca w zenicie, a każdej doby zmienia się czas trwania dnia i nocy.
Najsłabiej oświetlane i nagrzewane są dwie strefy podbiegunowestrefa podbiegunowastrefy podbiegunowe ograniczone kołami podbiegunowymi. W strefach tych występuje zjawisko dnia polarnego, gdy przez pewien czas Słońce wcale nie zachodzi i świeci nisko nad horyzontem przez całą dobę, oraz nocy polarnej, gdy przez pewien czas Słońce nie wschodzi i panuje noc.

R1WBLRGxVjowo1
Źródło: Dariusz Adryan, Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wskaż na globusie lub na mapie obszary położone poza kołami podbiegunowymi. Wyjaśnij, dlaczego na obszarach tych jest mało miast.

Ciekawostka

Długość dni i nocy polarnych wydłuża się w miarę zbliżania do biegunów. Na kołach podbiegunowych trwają one tylko jedną dobę i mają miejsce w dniach przesileń. Na biegunach pory dnia zmieniają się tylko dwa razy w roku: dzień i noc trwają tam po sześć miesięcy.

RjvovM3iBR7X51
Słońce za kołem podbiegunowym widoczne w środku dnia polarnego
ifRVrr5VkY_d5e219

2. Jak oświetlenie Ziemi wpływa na klimat?

Istnieje bezpośredni związek między oświetleniem powierzchni Ziemi a klimatem znajdujących się w danej strefie lądów i oceanów. Im wyżej znajduje się Słońce nad horyzontem, tym więcej światła i ciepła dociera do powierzchni Ziemi. Dlatego w strefie międzyzwrotnikowej jest najcieplej, a w strefach podbiegunowych – najzimniej.

Warunki klimatyczne w poszczególnych strefach oświetlenia Ziemi

Strefa oświetlenia Ziemi

Temperatura powietrza latem

Temperatura powietrza zimą

Opady

Wahania temperatury w ciągu doby

Wahania temperatury w ciągu roku

Podbiegunowa na półkuli północnej

od niewielkiego mrozu do niskich dodatnich

silny mróz

bardzo niskie przez cały rok – głównie śnieg

niewielkie

duże

Umiarkowana na półkuli północnej

od chłodu w sąsiedztwie koła podbiegunowego do upałów blisko zwrotnika

od silnych mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do ciepła blisko zwrotnika

bardzo zróżnicowane, np. na pustyniach bardzo niskie, na wybrzeżach mórz wysokie

umiarkowane, duże tylko na pustyniach

bardzo duże

Międzyzwrotnikowa

gorąco do skrajnie gorąco

gorąco

od bardzo wysokich przez cały rok na równiku do skrajnie niskich przy zwrotnikach

od niewielkich na równiku do bardzo dużych na zwrotnikach

niewielkie

Umiarkowana na półkuli południowej

od mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do upałów blisko zwrotnika

od lekkich mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do ciepła blisko zwrotnika

bardzo zróżnicowane, np. na pustyniach bardzo niskie, na wybrzeżach mórz wysokie

umiarkowane, duże tylko na pustyniach

duże

Podbiegunowa na półkuli południowej

od silnego do lekkiego mrozu

skrajnie silny mróz

bardzo niskie przez cały rok, wyłącznie w postaci śniegu

niewielkie

niewielkie

Ważne!

Istnieje wiele innych czynników wpływających na klimat. Duże znaczenie mają m.in. wysokość obszaru ponad poziomem morza, ukształtowanie terenu, odległość od brzegu morskiego. W związku z tym klimat różnych obszarów leżących w tej samej strefie oświetlenia Ziemi może być bardzo różny.

Polecenie 2

Wskaż strefę, w której twoim zdaniem występują najlepsze i najgorsze warunki do życia. Uzasadnij swój wybór.

Ciekawostka

W centralnej części strefy międzyzwrotnikowej, czyli w okolicach równika, przez cały rok jest bardzo zbliżona temperatura i prawie codziennie przez krótki czas po południu pada deszcz.

Ważne!

Obszar położony na północ od Koła Podbiegunowego Północnego i niektóre sąsiadujące z nim lądy często nazywane są Arktyką. Nie wolno mylić tej nazwy z Antarktyką, czyli określeniem stosowanym dla Antarktydy i przyległych wysp oraz wód w pobliżu i za Kołem Podbiegunowym Południowym.

ifRVrr5VkY_d5e275

Podsumowanie

  • Nachylenie osi ziemskiej spowodowało powstanie stref oświetlenia Ziemi.

  • Wyróżniamy 5 stref oświetlenia Ziemi: międzyzwrotnikową, dwie umiarkowane i dwie podbiegunowe.

  • W różnych strefach oświetlenia Ziemi panują odmienne warunki klimatyczne.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Wybierz po jednej miejscowości położonej w strefie podbiegunowej, umiarkowanej i międzyzwrotnikowej. Opisz ich klimat i porównaj je między sobą.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Wędrówki Słońca
Układ Słoneczny
Jak urządzony jest Wszechświat?
Czy Ziemia stoi w miejscu?
Dzień i noc
Cztery pory roku

ifRVrr5VkY_d5e356

Słowniczek

strefa międzyzwrotnikowa
strefa międzyzwrotnikowa

jedna ze stref  oświetlenia Ziemi położona między zwrotnikiem Raka a zwrotnikiem Koziorożca

strefa podbiegunowa
strefa podbiegunowa

strefa oświetlenia Ziemi położona za kołem podbiegunowym

strefa umiarkowana południowa
strefa umiarkowana południowa

strefa oświetlenia Ziemi położona między zwrotnikiem a kołem podbiegunowym

ifRVrr5VkY_d5e432

Zadania

Ćwiczenie 1
R1HqVsT1a3akb1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1b3uxmpSxvDg1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R13Pd8PYNe0ws1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
ReEDJxTaws20E1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RP6omVXy3pJvZ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R147tgwPfgGaD1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.