Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Przed setkami lat nie było samochodów, samolotów i wielkich miast. Ludzie zmieniali przyrodę w niewielkim stopniu. Rozwój naszej cywilizacji sprawił, że przyroda znalazła się w niebezpieczeństwie. W końcu zauważono, że wiele niegdyś pospolitych zwierząt zostało niemal wytępionych, zniknęła też duża część lasów. Ludzie zrozumieli, że nie mogą bez ograniczeń zmieniać swojego otoczenia.

Już wiesz
  • że twoje codzienne zachowania mają wpływ na przyrodę;

  • jak prawidłowo segregować odpady;

  • jak przebiega rozwój rośliny.

Nauczysz się
  • wskazywać źródła zanieczyszczeń środowiska;

  • wyjaśniać, jak powstają kwaśne opady i jaki jest ich wpływ na środowisko.

isdWmnwRMU_d5e172

1. Zanieczyszczenia powietrza

Często słyszymy, że powietrze w górach lub lesie jest zdrowsze niż w centrach dużych miast, ponieważ jest czystsze. Dlaczego tak jest? Przyjrzyj się poniższej grafice i odszukaj źródła zanieczyszczeń powietrza.

RSp5xIF4xpHjs1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Powietrze zawiera nie tylko potrzebny nam tlen, znajdują się w nim także substancje szkodliwe, np. gazy pochodzące ze spalin samochodowych. Na terenach wiejskich również występują różne źródła zanieczyszczeń, jednak nie ma ich tak dużo jak w miastach. Zanieczyszczenia powietrza są bardzo groźne dla naszego zdrowia, ponieważ podczas oddychania wdychamy do naszych płuc wiele toksycznych związków. Są one szkodliwe nie tylko dla nas, ale też dla zwierząt i roślin. U tych ostatnich mogą powodować usychanie liści lub niszczenie pni. Znajdujące się w powietrzu zanieczyszczenia różnymi drogami przedostają się do żywych organizmów, powodując ich choroby.

Ważne!

Czasami powietrze, którym oddychają ludzie, pełne jest maleńkich drobin pyłów. Dzieje się tak na przykład w kopalni lub w różnych zakładach przemysłowych, a także w ich pobliżu. Drobiny pyłu, które wdychamy, osadzają się w płucach. Długotrwałe oddychanie takim zapylonym powietrzem prowadzi do groźnej choroby zwanej pylicąpylicapylicą.

isdWmnwRMU_d5e222

2. Zanieczyszczenia wody

Mimo że woda jest nam tak bardzo potrzebna, ludzie ją zanieczyszczają, np. odprowadzając do rzek ścieki. Działania takie skutkują wymieraniem organizmów, które tam żyją. Wraz z wodą szkodliwe związki przenikają do ciał organizmów, zatruwając je i powodując choroby, a nawet śmierć. Poza tym do wody w glebie lub rzekach czy jeziorach mogą przeniknąć wraz z opadem deszczu lub śniegu zanieczyszczenia powietrza.

R9OmOaArb9iaj1
Woda w rzekach i jeziorach jest zanieczyszczana ściekami przemysłowymi, komunalnymi (czyli pochodzącymi z mieszkań) oraz rolniczymi (np. nawozami i środkami ochrony roślin)
Zanieczyszczenie wody
Obserwacja 1

Sprawdzenie, czy można ocenić czystość wody na podstawie jej wyglądu.

Co będzie potrzebne
  • litrowy słoik,

  • woda,

  • łyżeczka,

  • atrament lub farba.

Instrukcja
  1. Napełnij słoik wodą.

  2. Wlej do środka dwie krople farby. Wymieszaj łyżeczką. Oceń, czy kolor wody znacząco się zmienił.

Podsumowanie

Większość substancji w wodzie jest rozpuszczona i nie wpływa na jej właściwości takie jak kolor, zapach czy wygląd. Przez to woda może się nam wydawać czysta.

isdWmnwRMU_d5e302

3. Zanieczyszczenia gleby

Zanieczyszczona woda może przedostać się do gleby, która wchłania ją wraz z rozpuszczonymi w niej substancjami. Rośliny mogą je pobrać, co prowadzić może do ich uszkodzenia, a nawet śmierci. Zanieczyszczenia gleby pochodzą też z wyrzucanych przez nas śmieci. Substancje, z których są one złożone, stopniowo przenikają do gleby. Szczególnie szkodliwe odpady to zużyte baterie, farby i oleje, gdyż zawierają dużą ilość toksycznych związków. Innym źródłem zanieczyszczeń gleby jest stosowanie dużej ilości nawozów sztucznych. Zanieczyszczenie gleby szkodzi również nam. Zjadając owoce i warzywa z zatrutych roślin, sprawiamy że toksyczne substancje trafiają do naszych organizmów. Zanieczyszczenia mogą z gleby przedostać się do wód podziemnych – możemy wówczas spożyć je wraz z wodą pochodzącą ze studni czy specjalnych ujęć w miastach.

R1UnyVYgqq8qR1
Zdarza się, że ludzie zostawiają śmieci w lesie czy na trawniku. Podczas rozkładu odpadków powstają trujące związki, które przedostają się do gleby
Wpływ zanieczyszczeń na rośliny
Doświadczenie 1

Ukazanie wpływu zanieczyszczeń na wzrost i rozwój roślin.

Co będzie potrzebne
  • 4 niewielkie talerzyki,

  • paczka nasion rzeżuchy,

  • ziemia ogrodowa,

  • ocet spożywczy,

  • sól kuchenna,

  • płyn do czyszczenia toalety lub mycia podłogi,

  • woda.

Instrukcja
  1. Napełnij talerzyki glebą i wysiej ok. 10 nasion rzeżuchy.

  2. Poczekaj kilka dni, aż pojawią się zielone kiełki (pamiętaj, że ziemia powinna być stale wilgotna). Postaw talerzyki w ciepłym, wilgotnym i nasłonecznionym miejscu.

  3. Pamiętaj, aby podpisać talerzyki, by wiedzieć, jaka substancja została do niego dodana.

  4. Do pierwszego talerzyka nalej 3 łyżki octu, do drugiego wlej wody i dosyp 3 łyżeczki soli kuchennej, a do trzeciego wlej 3 łyżki detergentu. Do czwartego niczego nie dodawaj – to będzie twoja próba kontrolna, co oznacza, że na te rośliny nie będą działać żadne dodatkowe czynniki.

  5. Nazajutrz sprawdź, co stało się z rzeżuchą – zanotuj swoje obserwacje.

  6. Prowadź obserwacje rano i wieczorem przez kilka następnych dni, notując swoje spostrzeżenia.

Podsumowanie

Rzeżucha podlewana octem, wodnym roztworem soli i środkiem chemicznym nie rośnie tak dobrze, jak ta podlewana wodą. Wzrost rośliny jest zależny od tego, jakie substancje znajdują się w podłożu.

isdWmnwRMU_d5e398

4. Kwaśny opad

Jednym ze skutków zanieczyszczenia powietrza są kwaśne opadykwaśny opadkwaśne opady. Otóż w wyniku na przykład spalania węgla oraz paliw przedostaje się do atmosfery związek chemiczny – dwutlenek siarkisiarkasiarki. Związek ten łączy się z wodą, tworząc kwas siarkowy, który jest substancją żrącąsubstancja żrącasubstancją żrącą. Oznacza to, że uszkadza powierzchnie, z którymi się zetknie. Kwas siarkowy opada wraz z wodą w postaci kwaśnego deszczu. Padając na rośliny, uszkadza je, a nawet może doprowadzić do ich obumarcia; może też uszkadzać pomniki i budynki. Zakwaszona woda może też trafić do rzek i jezior bezpośrednio na skutek opadów lub z wodami podziemnymi. To może spowodować wymieranie roślin i zwierząt tam żyjących, np. ryb.

Polecenie 1

Znając wpływ soli kuchennej na rozwój roślin, zastanów się nad słusznością używania soli drogowej do odśnieżania ulic. Uzasadnij swoją odpowiedź.

isdWmnwRMU_d5e439

5. Skala porostowa

Wiesz już, że dwutlenek siarki powoduje powstawanie kwaśnych deszczy. Teraz możesz sprawdzić, czy powietrze w twojej okolicy jest bardzo zanieczyszczone tą substancją. Pomogą ci w tym porosty – niezwykłe organizmy zbudowane z żyjących razem grzybów i glonówglonyglonów. Są one wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, dlatego uczeni stworzyli skalę porostową. Dzięki niej można ocenić stopień zanieczyszczenia powietrza, obserwując, jakie porosty występują na korze drzew liściastych. Brak porostów oznacza, że w danym miejscu powietrze jest wyjątkowo silnie zanieczyszczone. Kolejne stopnie wskazują na coraz lepszy stan powietrza.

isdWmnwRMU_d5e476

Podsumowanie

  • Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są zakłady przemysłowe, piece w domach oraz spaliny samochodów.

  • Źródła zanieczyszczenia gleby to na przykład woda zawierająca szkodliwe substancje oraz odpady.

  • Zanieczyszczenia powietrza przedostają się do wody oraz gleby, powodując na przykład uszkodzenia i obumieranie roślin oraz zatrucia zwierząt.

  • Dwutlenek siarki pochodzący m.in. ze spalania zanieczyszczonego węgla powoduje powstawanie kwaśnych deszczów.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Dowiedz się, w jaki sposób można ograniczyć występowanie kwaśnych deszczy.

Polecenie 2.2

* Zbadaj stan powietrza w swojej okolicy, posługując się skalą porostową. Zwracaj uwagę wyłącznie na porosty odnajdowane na żywych drzewach na wysokości wzroku. Ignoruj te, które znajdują się na glebie czy kamieniach.

isdWmnwRMU_d5e551

Słowniczek

glony
glony

organizmy samożywne żyjące w wodzie i w środowisku wilgotnym na lądzie

kwaśny opad
kwaśny opad

żrący deszcz powstały przez połączenie wody i różnych związków chemicznych, np. dwutlenku siarki

pylica
pylica

choroba płuc wywołana długotrwałym wdychaniem pyłu

siarka
siarka

jeden z pierwiastków charakteryzujący się żółtą barwą; wykorzystywany m.in. w produkcji zapałek i gumy

substancja żrąca
substancja żrąca

substancja niszcząca inne materiały przy bezpośrednim zetknięciu z nimi

isdWmnwRMU_d5e656

Zadania

Ćwiczenie 1
R1TKZlDcgUcze1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RM7hgcRBVEWQm1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R104WRL3yYvkl1
zadanie interaktywne
Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
REZP1aynwIIwI1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1ELZda3WdnhH1
zadanie interaktywne
Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.