Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czy samochód może jeździć bez paliwa? Jest to oczywiście niemożliwe, chyba że mowa o samochodzie elektrycznym. Ale i taki pojazd potrzebuje jakiegoś zasilania. Bez źródła energii nie tylko samochód, ale żadne urządzenie nie będzie działać. Organizm czlowieka to także skomplikowany mechanizm, który do sprawnego funkcjonowania potrzebuje paliwa. Takim paliwem jest spożywany przez nas pokarm.

R1SesUDnPFFes
Spożywane przez nas pokarmy dostarczają składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu.
Źródło: Fotolia (https://pl.fotolia.com), dostępny w internecie: Family_eating_at_a_table_Bill Branson_NCI_Wikimedia Commons; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Family_eating_at_a_table.jpg, domena publiczna.
Już wiesz
  • że aby organizm funkcjonował prawidłowo, należy przestrzegać zasad zdrowego żywienia.

Nauczysz się
  • wymieniać podstawowe narządy budujące układ pokarmowy i podawać ich funkcje;

  • wyjaśniać, na czym polega trawienie pokarmu;

  • opisywać drogę pokarmu w organizmie człowieka.

idBfcgXT03_d5e242

1. Po co się odżywiamy?

Każdy żywy organizm musi się odżywiać, czyli dostarczać sobie niezbędnych substancji odżywczych: białek, cukrów, tłuszczów, witamin i minerałów, a także wody. Substancje odżywcze znajdują się w pokarmie, np. warzywach, owocach, zbożach, mięsie, rybach, jajach, mleku i przetworach mlecznych. Stanowią one źródło materiałów do budowy organizmu. Umożliwiają jego wzrostwzrostwzrost, rozwójrozwójrozwójregeneracjęregeneracjaregenerację. Przekształcane są także w energię niezbędną do życia.
Zadania układu pokarmowegoukład pokarmowyukładu pokarmowego to:

  • rozdrabnianie pokarmu,

  • trawienie pokarmu,

  • wchłanianie zawartych w pożywieniu związków odżywczych,

  • usuwanie zbędnych resztek pokarmu.

RupCdTN8PFsCS1
Wspólne spożywanie posiłków jest okazją do przyjemnego spędzania czasu z rodziną lub przyjaciółmi
Ciekawostka

Przez całe życie mieszkaniec Polski zjada przeciętnie około 40 ton jedzenia.

idBfcgXT03_d5e295

2. Rozdrabnianie pokarmu

Zanim pokarm zostanie strawiony, jest rozdrabniany w jamie ustnej za pomocą zębów. Siekacze umożliwiają nam odgryzanie kawałków pokarmu, kły służą do rozrywania, a zęby przedtrzonowe i trzonowe – do rozcierania go. Przez pierwsze lata życia człowiek ma zęby mleczne. W wieku 5–12 lat są one stopniowo zastępowane przez zęby stałe.
Ważnym narządem jamy ustnej jest także językjęzykjęzyk, który miesza rozdrabniane pożywienie ze śliną. Są w niej zawarte związki, które rozpoczynają trawienie cukrów. Po zmieszaniu pokarmu ze śliną łatwiej można go połknąć. Język jest też narządem zmysłu smaku.

R7PUl3ixQ5Uvu1
W uzębieniu człowieka występują następujące typy zębów: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe
Polecenie 1

Wyszukaj w Internecie informacji o tym, jakie funkcje, poza mieszaniem pokarmu, pełni w naszym organizmie język. Wypisz te funkcje.

Ciekawostka

Ostatnie zęby stałe, zwane zębami mądrości, wyrzynają się dopiero około 18 roku życia. Bywa jednak, że pojawiają się znacznie później. U niektórych ludzi zęby te nie wyrzynają się całkowicie lub nawet nie wyrastają w ogóle.

idBfcgXT03_d5e339

3. Trawienie pokarmu

Pokarm najpierw trafia do jamy ustnej, gdzie jest rozdrabniany. Następnie jest przesuwany do kolejnych części układu pokarmowego. Tam odbywa się jego trawienie, czyli rozkład zawartych w nim związków na substancje proste, które mogą zostać wchłonięte i wykorzystane przez organizm.
Z jamy ustnej, poprzez gardło i przełyk, pokarm przesuwa się do żołądka, a stamtąd do jelita cienkiego. Tu odbywa się dalszy etap trawienia oraz wchłanianie, czyli przenikanie substancji pokarmowych do krwi, która rozprowadza je po całym organizmie. Dalej pokarm trafia do jelita grubego, gdzie wchłaniana jest woda. Niestrawione resztki pokarmu usuwane są przez otwór odbytowy. Jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube tworzą przewód pokarmowy. Do układu pokarmowego zaliczamy też wątrobę i trzustkę. (bibliography_idBfcgXT03_d555t257)

RVf6BgWmbYuzh1
Animacja przestawia budowę układu pokarmowego człowieka, w którym wyróżniamy: jamę ustną z językiem, przełyk, żołądek, jelito cienkie do którego uchodzą przewody trzustki i wątroby, jelito grube, odbyt. Na ilustracji opisano funkcję każdego z elementów układu pokarmowego.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Spójrz na ilustrację przedstawiającą narządy układu pokarmowego. Spróbuj następnie wskazać, w której części twojego ciała się one znajdują.

Ciekawostka

Układ pokarmowy dorosłego człowieka ma długość około 7–8 metrów.

idBfcgXT03_d5e386

4. Błonnik – nietrawiony, a jednak potrzebny

Organizm człowieka nie jest w stanie strawić niektórych substancji spotykanych w pokarmie. Należy do nich błonnik. Mimo że nie jest dla nas ani źródłem energii, ani materiałem budulcowym, odgrywa bardzo ważną rolę. Działa bowiem jak miotła: oczyszcza nasze jelita z zalegających w nich resztek pokarmu i substancji szkodliwych, usprawniając tym samym ich pracę. Dodatkowo błonnik pęcznieje w żołądku, co daje uczucie sytości i zmniejsza głód. Jednocześnie pomaga w utrzymaniu właściwej masy ciała.

RnWrYGX9IWlRV1
Źródło: Dariusz Adryan, Abhijit Tembhekar (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Red_Apple.jpg), Kombucha (https://commons.wikimedia.org), Fir0002 (https://commons.wikimedia.org), Muhammad Mahdi Karim (https://commons.wikimedia.org), Fir0002 (https://commons.wikimedia.org), Pepperedjane (https://commons.wikimedia.org), Veganbaking.net (https://commons.wikimedia.org), Stilfehler (https://commons.wikimedia.org), Thagadooran (https://commons.wikimedia.org), Luigi Chiesa (https://commons.wikimedia.org), Sanjay Acharya (https://commons.wikimedia.org), Bill Ebbesen (https://commons.wikimedia.org), Hankwang (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Wypisz nazwy produktów zjadanych przez ciebie w ciągu tygodnia i oceń, czy twoja dieta jest bogata w błonnik.

idBfcgXT03_d5e431

Podsumowanie

  • Zadaniem układu pokarmowego jest rozdrabnianie, trawienie i wchłanianie pokarmu.

  • Układ pokarmowy składa się z: jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego oraz odbytnicy.

  • Trawienie to rozkład złożonych związków odżywczych na substancje proste.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Wyjaśnij, dlaczego podczas jedzenia należy starannie pogryźć pokarm.

Zobacz także

Jesteś tym, co jesziFn7sHSNUFJesteś tym, co jesz

idBfcgXT03_d5e522

Słowniczek

język
język

mięsisty narząd położony w jamie ustnej, służący głównie do mieszania pokarmu ze śliną i przesuwania go w jamie ustnej; ponadto narząd mowy i zmysłu smaku

regeneracja
regeneracja

zdolność organizmów do odtwarzania uszkodzonych komórek czy narządów

rozwój
rozwój

proces polegający na tym, że w organizmie zachodzą zmiany w jego budowie i funkcjonowaniu

układ pokarmowy
układ pokarmowy

układ narządów służących do rozdrabniania, trawienia i wchłaniania pokarmu

wzrost
wzrost

zwiększanie się rozmiarów i masy organizmu

zęby
zęby

element układu pokarmowego; struktury kostne położone w jamie ustnej, służące do obróbki mechanicznej pokarmu: odcinania kęsów i miażdżenia pokarmu

idBfcgXT03_d5e642

Zadania

Ćwiczenie 1
RAxteDaosdyE41
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R10JqxIw96MCO1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R8yvpKvIy3FhX1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RZJJtfleWy6BD1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RcXeAtkQ3Dkob1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.