Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Wstęp

Temperaturę języka można podnosić i obniżać za pomocą różnych słów i zwrotów. Należą do nich między innymi eufemizmyeufemizmeufemizmy i hiperbolehiperbolahiperbole.

Eufemizmy to określenia, którymi zastępuje się często niegrzeczne lub niestosowne wyrażenia. Używa się ich po to, żeby złagodzić treści wypowiedzi. Eufemizmy zastępują wyrazy drastyczne, dosadne, niemoralnie i wstydliwe. Popularne przykłady eufemizmów to np.: „wylewać za kołnierz”, „inteligentny inaczej”, „zasnąć na wieki”.

Zdecydowanie inny charakter ma hiperbola. Ten środek stylistyczny służy wyolbrzymieniu. Za pomocą hiperboli przesadnie przedstawiane są cechy i znaczenia. Hiperbola służy najczęściej wytworzeniu odpowiedniego nastroju, przyczynia się do nadania uroczystego tonu, a także do wywołania skrajnych uczuć. Hiperbole stosowane są również w tekstach reklamowych, a ludzie posługują się nimi w codziennej komunikacji. Dlatego tak popularne są zwroty: „pożerać kogoś wzrokiem”, „umierać ze strachu”, „konać ze zmęczenia”, „czekać na kogoś wieki”.

R4LrBczxFFhnj1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się
  1. rozróżniać typy tekstów, w tym tekstów o zabarwieniu neutralnym i emocjonalnym;

  2. używać podczas swoich wypowiedzi hiperbol i eufemizmów ze świadomością intencji i kontekstu wypowiedzi;

  3. określać funkcję środków językowych użytych w tekście;

  4. świadomie posługiwać się środkami językowymi i związkami frazeologicznymi;

  5. przekształcić proste teksty tak, aby nabrały zabarwienia emocjonalnego, tzn. z wykorzystaniem hiperbol i eufemizmów;

  6. redagować teksty.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

  1. doskonalą umiejętność rozróżniania typów tekstów, w tym tekstu o zabarwieniu neutralnym i emocjonalnym;

  2. kształcą umiejętność analizy funkcji ekspresywnej tekstu;

  3. dokonują analizy środków językowych użytych w tekście;

  4. wykonują ćwiczenia redakcyjne polegające na przekształcaniu tekstów;

  5. operują świadomie środkami językowymi i związkami frazeologicznymi;

  6. pracują z wykorzystaniem internetu znajdują określone typy tekstów.

mef3ffdad783a0287_1502093859156_0

NACECHOWANIE WYRAZÓW – audiobook

Rozdziały audiobooka:

  1. Supersmutek i megahiperbola

  2. Zagubione bogactwo językowe

  3. Eufemizm na ratunek

1
Notatka dla prowadzącego

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak wdrożyć materiały multimedialne w tok lekcji.

Rc6Q7TeJ67uVX

Scenariusz lekcji
Plik PDF o rozmiarze 599.86 KB w języku polskim
Wskazówka

Wysłuchaj uważnie audiobooka.

Zwróć uwagę na użyte w nich środki językowe: hiperbole i eufemizmy. Określ ich funkcję w tekstach, wypowiedziach.

RR5dfp9GfZo5o
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
j.polski_scen11_audiobook
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Po zapoznaniu się z audiobookiem wiesz już czym jest hiperbola.

Napisz krótki tekst opisujący dowolną codzienną sytuację używając co najmniej czterech środków językowych tego rodzaju.

Polecenie 2

Zredaguj  tekst – charakterystykę postaci – Twojej przyjaciółki, przyjaciela, w którym użyjesz określeń: miły, ujmujący, grzeczny, wesoły, koleżeński, sympatyczny, przystojny, elegancki, dżentelmeński, szarmancki, ładna, modna, szałowa, urocza, miła, śliczna, piękna zamiast: superchłopak, superfacet, suerbabka, superfacetka.

Polecenie 3

Wyjaśnij, jaką funkcję pełni eufemizm użyty w poniższej wypowiedzi:

Mój dziadek, mimo bycia w jesieni życia, zawsze wygrywa ze mną w tenisa.

mef3ffdad783a0287_1502093867461_0

Podsumowanie

Emocjonalne nacechowanie wyrazów w zjawisku hiperbolizacjihiperbolizowaćhiperbolizacji doskonale określa Jerzy Bralczyk. Językoznawca stwierdził, że ,,język ma gorączkę”, a „znaczne podniesienie temperatury języka” powoduje, że wyczerpują się środki językowe, którymi możemy opisać otaczającą nas rzeczywistość. W efekcie następuje spadek przekazywanych emocji, gdyż stopniowanie okazuje się niemożliwe.

Wiedząc czym jest hiperbola i eufemizm, pamiętaj by używać ich adekwatnie do sytuacji

R1OMtAqHlQc0m1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Weź udział w konkursie na najciekawsze hiperbole i eufemizmy funkcjonujące w języku potocznym. W tym celu obserwuj w ciągu tygodnia sposób wypowiadania się Twoich znajomych, przyjaciół, członków rodziny. Zanotuj przykłady użytych przez nich hiperbol i eufemizmów. Jurorzy, oceniający zgromadzony materiał, wezmą pod uwagę następujące elementy:

1. liczba zgromadzonych środków (hiperbol i eufemizmów);

2. oryginalność przedstawionych wyrażeń.

mef3ffdad783a0287_1503905579466_0

Zadania

Ćwiczenie 1
RsZ7nQP4MIhQe1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 1 zatytułowane „Hiperbole 1”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Dopasuj słowa do właściwych odpowiedników hiperbolizujących. Przeciągnij i upuść elementy w odpowiednie miejsca.”. Poniżej polecenia znajduje się szesnaście okienek ułożonych w dwóch równych kolumnach. W lewej kolumnie znajdują się okienka wewnątrz których znajdują się różne sformułowania. W lewej kolumnie wyrażenia neutralne, w prawej ich odpowiedniki hiperbolizujące. Należy dobrać odpowiednie pary W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz ”Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RIGqYIU0JFl7O1
Na ekranie pokazane jest w ramce . Ćwiczenie 2 zatytułowane „Hiperbole 2”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: ” Uzupełnij poniższe wypowiedzi tak, aby nadać im formę hiperbol. Przeciągnij i upuść odpowiednie słowa lub zwroty, zamieszczone poniżej.”. Poniżej polecenia znajdują się cztery ramki ułożone jedna nad drugą. W każdej ramce, w górnym lewym rogu znajduje się określenie, do których należy dobrać hiperbolizujące odpowiedniki, które znajdują się w okienkach poniżej ćwiczenia. Określenia w ramkach, od góry: „ujmujący chłopak”, wesoła dziewczyna”, „dobry rzut”, „świetny żart”. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz ”Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R14dKH7v0K2k81
Na ekranie pokazane jest w ramce. Ćwiczenie 3 zatytułowane „Eufemizmy”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: ”Rozwiąż krzyżówkę, wpisując wyrażenia, które mogą zostać zastąpione podanymi poniżej eufemizmami”. Poniżej znajduje się krzyżówka złożona z dziewięciu haseł. Poniżej podane są pytania do krzyżówki. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz ”Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
mef3ffdad783a0287_1502358147126_0

Słowniczek

bulwersować
bulwersować

wywoływać oburzenie, złość, niesmak

https://sjp.pwn.pl/sjp/bulwersowac;2552805.html

desensytyzacja
desensytyzacja

desensytyzacja w języku polega na osłabieniu wrażliwości, najczęściej w wyniku zbyt długiego obcowania ze zjawiskami językowymi, na które wcześniej reagowano mocniej. Częste powtarzanie negatywnych przykładów uodparnia, zaczyna w nich dominować medialna atrakcyjność, przestają szokować i uchodzić za naganne

Na podstawie: Jerzy Bralczyk, Brutalizacja języka publicznego,

http://www.etykaslowa.edu.pl/wp-content/uploads/2016/03/BRUTALIZACJA-J%C4%98ZYKA-PUBLICZNEGO.pdf

eufemizm
eufemizm

(z gr. epsilonupsilonphietamuiotasigmamuόςeuphēmismós, od eu „dobrze” i phemi „mówić”)

wyraz, wyrażenie lub zwrot używany zamiast innego, którego chce się uniknąć ze względów obyczajowych, politycznych, religijnych itp., np. „zasnąć na wieki” zamiast „umrzeć”; określenie peryfrastyczne

https://sjp.pl/

hiperbola
hiperbola

(z gr. hyperbolḗ „przerzucenie”, „przesada”)

motyw stylistyczny w tekście lub mowie, polegający na zamierzonej przesadzie w opisie czegoś

https://sjp.pl/

hiperbolizować
hiperbolizować

wyolbrzymiać coś, nadawać czemuś większe znaczenie, niż jest ono naprawdę

https://sjp.pl/

język potoczny
język potoczny

wariant języka używany w codziennych sytuacjach życiowych

https://sjp.pwn.pl/sjp/jezyk-potoczny;2468228.html

slang
slang

potoczna odmiana języka używana przez jakąś grupę zawodową lub środowiskową

https://sjp.pwn.pl/sjp/slang;2575653.html