Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RkOq3ZcHYj5Uf11
Okładka Źródło: domena publiczna.
domena publiczna

W wielu tekstach ujawnia się funkcja metatekstowa. Jej wykładnikami są wszelkie informacje zawarte w kompozycji tekstu i uwagach odautorskich, niedotyczące bezpośrednio treści, ale budowy wypowiedzi, sygnałów odautorskich i uwag nadawcy wobec tekstu. W tej części proponujemy kilka ćwiczeń związanych z przekształcaniem tych fragmentów wypowiedzi, w których można odnaleźć właśnie wykładniki funkcji metatekstowej.

j0000007XOB1v38_000EX001

Metatekst

W tekście – poza treścią i kompozycją – ważną rolę odgrywa jego obudowa. Jest to tzw. metatekst. Mieszczą się w nim takie elementy, jak:

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
  1. Zapisy cytatów i przypisów.

  2. Formuły metatekstowe, za pomocą których nadawca (podmiot wypowiedzi) przeprowadza odbiorcę poprzez tekst lub wypowiada się na temat tego, co w danej wypowiedzi (lub jej fragmencie) się pojawia.

  3. Charakterystyczne dla wzorca wypowiedzi słowa kluczowe i formuły, ujawniające jego cechy gatunkowe.

Cytaty i przypisy

Spotykamy się z nimi głównie w tekstach naukowych i urzędowych. Korzystamy z nich również podczas przygotowywania rozprawek i innych dłuższych wypowiedzi. Zwykle służą one jako literackie (lub naukowe) argumenty dla wzmocnienia stanowiska, podkreślenia wagi rozważań.

Cytaty i przypisy możemy przytaczać jako wiernie wyjęte z kontekstu czyjeś wypowiedzi. Mają one wówczas formę tzw. mowy niezależnej. Wówczas poprzedzamy je zwrotami typu:

  • Świadczy o tym fragment pracy XY: „…”;

  • Ilustracją tych rozważań niech będzie fragment tekstu/ pracy XY: „…”

Możemy również odwoływać się do wcześniejszych tekstów (np. dzieł literackich, prac naukowych, artykułów prasowych), przedstawiając ich fragmenty w formie autorskiej parafrazy (a więc za pomocą omówienia lub streszczenia). Wówczas przedstawiamy cytaty nie w bezpośredniej formie, ale za pomocą tzw. mowy zależnej.

Trzeba pamiętać, że każdy cytat w naszej pracy powinien zostać opatrzony odpowiednim przypisem, w którym podajemy dane dotyczące źródła, np.

  • imię i nazwisko autora,

  • tytuł tekstu, z którego pochodzi cytat (lub jego parafraza),

  • miejsce i rok wydania,

  • strona.

Jest to innymi słowy informacja bibliograficzna.

Podstawowe typy przypisów:

  • przypis tradycyjny,

Rr9UVM7Nsd70l1
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
R1ANoAwVPI7Py1
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!

Pamiętaj, że w przypisach powinny się znaleźć następujące informacje:

Przypis tradycyjny

Przypis nawiasowy

Autor + tytuł tekstu zapisany kursywą + ewentualne informacje o autorze przekładu, edytorze lub redaktorze pracy + miejsce i data wydania pracy, strona pracy, z której pochodzi cytat

Autor + data publikacji cytowanej pracy + strona pracy, z której pochodzi cytat

Nadawca w celu uspójnienia tekstu lub nawiązania kontaktu z czytelnikiem często wprowadza zwroty lub formuły typu: po pierwsze, po drugie, podsumowując, spójrzmy na przykłady, z wypowiedzi tej wynika, że…, przyjrzyjmy się następującym faktom, jak już zostało to opisane, o tym w dalszym fragmencie…. Mają one charakter metatekstowy, ponieważ nie odnoszą się bezpośrednio do treści wypowiedzi, ale do sposobu jej organizacji.

Niektóre z formuł metatekstowych są utarte i przywodzą na myśl konkretny gatunek tekstów. Takim przykładem są zwroty grzecznościowe na początku i na końcu korespondencji lub zwroty, które wykorzystujemy w tekstach urzędowych (np. w zaproszeniu, podaniu, wezwaniu).

j0000007XOB1v38_000tp001
j0000007XOB1v38_0000002G
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 1

Przeczytaj uważnie fragmenty książek o komunikacji. Pod każdym fragmentem zamieszczono zdanie o charakterze metatekstowym. Dopisz w formie mowy zależnej swoje zakończenie, wykorzystując treści zawarte w dłuższym fragmencie

Pierwsza z siedmiu słynnych debat między Abrahamem Lincolnem i Stephenem A. Douglasem odbyła się 21 sierpnia 1858 roku w Ottowie w stanie Illinois. Douglas, zgodnie z zawartą między nimi umową, mówił jako pierwszy przez godzinę; odpowiedź Lincolna trwała półtorej godziny; z kolei Douglas przez pół godziny ustosunkowywał się do odpowiedzi Lincolna. Była to debata znacznie krótsza od tych, do których obaj ci mężczyźni przywykli.

Pierwsze debaty prezydenckie w amerykańskiej kulturze politycznej przedstawia m.in. Neil Postman, który pisze, że…

Wykreowana na przełomie stuleci moda na Tatry i góralszczyznę była w dwudziestoleciu wciąż żywa. Skamandryci przejęli ją z łatwością, włączając do swego trybu życia, lecz już nie do twórczości. Góry przebiły się raczej do poezji awangardowej – najbardziej widoczne jest to w wierszach Juliana Przybosia – programowo przeciwnej krajobrazowi i naturze.

O motywach górskich i tatrzańskich w poezji dwudziestolecia pisze Andrzej Zawada. Według badacza…

Reklamy posługują się na ogół argumentami werbalnymi. A te bywają poważne i głęboko racjonalne (jak informacja, że samochód ma system ABS, zwiększający bezpieczeństwo jazdy), bywają też zdecydowanie mniej poważne i mniej racjonalne (jak informacja, że użycie wody po goleniu wprowadzi nas w wielki świat). Nasuwa się w związku z tym pytanie, jaka jest rola nastroju w odbiorze komunikatów perswazyjnych.

O argumentacji w komunikatach reklamowych pisze w pracy „Psychologiczne mechanizmy reklamy” Dariusz Doliński, który twierdzi, że…

uzupełnij treść
Ćwiczenie 2

Stwórz po 2–3 przypisy do cytowanych fragmentów książek. Wybierz wyrazy, które – twoim zdaniem – wymagają wyjaśnienia.

Ćwiczenie 3
R1SX1qtB3zUkb1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

Wysłuchaj dowolnej dyskusji radiowej. Wynotuj z niej formuły metatekstowe, za pomocą których uczestnicy dyskusji wprowadzają swoje argumenty.

JPOL_E3_E4_Zadaniowo
1
Ćwiczenie 5

Ułóż we właściwej kolejności najważniejsze części kompozycyjne wybranych gatunków tekstowych. Możesz skorzystać ze Sztuki pisania Moniki Zaśko‑Zielińskiej, Alicji Majewskiej‑Tworek i Tomasza Piekota (Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008). Wzorem jest schemat gatunkowy listuschemat gatunkowy listuschemat gatunkowy listu. Przeciągnij i upuść elementy w odpowiednie miejsca.

R18MZzCCX4cC1
Ułóż we właściwej kolejności najważniejsze części kompozycyjne wybranych gatunków tekstowych. Możesz skorzystać ze Sztuki pisania Moniki Zaśko‑Zielińskiej, Alicji Majewskiej‑Tworek i Tomasza Piekota (Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008). Wzorem jest schemat gatunkowy listu. Propozycje nagłówek, dane odbiorcy, data, dane nadawcy, miejscowość, prośba o przychylne załatwienie sprawy, prośba, uzasadnienie, nagłówek z datą, cena, dane kontaktowe sprzedającego, produkt sprzedaży, cechy produktu (zalety), przypomnienie, ostrzeżenie, dane odbiorcy, ew. szczegółowy opis sprawy, miejscowość i data, dane nadawcy, osoba zapraszająca, osoba zapraszana, miejsce i data zaproszenia, okoliczności, opis wydarzenia, podpis, godzina, nagłówek (tytuł dokumentu), data, konkluzja, chronologiczny przebieg wydarzeń, krótki opis wydarzenia, podpisy, toast, zwroty do gości, zwroty do adresata mowy, życzenia, rozwinięcie, pozdrowienie
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
schemat gatunkowy listu1
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
RyRUdefst5Zns1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.