Błękitna planeta Ziemia
Dlaczego Ziemię nazywa się „Błękitną planetą”? Bo z kosmosu widać głównie wody mórz i oceanów. Ponad 70% powierzchni kuli ziemskiej pokrywa woda. Jak ważna jest woda dla Ziemi i dla jej mieszkańców?
że w przyrodzie ma miejsce obieg wody między atmosferą, lądem, wodami powierzchniowymi i podziemnymi;
że życie powstało w wodzie;
jakie rozróżniamy rodzaje wód powierzchniowych.
wskazywać na mapie oceany;
wyjaśniać, co to jest morze;
omawiać zjawisko przypływu i odpływu.
1. Oceany kuli ziemskiej
Wydaje się, że rzeki i jeziora zawierają dużo wody, ale to niewielka część tego, co znajdziemy w oceanach. Zaledwie 3,5% wody na Ziemi to woda słodka (lodowce, wody powierzchniowe i podziemne na lądach). Reszta to słone wody mórzmórz i oceanów. Wszystkie oceanyoceany łączą się ze sobą, stanowiąc ogromną połać wody nazywaną oceanem światowym albo wszechoceanemwszechoceanem.
Oceanem nazywamy rozległy obszar pokryty słoną wodą, częściowo odgraniczony od innych wód. Granice między oceanami biegną wzdłuż kontynentów, archipelagówarchipelagów lub są umowne (np. biegną w miejscach, gdzie występują znaczne różnice w temperaturze i zasoleniu wody). Najczęściej wszechocean dzielimy na 4 oceany.
Ocean Spokojny, zwany także Pacyfikiem, jest największy – jego powierzchnia stanowi niemal połowę wszystkich słonych wód kuli ziemskiej. Oblewa wschodnie wybrzeża Azji i Australii, zachodnie brzegi obu Ameryk, a od południa ogranicza go Antarktyda.
Ocean Atlantycki leży między zachodnimi brzegami Europy i Afryki oraz wschodnimi wybrzeżami obu Ameryk.
Ocean Indyjski jest położony między wschodnią Afryką, południową Azją i zachodnią Australią oraz Antarktydą.
Ocean Arktyczny leży wokół bieguna północnego, a mieści się między północnymi brzegami Azji, Europy i Ameryki Północnej. Ma silnie rozwiniętą linię brzegową z licznymi zatokami.
Ocean Spokojny | Ocean Atlantycki | Ocean Indyjski | Ocean Arktyczny | |
Powierzchnia ( mln kmIndeks górny 22) | 179 | 92 | 76 | 14 |
Średnia głębokość (km) | 4 | 3 | 4 | 1 |
Największa głębokość (km) | 11 | 9 | 7 | 5 |
Część uczonych wyróżnia jeszcze piąty ocean – Ocean Południowy (Antarktyczny). Ma on otaczać Antarktydę i sięgać równoleżnika 60°S. Wyróżnia się go ze względu na temperaturę wody – niższą niż sąsiadujących oceanów. Różnica ta jest wynikiem silnych prądów morskich, które zapobiegają mieszaniu się wód ciepłych i zimnych.
Wydzielenie Oceanu Południowego zostało zatwierdzone przez Międzynarodową Organizację Hydrograficzną.
2. Morza
Niektóre fragmenty oceanów różnią się pod względem właściwości fizycznych, chemicznych lub biologicznych od sąsiadujących z nimi wód. Obszary te nazywamy morzami. Są one przynajmniej częściowo odgrodzone brzegami kontynentów, archipelagami wysp, półwyspami albo podwodnymi wzniesieniami dna. Fragment morza otoczony lądem z trzech stron nazywany jest zatokązatoką.
Polska ma dostęp do jednego morza – Morza Bałtyckiego, który jest częścią Oceanu Atlantyckiego. Morze to jest ze wszystkich stron otoczone lądem i tylko poprzez kilka cieśnincieśnin łączy się z Morzem Północnym. Bałtyk jest płytszy od większości innych mórz i znacznie mniej zasolony.
Wskaż na mapie świata co najmniej po 3 morza na każdym oceanie. Oceń, czy zawsze da się wskazać, do którego oceanu należy dane morze.
Niektóre duże i słone jeziora nazywane są morzami ze względu na swoje rozmiary. Nie mają bezpośredniego kontaktu z wszechoceanem – dlatego faktycznie są jeziorami. Przykładami takich jezior są Morze Kaspijskie oraz Morze Martwe.
Granica morska ma ogromne znaczenie dla gospodarki nadmorskiego kraju. Sąsiedztwo morza umożliwia korzystanie z transportu morskiego, pozwala na połowy ryb i innych organizmów wodnych oraz daje prawo do wydobywania bogactw mineralnych leżących pod jego dnem.
3. Pływy
Woda wszechoceanu jest w ciągłym ruchu. PływyPływy to regularne i naprzemiennie występujące wznoszenie (przypływ) i opadanie (odpływ) poziomu wody w morzach i oceanach. Pływy powstają głównie wskutek sił przyciągania Księżyca. W efekcie na obszarach morza leżących w danej chwili bliżej Księżyca oraz po przeciwnej stronie kuli ziemskiej woda się wznosi, czyli następuje przypływ, a w pozostałych częściach opada, czyli obserwowany jest odpływ. Obrót Ziemi dookoła własnej osi powoduje, że zjawiska przypływów i odpływów powtarzają się naprzemiennie co mniej więcej 12,5 godziny. Można więc wyliczyć czas przypływu i odpływu w danym miejscu, co jest bardzo ważne na przykład w miastach portowych.
W wyniku podwodnych trzęsień dna oceanicznego, wybuchu podwodnych wulkanów, osunięć dna lub upadku wielkich meteorytów na powierzchni oceanu może powstać fala nazywana tsunami. Z daleka od lądu jest niemal niewidoczna, jednak przy brzegu wysokość takiej fali może osiągnąć kilka lub nawet kilkanaście metrów i spowodować ogromne zniszczenia.
Różnica między poziomem morza w trakcie odpływu i przypływu w niektórych miejscach świata osiąga nawet kilkanaście metrów. Nie możemy jednak takiego zjawiska obserwować na Bałtyku, gdzie wielkość pływów waha się od zaledwie jednego do kilku centymetrów.
Podsumowanie
Większość powierzchni kuli ziemskiej pokrywa wszechocean.
Obecnie wyróżnia się 4 oceany: Ocean Spokojny, Ocean Atlantycki, Ocean Indyjski i Ocean Arktyczny.
Niektóre fragmenty oceanów, oddzielone na przykład cieśninami, wyspami, nazywamy morzami.
Poziom wody w morzach i oceanach ulega cyklicznym zmianom nazywanym pływami.
Korzystając z map świata, zaplanuj trasę podróży morskiej z polskiego wybrzeża na: Ocean Spokojny, Ocean Indyjski i Ocean Arktyczny. Wypisz nazwy wszystkich mórz i oceanów, które musisz przepłynąć, aby znaleźć się na każdym z tych oceanów.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Z biegiem rzeki
Nad jeziorem
Rok w jeziorze
Jak dopłynąć do Ameryki?
Słowniczek
grupa wysp położonych blisko siebie, najczęściej zbudowanych z podobnych skał
zwężenie obszaru wodnego łączące dwa oceany, morza lub jeziora; rozdziela dwa lądy
naturalna część oceanu oddzielona od otaczających ją wód brzegami lądów, wyspami, półwyspami albo w inny sposób powodujący, że wody tego morza różnią się od sąsiednich
część wszechoceanu ograniczona przez sąsiadujące kontynenty, wyspy i ich archipelagi lub wydzielone z powodu róznic w zasoleniu i temperaturze wody
cykliczne zmiany poziomu wody w morzu lub oceanie; podniesienie poziomu nazywamy przypływem, a obniżenie – odpływem
podłużne, wąskie i długie zagłębienie dna oceanu poniżej 6000 m poniżej poziomu morza
ogół wód pokrywających kulę ziemską (poza wodami śródlądowymi) składający się z oceanów i mórz; oceany i morza wszechoceanu są połączone ze sobą
część większego obszaru wodnego (oceanu, morza, jeziora) otoczona z trzech stron lądem
Zadania
Wskaż nazwę połaci wody w większości pokrywającej naszą planetę.
- Ocean Światowy
- Wszechświat
- Ocean Pacyficzny
- Ocean Południowy
- Ocean Północny
- Ocean Wszechświatowy
Wskaż nazwy kontynentów, których brzegi stanowią granice Oceanu Indyjskiego.
- Azja
- Afryka
- Australia
- Antarktyda
- Europa
- Ameryka Północna
- Ameryka Południowa
- Arktyka
Wskaż zdania prawdziwe.
- Pływy to ruchy wody w oceanie spowodowane przyciąganiem Księżyca.
- Przypływ i odpływ następują regularnie co 12,5 godziny.
- Pływy to ruchy wody spowodowane przez wiatr.
- Pływy to ruchy wody spowodowane zaćmieniem Księżyca.
- Pływy następują co 6 godzin w tym samym miejscu.
- Pływy następują regularnie o tej samej godzinie.
Wskaż nazwę oceanu, którego częścią jest Morze Bałtyckie.
- Ocean Atlantycki
- Ocean Spokojny
- Ocean Indyjski
- Ocean Arktyczny
- Ocean Południowy
- Ocean Lodowaty
- Ocean Antarktyczny
Uzupełnij z listy.
Australii, północnej, Indyjski, Atlantycki, Arktyczny, Spokojny, Arktyczny, Atlantycki, Ameryki Południowej, Antarktydy, Antarktyczny, Europy, wschodniej, zachodniej
Największym oceanem jest Ocean .........................................
Najmniejszy z oceanów, Ocean ........................................ , leży na półkuli północnej i mieści się między brzegami Ameryki Północnej, ........................................ i Azji. Ocean Atlantycki leży na półkuli .........................................
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących mórz.
| Prawda | Fałsz | |
| Wszystkie morza łączą się ze sobą, tworząc Wszechocean. | □ | □ |
| Morza to fragmenty oceanów częściowo odgrodzone brzegami kontynentów. | □ | □ |
| Duże słone jeziora są nazywane morzami. | □ | □ |
| Przesmyk wody łączący dwa morza nazywamy zatoką. | □ | □ |
| Sąsiedztwo morza jest korzystne dla gospodarki nadmorskiego kraju. | □ | □ |