Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Ich „miasta”, budowane na powierzchni lub pod powierzchnią ziemi, mogą mieć kilkaset tysięcy mieszkańców. Uprawiają grzyby i hodują mszyce. O kim mowa? Tak, o mrówkach. Należą one do grupy zwierząt zwanych stawonogami. Należy do nich więcej gatunków niż do wszystkich innych grup organizmów razem wziętych!

Już wiesz
  • jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;

  • jakie są najważniejsze cechy budowy zewnętrznej wybranych grup organizmów.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, jakie są charakterystyczne cechy stawonogów;

  • dzielić stawonogi na skorupiaki, owady i pajęczaki na podstawie wyglądu;

  • opisywać znaczenie stawonogów.

iCSDY6Xq0d_d5e169

1. Charakterystyka stawonogów

Stawonogi są zwierzętami, które opanowały wszystkie środowiska. Spotyka się je zarówno w wodzie, w powietrzu, jak i na lądzie oraz w glebie. Cechą szczególną stawonogów jest budowa odnóży podzielonych na człony, które są połączone stawami. Część odnóży jest przystosowana do poruszania się, a inne służą na przykład do zdobywania i rozdrabniania pokarmu. Odnóżami są też umieszczone na głowie czułki. Stawonogi można podzielić na skorupiaki (np. raki, kraby, stonogi), pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony) i owady (np. pszczoły, mrówki, chrząszcze).

Skorupiaki zasiedlają wszystkie środowiska wodne, choć stonogi spotykamy w wilgotnych miejscach na lądzie. Ciało tych zwierząt podzielone jest na głowotułówgłowotułówgłowotułówodwłokodwłokodwłok. Na głowotułowiu znajdują się czułki, oczy i kilka par odnóży krocznych.
Pajęczaki z reguły żyją na lądzie, jedynie nieliczne żyją w wodzie (przy czym oddychają powietrzem). Ciała pajęczaków składają się z głowotułowia i odwłoka. Wyposażone są w kilka par oczu, narządy gębowe i cztery pary odnóży krocznych. Pająki to grupa pajęczaków posiadająca kądziołki przędne, dzięki którym produkują jedwabne pajęczyny o różnym zastosowaniu. Część pajęczaków jest jadowita, w tym skorpiony i prawie wszystkie pająki.

Owady żyją w środowisku lądowym. Ciała owadów składają się z głowy, tułowia i odwłoka. Na ich głowie znajdują się czułki, oczy i aparat gębowy. Tułów zaopatrzony jest w trzy pary odnóży krocznych i najczęściej dwie pary skrzydeł. Niektóre owady, np. komary, mają jedną parę skrzydeł, inne, np. wszy lub pchły, są bezskrzydłe.

Ciekawostka

Artropleury były największymi znanymi bezkręgowcami lądowymi, osiągały długość do 260 cm. Pod pancerzem od strony brzusznej posiadały kilkadziesiąt par odnóży krocznych. Stawonogi te żyły w tropikalnych, wilgotnych zaroślach 345–294 milionów lat temu. Tak ogromne rozmiary zwierzęta te zawdzięczały temu, że w tamtych czasach atmosfera zawierała więcej tlenu niż obecnie.

R17Z38vyLHDFi1
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Uwaga!

Niektóre gatunki stawonogów posiadają narządy wytwarzające jad. Ich użądlenia mogą być bolesne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka.

R27Qoe5ev44cG1
Dla osób szczególnie wrażliwych jad szerszenia może być śmiertelnie niebezpieczny, a dla większości osób użądlenie tego owada jest bardzo bolesne
Ważne!

Roztocze to bardzo liczna grupa mikroskopijnych pajęczaków. Część z nich, tzw. roztocze kurzu domowego, żywią się obumarłym naskórkiem zwierząt i ludzi, który gromadzi się w naszych siedzibach. Nagromadzenie ich odchodów stwarza niebezpieczeństwo dla osób cierpiących na alergię. Dlatego należy regularnie sprzątać i wietrzyć mieszkania.

iCSDY6Xq0d_d5e247

2. Znaczenie owadów

Stawonogi mają ogromne znaczenie w przyrodzie. Zarówno w morzach, jak i na lądzie stanowią one ważny składnik każdego środowiska. Są pokarmem wielu zwierząt, same też żywią się innymi organizmami. Mają też ogromne znaczenie w procesie rozkładu martwej materii organicznej. Oczyszczają w ten sposób powierzchnię ziemi z padliny i butwiejących roślin.

Na szczególną uwagę zasługują owady. Ogromna liczba owadów powoduje, że są one najważniejszym konsumentem roślin. Roślinożerne owady zjadają liście, łodygi, kwiaty, owoce, nasiona lub korzenie. Same natomiast stają się podstawowym pokarmem dla wielu gatunków pająków, drapieżnych owadów i licznych kręgowców.

Owady odgrywają ogromną rolę jako zapylacze. Większość gatunków roślin kwiatowych jest zapylana przez owady – dotyczy to również licznych gatunków uprawianych przez człowieka. Korzyści z zapylania kwiatów przez pszczoły są znacznie większe niż wartość uzyskiwanego przy okazji miodu, wosku i innych produktów pochodzących od pszczół. Niektóre owady, np. mrówki, zbierają nasiona, którymi się żywią. Część z nich gubią, przyczyniając się do ich rozsiewania.

Innym przykładem wykorzystania owadów jest hodowla jedwabników. Ich larwy wytwarzają kokony zbudowane z jednej, cieniutkiej i mocnej nitki – surowca do produkcji jedwabiu.

R1GfqlCrVUUPJ1
Larwa i kokon jedwabnika. Larwy jedwabników żerują na liściach morwy
Polecenie 1

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, np. z Internetu, dowiedz się, jakie jeszcze korzyści przynoszą ludziom owady.

iCSDY6Xq0d_d5e305

Podsumowanie

  • Stawonogi są najliczniejszą w gatunki i w osobniki grupą zwierząt.

  • Stawonogi można podzielić na skorupiaki, pajęczaki i owady.

  • Skorupiaki mają dwie pary czułek i różną liczbę odnóży krocznych. Pajęczaki nie mają czułek i posiadają cztery pary odnóży krocznych, zaś owady mają jedną parę czułek i trzy pary odnóży krocznych.

  • Stawonogi zjadają rośliny i zwierzęta. Same też są podstawowym pokarmem dla wielu gatunków organizmów.

  • Większość gatunków roślin kwiatowych wymaga udziału owadów w procesie zapylenia.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Dowiedz się i napisz, jakie znaczenie dla ludzi mają pszczeli miód, wosk i gromadzony przez pszczoły pyłek kwiatowy.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt

iCSDY6Xq0d_d5e380

Słowniczek

głowotułów
głowotułów

przednia część ciała skorupiaków i pajęczaków powstała przez zrośnięcie się głowy i tułowia

odwłok
odwłok

tylna część ciała stawonogów, zawierająca większość narządów

iCSDY6Xq0d_d5e441

Zadania

Ćwiczenie 1
R9bjol6mFdbXk1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RDUb2ogXNegrc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1EZ9nzWPmzWC1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RCNI5OT1HG1qJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RFEPjLSbalC681
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
REvtVOKGWfeBz1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.