Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czy wiesz, gdzie mieszkasz? O ile odpowiedź na to pytanie wydaje się banalnie prosta, gdyż z pewnością znasz nazwę swojej miejscowości – miasta lub wsi, o tyle z podaniem informacji, do którego województwa, powiatu i gminy ona należy, możesz mieć już trudności. Jeśli jednak poznasz zasady podziału administracyjnego Polski, pytanie to nie będzie stanowiło dla ciebie żadnego problemu.

R15AgsqBdggOP1
Urząd Wojewódzki we Wrocławiu
Już wiesz
  • jak zlokalizować Polskę na mapie Europy;

  • w jaki sposób opisać położenie Polski;

  • co to jest położenie geograficzne i matematyczne;

  • jak opisać położenie obiektu na mapie;

  • jak odczytać z mapy współrzędne geograficzne;

  • jakie krainy geograficzne znajdują się w Polsce.

Nauczysz się
  • objaśniać podział administracyjny Polski;

  • nazywać województwa i ich stolice oraz wskazywać je na mapie;

  • określać położenie swojego miejsca zamieszkania na mapie administracyjnej Polski;

  • opisywać położenie regionu, w którym mieszkasz.

i2N8kGWP80_d5e193

1. Dawne podziały administracyjne Polski

Obszar niemal każdego państwa na świecie ma swój własny, wewnętrzny podział administracyjnypodział administracyjnypodział administracyjny. Istnieje on po to, by łatwiej zarządzać krajem. Polska obecnie podzielona jest na 16 województw. Województwa podzielone są na powiaty, te z kolei na gminy. Taki podział administracyjny obowiązuje u nas od 1999 roku. Ale wcześniej było inaczej.

Po II wojnie światowej, od czerwca 1946 roku, istniało w Polsce 14 województw. Kolejnym szczeblem podziału administracyjnego były powiaty, a następnym gminy i miasta. W 1950 roku liczba województw została zwiększona do 17, ponieważ kilka dużych województw na Ziemiach Zachodnich podzielono na mniejsze.

W 1955 roku zniesiono gminy, a na ich miejscu utworzono gromady. W 1973 roku proces odwrócono – powstałe wcześniej gromady zostały zastąpione przez gminy. W 1975 roku zaczął obowiązywać podział na 49 województw i jednocześnie zlikwidowano powiaty.

RNu7Tla4Epvwp1
Dawne województwa i ich stolice
Polecenie 1

Przyjrzyj się powyższym mapom i spróbuj odpowiedzieć na pytania:

  • Co spowodowało, że od 1950 roku zwiększyła się liczba województw na Ziemiach Zachodnich?

  • Co spowodowało, że od 1975 roku zwiększyła się liczba województw w całej Polsce?

Sprawdź swoje odpowiedzi w e‑podręczniku do historii lub do wiedzy o społeczeństwie.

i2N8kGWP80_d5e244

2. Aktualny podział administracyjny Polski

Obecnie w Polsce istnieje trójstopniowy podział administracyjny (terytorialny).
1 stycznia 1999 roku utworzono 16 województwwojewództwowojewództw (I stopień). Na terenie każdego województwa wydzielono powiatypowiatpowiaty (II stopień), które zaś podzielono na gminygminagminy (III stopień).

R56ExUG6cDLyx1
Na schemacie trójstopniowy podział administracyjny Polski w latach 1946–1975: województwa, powiaty i gminy. Kliknięcie na jednostkę otwiera jej opis.
Źródło: Michał Szymczak, Robert Wers, Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Czy wiesz, że województwa kujawsko‑pomorskie i lubuskie mają po dwie stolice? W kujawsko‑pomorskim są to Bydgoszcz i Toruń, a w lubuskim – Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra. W Bydgoszczy i Gorzowie Wielkopolskim znajdują się siedziby wojewodów oraz większość urzędów administracji państwowej, natomiast w Toruniu i Zielonej Górze mieszczą się siedziby sejmików wojewódzkich oraz organów administracji samorządowej.

RBnItW5e6sZsE1
Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Michał Szymczak, licencja: CC BY 3.0.

Mapy województw z podziałem na powiaty i gminy

R1WMNvkjwtmxT1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1NDobTuXnKbv1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R18mZbpfFHdtQ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R12nnyje5dz021
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1X1NrXUvarLN1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1RtZkgtSBotg1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1Yc6R09iH4wn1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RPAoEoLDatBV31
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RS5DHcXeW3kJ11
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RXOJVjidKjsHz1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RE8nLOWuzTxsC1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1LYRuH1kUoKR1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RbqqLPXxSQE2Y1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RVqSh2Zn4e06r1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R17pY5oVrJxgp1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R11lV3BCpxyiR1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wykonaj poniższe polecenia.

  • Wskaż na mapie województwo, w którym mieszkasz. Odczytaj nazwę jego stolicy. Odczytaj nazwy sąsiednich województw oraz ich stolic.

  • Na interaktywnej mapie administracyjnej powiększ mapę swojego województwa i odszukaj powiat, w którym mieszkasz. Czy jest to powiat ziemski czy grodzki? Odczytaj nazwy sąsiednich miast powiatowych.

  • Z zestawu map wybierz mapę swojego województwa, powiększ ją i odszukaj gminę, w której mieszkasz lub w której znajduje się twoje gimnazjum. Czy jest to gmina: miejska, wiejska czy miejsko‑wiejska? Odczytaj nazwy sąsiednich miejscowości gminnych.

Nazwy województw często pochodzą od nazw krain historycznych lub geograficznych. Mimo że są to nazwy własne, można je pisać małą literą, np. województwo mazowieckie, województwo podkarpackie. Nazwy powiatów i gmin zazwyczaj pochodzą od ich głównych miast (stolic), z tą jednak różnicą, że nazwa powiatu ma formę przymiotnikową (np. powiat oleśnicki), a gmina rzeczownikową (np. gmina Dobroszyce). Dlatego też nazwy powiatów piszemy małą literą, a nazwy gmin wielką.
W nazewnictwie powiatów można znaleźć kilka wyjątków, np. powiat tatrzański ze stolicą w Zakopanem czy powiat bieszczadzki ze stolicą w Ustrzykach Górnych. Są też nazwy pochodzące od dwóch miast, np. powiat strzelecko‑drezdenecki czy powiat ropczycko‑sędziszowski. Zdarzają się również takie nazwy stolic powiatów, od których dosyć trudno utworzyć odpowiednio brzmiącą formę przymiotnikową — stąd mamy na przykład powiat suski od Suchej Beskidzkiej czy powiat niżański od miasta Nisko.

Polecenie 3

Zapisz w zeszycie poprawne nazwy jednostek administracyjnych, w których znajduje się twoja miejscowość.

i2N8kGWP80_d5e314

3. Położenie geograficzne mojej miejscowości i mojego regionu

Zapewne pamiętasz ze szkoły podstawowej, że obszar Polski podzielony jest także na krainy geograficznekraina geograficznakrainy geograficzne: góry (np. Sudety), wyżyny (np. Wyżyna Lubelska), niziny (np. Nizina Śląska), pojezierza (np. Pojezierze Mazurskie) itp. Na lekcjach geografii często będziemy określać położenie danego obiektu względem tych krain, a także względem innych obiektów geograficznych, np. rzek, jezior, miast. Opisując położenie geograficzne obiektu, będziemy również posługiwać się kierunkami głównymi i pośrednimi oraz współrzędnymi geograficznymi.

Polecenie 4

Wykonaj poniższe polecenia.

  • Korzystając z poniższej mapy, ustal, w której części Polski leży twoje województwo.

  • Powiększ obszar swojego województwa i wskaż formy ukształtowania powierzchni, które na nim występują.

  • Odszukaj na mapie miejscowość, w której mieszkasz. Jeśli nie ma jej na mapie, to znajdź najbliższą miejscowość gminną.

  • Opisz w zeszycie położenie geograficzne swojej miejscowości. (W której krainie geograficznej jest położona, nad którą rzeką, w pobliżu którego miasta?)

  • Określ współrzędne geograficzne swojej miejscowości i zapisz je w zeszycie.

  • Określ współrzędne geograficzne skrajnych punktów województwa i zapisz je w zeszycie.

R17zmH2x0TXIg1
Mapy hipsometryczne województw
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
i2N8kGWP80_d5e370

Podsumowanie

  • W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny.

  • Podział Polski na mniejsze jednostki terytorialne umożliwia lepsze zarządzanie administracyjne państwem i sprawniejsze funkcjonowanie służb publicznych.

  • Po II wojnie światowej liczba województw w Polsce zmieniała się kilkakrotnie:

    • do 1950 roku było 14 województw;

    • od 1950 do 1975 roku było 17 województw;

    • od 1975 do 1999 roku było 49 województw;

    • od 1999 roku funkcjonuje 16 województw.

  • Nazwy województw mają pochodzenie historyczne lub geograficzne.

  • Stolice województw, powiatów i gmin są siedzibami lokalnych władz.

Praca domowa
Polecenie 5.1

Na mapie administracyjnej Polski odszukaj województwo, w którym mieszkasz, i opisz jego położenie zgodnie z zasadami poznanymi na lekcji Położenie Polski na świecie i w Europie.

Polecenie 5.2

Wydrukuj poniższe tabele i wpisz do nich nazwy odpowiednich jednostek podziału administracyjnego (województwo, powiaty, gminy). Wpisz też nazwę swojej miejscowości oraz ewentualnie nazwy dzielnic, osiedli i sołectw (wsi). Skorzystaj z dokładnej mapy administracyjnej lub ze stron internetowych samorządów lokalnych.

RqP4FwddCMcG31
załącznik z dokumentem do pobrania
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
i2N8kGWP80_d5e442

Słowniczek

gmina
gmina

jednostka podziału terytorialnego III stopnia

kraina geograficzna
kraina geograficzna

jednostka ukształtowania terenu o krajobrazie odmiennym niż w sąsiednich jednostkach; różnice mogą występować w pokryciu terenu roślinnością czy zabudowaniami, a także w zaludnieniu, klimacie, budowie geologicznej

podział administracyjny
podział administracyjny

podział obszaru całego państwa na mniejsze jednostki terytorialne służący usprawnieniu życia i działalności jego mieszkańców, np. zarządzania krajem przez administrację państwową i samorządową (lokalną), funkcjonowania służby zdrowia, szkolnictwa, wymiaru sprawiedliwości itp.

powiat
powiat

jednostka podziału terytorialnego II stopnia (po raz pierwszy powiaty w Polsce wprowadzono w drugiej połowie XIV wieku)

powiaty grodzkie
powiaty grodzkie

obejmują obszary większych miast (jednej gminy miejskiej), które liczą ponad 100 tys. mieszkańców lub do końca 1998 roku były stolicami dawnych województw (poza Ciechanowem, Piłą i Sieradzem)

powiaty ziemskie
powiaty ziemskie

obejmują obszary kilku leżących obok siebie gmin zarówno miejskich, jak i wiejskich

województwo
województwo

jednostka podziału terytorialnego I stopnia

i2N8kGWP80_d5e577

Zadania

Ćwiczenie 1
RbuaapVYCByey1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RDHWyHpLanOTR1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Yt2QUM0iUIO1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R3yc6Nl4XmMTw1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RWBXqiiCSmYYE1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.