Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Płetwonurkowie zakładają profesjonalne skafandry wyposażone w specjalne płetwy, co ułatwia im pływanie. Jednak gdy wracają na ląd, muszą pozbyć się skafandrów, gdyż nie są w stanie w nich się sprawnie poruszać. Wydaje się, że niemożliwe jest sprawne poruszanie się na lądzie i w wodzie. A jednak są zwierzęta, które dobrze czują się w obu tych środowiskach.

Już wiesz
  • jak rozpoznać niektóre zwierzęta w twoim otoczeniu;

  • jakie są cechy budowy i znaczenie ryb;

  • jakie cechy umożliwiają rybom życie w wodzie.

Nauczysz się
  • wymieniać cechy budowy płazów;

  • odróżniać cechy pomagające płazom przeżyć na lądzie i w wodzie;

  • rozpoznawać niektóre płazy;

  • opisywać znaczenie płazów w środowisku.

i82P0z76Jv_d5e187

1. Czym wyróżniają się płazy?

Płazy to zwierzęta, które prowadzą ziemnowodny tryb życia. Posiadają dwie pary kończyn, które umożliwiają im poruszanie się po lądzie i w wodzie. Niektóre płazy rzadko wychodzą z wody, inne żyją na lądzie, wśród gęstej roślinności albo na drzewach i wracają do wody tylko na czas rozrodu. Skóra płazów jest pokryta śluzem, który zmniejsza opór w wodzie, a na lądzie zapobiega wysychaniu. Palce kończyn mają spięte błoną, co ułatwia im pływanie. Swoje pozbawione skorupek jaja, zwane skrzekiemskrzekskrzekiem, składają w wodzie. Z jaj wylęgają się larwy zwane kijankamikijankakijankami. Rozwijają się one w wodzie i oddychają skrzelami.

R1AXgqi8ckGkw1
Kijanka żaby przypomina niewielką rybę. Ma ogon z fałdem skórnym służącym za płetwę

Dorosłe płazy są drapieżnikami. Żywią się owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami; niektóre z nich potrafią upolować nawet mysz. Same stanowią pożywienie dla wielu zwierząt wodnych (np. drapieżnych ryb) i lądowych (ptaków, węży, niektórych ssaków). Do płazów zaliczamy posiadające ogon traszki i salamandrę plamistą oraz pozbawione ogona żaby, ropuchy, kumaki, rzekotkę drzewną.

Ciekawostka

W krajach tropikalnych żyją płazy beznogie – zupełnie pozbawione kończyn. Prowadzą tryb życia podobny do dżdżownic: ryją pod ziemią korytarze, szukając tam larw owadów i innych bezkręgowców.

R1ekDaTmdzvvV1
Źródło: Wilkinson M, Sherratt E, Starace F, Gower DJ (2013) (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 2.5.
Ważne!

Konieczność corocznej wędrówki płazów do wody w celu rozmnażania się powoduje, że masowo wychodzą one na drogi i giną pod kołami samochodów. Dla ratowania płazów można stawiać specjalne płotki, uniemożliwiające im wkroczenie na asfalt, i przenosić płazy na drugą stronę. Częściowym rozwiązaniem są także specjalne przepusty pod drogami.

R1dmW0PkwHSOE1
Betonowe murki uniemożliwiają płazom wejście na skarpę, a potem na drogę, i kierują je do przepustu pod drogą. Dzięki temu płazy mogą bezpiecznie przedostać się na drugą stronę drogi i powędrować w kierunku wybranego zbiornika
Uwaga!

Płazy są bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany w środowisku. Masowe wymieranie płazów w otaczającym nas środowisku jest dowodem na niekorzystne przemiany warunków w przyrodzie.

i82P0z76Jv_d5e248

2. Jakie płazy żyją w Polsce?

Na terenie Polski występuje obecnie tylko 18 gatunków płazów. Z powodu na przykład zasypywania niewielkich stawów, gdzie mogą się rozmnażać, oraz zanieczyszczenia środowiska jest ich coraz mniej. Dlatego wszystkie gatunki płazów w Polsce są objęte ochroną.

Spośród płazów ogoniastych najpospolitsze w kraju są traszki. To niewielkie zwierzęta żyjące w zarośniętych stawach i jeziorach. Z końcem lata wychodzą na ląd i ukrywają się w wilgotnych miejscach. Polują zwykle nocą. Od jesieni szukają sobie miejsca na zimowe kryjówki, najczęściej zagrzebując się w ziemi. Niektóre osobniki zimują na dnie zbiorników, zagrzebane w mule.

Całkiem inaczej żyje salamandra plamista. Jest to zwierzę lądowe, spotykane na południu Polski w wilgotnych liściastych lasach. Zapłodnione jaja rozwijają się w organizmie samicy. Kiedy larwy się wykluwają, samica znosi je wprost do wolno płynącego strumienia lub kałuży. Dorosłe salamandry źle pływają i toną w szybko płynącej bądź głębokiej wodzie.

Żaby w Polsce dzieli się na zielone i brunatne. Żaby zielone, np. żaba jeziorkowa, większość czasu spędzają w wodzie. Żaby brunatne, np. żaba trawna, chętnie wychodzą na ląd, a do wody wracają głównie w okresie rozrodu.

Ropuchy są płazami prowadzącymi lądowy tryb życia. Bronią się przed drapieżnikami za pomoca jadu produkowanego w gruczołach w skórze. Żywią się owadami, ale potrafią polować nawet na gryzonie, np. myszy. Kumaki są nieco podobne do małych ropuch, ale mają jaskrawo ubarwione brzuchy: żółto- lub pomarańczowoczarne. Są to barwy ostrzegawcze, bo kumaki mają w skórze gruczoły produkujące jad.

Rzekotka drzewna jest małym zielonym płazem podobnym do żaby, spędzającym większość życia na drzewach i innych roślinach. Na palcach ma przylgi, które pomagają we wspinaniu się na drzewa. Poluje tam na owady, które często zbiera z liści. Zjada też chrząszcze i pająki.

Polecenie 1

Wskaż korzyści, jakie mogą przynieść człowiekowi ropuchy żyjące na działce lub w ogródku.

Ciekawostka

Samce wielu gatunków płazów bezogonowych potrafią wydawać rozmaite odgłosy godowe, nazywane zwykle rechotem. U niektórych przy jamie gębowej występują specjalne worki rezonansowe z cienkiej błony, które wzmacniają odgłos rechotania i skutecznie przywabiają samice.

R4cVTbYmjUQVi1
Rechoczący samiec żaby zielonej w okresie godowym
Uwaga!

Wiele płazów ma w skórze gruczoły wytwarzające jad zniechęcający drapieżniki. Nie jest on niebezpieczny dla życia człowieka, ale może boleśnie poparzyć skórę. Najlepiej zatem nie brać płazów do rąk, a jeżeli chcemy przenieść je w bezpieczne miejsce, to najlepiej zrobić to w rękawiczkach.

i82P0z76Jv_d5e313

3. Wymarłe płazy

Pierwsze płazy pojawiły się na świecie około 390 milionów lat temu. Ślady po nich znaleziono m.in. w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Miliony lat temu płazy osiągały ogromne rozmiary, niektóre osiągały nawet 3 m długości! Płaski kształt tych zwierząt świadczy o tym, że zwierzęta te mogły polować, czyhając na ofiarę zagrzebane w mule na dnie zbiorników wodnych i atakując z zaskoczenia.

R1aFs3szL3gEB1
Prawdopodobny wygląd pierwszego czworonoga
ROIDfIoFqg3o91
Cyklotozaur, drapieżny płaz ziemno-wodny sprzed około 220 milionów lat. Mierzył nawet 2 m długości
RUmvXOEGsKqEW1
Metopozaur był rybożernym płazem żyjącym w jeziorach przed około 220 milionami lat. Mierzył 2-3 m długości
i82P0z76Jv_d5e361

Podsumowanie

  • Płazy to organizmy ziemnowodne, żyją w środowiskach wilgotnych lub w pobliżu wody.

  • Płazy składają jaja w wodzie, z nich wylęgają się kijanki oddychające skrzelami; kijanki potem przechodzą metamorfozę i jako osobniki dorosłe oddychają płucami.

  • W Polsce żyje 18 gatunków płazów.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Zdobądź informacje (np. od rodziców, nauczycieli, z publikacji), jakie płazy występują w twojej miejscowości. Zaprezentuj je na plakacie. Jeżeli płazów nie ma, to spróbuj przedstawić możliwe przyczyny ich braku.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt

i82P0z76Jv_d5e429

Słowniczek

kijanka
kijanka

larwalna postać płaza żyjąca w środowisku wodnym i oddychająca skrzelami

skrzek
skrzek

zapłodnione jaja płazów; zwykle zlepione galaretowatą substancją w pakiety lub sznury

i82P0z76Jv_d5e520

Zadania

Ćwiczenie 1
RkMuPmVpsTK3n1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RJdAUImhWJh751
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rrj5VIkpciJlK1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.