Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym. Otaczają nas inne typy klimatu ze strefy umiarkowanej – morski na zachodzie i kontynentalny na wschodzie. Od północy sąsiadujemy z chłodną odmianą klimatu umiarkowanego. Z kolei na południu Europy dominuje ciepły klimat śródziemnomorski. Czy takie otoczenie może mieć wpływ na klimat Polski?

R34MJhqAaMvus1

Fotografia prezentuje wygląd wybrzeża morskiego podczas huraganu. Widoczne wzburzone morze oraz fale rozbryzgujące się o molo.

1. Czynniki klimatotwórcze

Panujący u nas klimatklimatklimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje dosyć duża zmienność pogodypogodapogody w ciągu roku. Zimy mogą być zarówno mroźne, jak i łagodne, a lata – upalne bądź deszczowe. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest położenie Polski pomiędzy strefami wpływów różnych czynników klimatotwórczych. Dla naszego klimatu największe znaczenie mają następujące czynniki:

• położenie w średnich szerokościach geograficznych (54°50'–49°00') – strefa umiarkowana, do której dociera określona ilość ciepła;

• względnie mała odległość od Oceanu Atlantyckiego, co łagodzi klimat, tzn. ociepla zimą, chłodzi latem; zwiększa też ilość opadów; dodatkowo ciepły Prąd Północnoatlantycki łagodzi zimy, zwłaszcza na zachodzie Polski;

• względna bliskość zwartego lądu Eurazji, co czyni nasz klimat ostrzejszym, tzn. zimą jest mroźno, latem upalnie; zmniejsza też ilość opadów;

• równoleżnikowy układ krain geograficznych ułatwiający przemieszczanie się mas powietrza wzdłuż kierunku zachód‑wschód (brak przeszkód terenowych w postaci gór).

  RRwIqw1J9nJP41

  Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Od szerokości geograficznej północnej sześćdziesiąt stopni klimat umiarkowany ciepły (w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży), na tym tle kontur Polski z zaznaczoną Warszawą. Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). Ciepłe prądy morskie opływają zachodnie wybrzeże w kierunku północnym, a zimny Prąd Wschodniogrenlandzki płynie z północy na południe. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Z prawej strony mapy i na dole pięć diagramów klimatycznych dla charakterystycznych stacji z każdej strefy klimatycznej. Połączone liniami z miejscowościami na mapie. Różnią się wysokością słupków obrazujących wielkość opadów i przebiegiem wykresów temperatur.

  

2. Ruch mas powietrza i jego skutki

Pogoda w danym miejscu kształtowana jest głównie przez napływające masy powietrzamasa powietrzamasy powietrza. Do Polski powietrze dociera z różnych stron i z różną częstotliwością. O kierunku ruchu jego mas decyduje rozkład ciśnienia atmosferycznego i rozmieszczenie głównych ośrodków barycznychośrodek barycznyośrodków barycznych – wyżów i niżów. Powietrze generalnie płynie od wyżów do niżów. Nie jest to jednak ruch prostoliniowy. Różne czynniki, m.in. ruch obrotowy Ziemi oraz wynikająca z niego tzw. siła Coriolisa, sprawiają, że powietrze przemieszcza się prawie równolegle do izobarizobaraizobar, wirując wokół ośrodków barycznych. Co ciekawe, ten ruch wirowy jest inny na półkuli północnej i inny na półkuli południowej.

Ri18v7qicD8RK1

Na ilustracji pierwszej ośrodek niżowy, dookoła okręgi – izobary, wartości rosną na zewnątrz, strzałki – ruch powietrza – zwrócone do wnętrza ośrodka niżowego, odchylone przeciwnie do ruchu wskazówek zegara. Na ilustracji drugiej ośrodek wyżowy, dookoła izobary, wartości maleją na zewnątrz, strzałki – ruch powietrza – zwrócone na zewnątrz ośrodka wyżowego, odchylone zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara.

O napływie określonych mas powietrza do Polski decydują przede wszystkim dwa duże, stałe ośrodki baryczne – Wyż Azorski (nazwa pochodzi od archipelagu Azorów na Atlantyku) i Niż Islandzki. Ich położenie oraz wielkość zmieniają się w ciągu roku, co ma istotny wpływ na ruchy mas powietrza.

R1BybDvMGgXhY1

Ilustracja przedstawia dwie mapy Europy i obrazuje typowe rozmieszczenie ośrodków barycznych w tym rejonie oraz masy powietrza napływające do Polski w styczniu i lipcu ze wszystkich kierunków. Na mapach kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu, odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia, niebieskimi literami N opisano ośrodki niskiego ciśnienia. Podano również nazwy ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia. W styczniu niże są w okolicach Islandii, a wyże na Azorach i we wschodniej Azji. W lipcu niże obejmują większą część mapy, a wyż jest jedynie na Azorach i na Grenlandii. Zielonymi strzałkami oznaczono główny kierunek napływu mas powietrza nad obszar Polski (szerokość strzałki jest proporcjonalna do średniej częstotliwości jego występowania).W styczniu z ośrodka niżowego na Islandii płynie do Polski ciepłe morskie powietrze, a z ośrodka wyżowego we wschodniej Azji – powietrze kontynentalne chłodne. W lipcu Niż Islandzki przynosi chłodne powietrze morskie, a niże azjatyckie – ciepłe powietrze kontynentalne. Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc trzydzieści cztery hektopaskale. Mapy pokryte są równoleżnikami i południkami. Dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

Jeśli Wyż Azorski jest bardziej rozbudowany i znajduje się bliżej Europy, to kieruje do nas cieplejsze powietrze z kierunków południowo‑zachodnich. Często panuje wówczas bezchmurna, tzw. wyżowa, pogoda.

Rugkxg0sc8TU61

Ilustracja przedstawia mapę Europy i obrazuje typową cyrkulację powietrza w lipcu. Na mapie kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu, odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia (Wyż Grenlandzki, Wyż Azorski), niebieskimi literami N opisano ośrodki niskiego ciśnienia (Niż Islandzki, Niż Południowoazjatycki). Zielonymi strzałkami oznaczono kierunki wiatru (od wyżu do niżu). Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc dwadzieścia sześć hektopaskali. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

Z kolei jeśli Niż Islandzki jest głęboki i znajduje się nad Europą Północną, to ściąga do nas chłodne i wilgotne powietrze atlantyckie, czemu na ogół towarzyszą silne wiatry.

R1H2bh8jWkVLA1

Ilustracja przedstawia mapę Europy i obrazuje typową cyrkulację powietrza styczniu. Na mapie kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu (przeważają na mapie), odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia (Wyż Grenlandzki, Wyż Azorski, Wyż Wschodnioazjatycki), niebieską literą N opisano jedyny ośrodek niskiego ciśnienia (Niż Islandzki). Zielonymi strzałkami oznaczono kierunki wiatru (od wyżów do niżu). Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc trzydzieści cztery hektopaskale. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

Wzajemne położenie Wyżu Azorskiego i Niżu Islandzkiego sprawia, że do Polski najczęściej płyną wilgotne masy powietrza polarno‑morskiego znad Oceanu Atlantyckiego. W zimie przynoszą one ocieplenie i opady śniegu lub deszczu, a latem – ochłodzenie i opady deszczu.
Dochodzące do nas ze wschodu suche masy powietrza kontynentalnego przynoszą mróz w zimie oraz upały i susze w lecie.
Północne zimne masy powietrza arktycznego są szczególnie dokuczliwe zimą, kiedy przynoszą siarczysty mróz.
Rzadkie u nas ciepłe masy powietrza zwrotnikowego z południa dają latem męczące upały, a zimą odwilż.

Podsumowanie

• Polska znajduje się w strefie klimatów umiarkowanych, w typie ciepłym przejściowym. Decyduje o tym nasze położenie w średnich szerokościach geograficznych oraz pomiędzy Oceanem Atlantyckim a zwartym lądem Eurazji.

• Na pogodę w Polsce największy wpływ mają docierające do nas masy powietrza.

• Ruch mas powietrza wynika z rozmieszczenia ośrodków barycznych; dla Polski największe znaczenie mają Wyż Azorski i Niż Islandzki.

• Przemieszczające się masy powietrza wpływają na temperatury, opady, wiatry, burze, mgły i inne zjawiska pogodowe.

Dowiedz się więcej

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (http://www.imgw.pl/)

Słowniczek

Zadania