Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1MF0xYWmUiH911
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

R1QCur9kdmvgJ1
Przemówienie Hitlera Źródło: domena publiczna.
R1JBKiJgjIrNj1
Przemówienie Stalina

Zadanie na rozgrzewkę

Polecenie 1

Przypomnij, jakie były losy Niemców i Rosjan w I wojnie światowej – uzupełnij tabelę.

Państwo

Stolica

Blok militarny, do którego państwo należało

Wynik wojny

Postawa ludności pod koniec wojny

Rosja

Niemcy

j0000008N5B6v32_00000017

Co to jest totalitaryzm?

Totalitaryzm
Definicja: Totalitaryzm

To ustrój, w którym państwo stara się kontrolować całe życie obywateli. Władza oczekuje, że wszyscy będą się zachowywać dokładnie tak, jak ona chce. Próbuje przekonać do tego obywateli, i to już od najmłodszych lat.

Organizacje młodzieżowe

RynRrO25WKYOG
„Należymy do Hitlerjugend od dziesiątego roku życia. Spędzamy razem mnóstwo czasu: w szkole, na specjalnych zbiórkach po lekcjach i w niedziele, a także na obozach podczas wakacji. Dużo przebywamy na świeżym powietrzu – staramy się być coraz sprawniejsi, bo to potrzebne, by w przyszłości dobrze walczyć za ojczyznę. Chcemy być dobrymi Niemcami, dbać o rozwój naszego państwa, zwalczać Żydów i innych wrogów naszej aryjskiej rasy. Kierunek wytycza nam Adolf Hitler i jego partia – NSDAP".
Grupa Hitlerjugend, 1933, Bundesarchiv, licencja: CC BY-SA 3.0
RgeBVWdgfQh0e
„Należę do organizacji pionierskiej od dziesiątego roku życia. Spędzamy razem mnóstwo czasu: w szkole, na specjalnych zbiórkach po lekcjach i w niedziele, a także na obozach podczas wakacji. Ćwiczymy wtedy sprawność fizyczną, wykonujemy pożyteczne prace, na przykład sadzimy drzewa, pomagamy ludziom starszym i rolnikom z sąsiedniej wsi. Nawet podczas zabawy, gdy budujemy modele samolotów i pociągów, gramy w gry zespołowe, nabywamy umiejętności potrzebne do pracy w socjalistycznym państwie. Uczymy się rozpoznawać i zwalczać jego wrogów w kraju i za granicą: kapitalistów i imperialistów, którzy chcą zniszczyć Związek Radziecki. Kierunek wytycza nam Józef Stalin i Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego".
Organizacja pionierska, 1924, domena publiczna
Polecenie 2

Napisz trzy pytania, jakie zadałbyś dzieciom z organizacji Hitlerjugend i Pionierów.

1
Ćwiczenie 1
R1FsKGIzizLUX1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_0000001W

Reakcje ludzi

Czy obywatele przyjmowali ideologię nazistowską i komunistyczną? Niektórzy na pewno tak.

Polecenie 3

Zwróć uwagę na reakcje słuchaczy na przemówienia Adolfa Hitlera i Józefa Stalina przedstawione we wprowadzeniu. Za pomocą jakich słów można je scharakteryzować?

Ćwiczenie 2
R1S4R6OTILvls1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RBFaIGFOX4gpt
Eger, salutujący mieszkańcy
Eger, salutujący mieszkańcy, 1938, fotografia, Bundesarchiv, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 4

Po lewej stronie znajduje się fragment fotografii z 1938 roku. Jakie emocje towarzyszą przedstawionej na zdjęciu kobiecie?

j0000008N5B6v32_0000002K

Reakcje ludzi

Polecenie 5

A jak ocenisz emocje towarzyszące kobietom, po obejrzeniu całej fotografii?

RcpxgKqP8cV5R
Eger, salutujący mieszkańcy
Eger, salutujący mieszkańcy, 1938, fotografia, Bundesarchiv, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008N5B6v32_0000002V

Terror

Nie wszyscy jednak podzielali taki zapał. Wobec tych, którzy nie chcieli się dostosować do panującej ideologii, stosowano przymus. Przyjmował on różne formy. Oto niektóre z nich:

R9Q4EI02BtOx4
Palenie książek, które były niezgodne z panującą ideologią nazistowską.
Georg Pahl, Berlin, Opernplatz, spalanie książek, 1933, fotografia, Bundesarchive, licencja: CC BY-SA 3.0
R14sy2Cnq9EwM
Niszczenie żydowskich sklepów i synagog podczas tzw. „nocy kryształowej” 9/10 listopada 1938 roku.
Wybite okno sklepu żydowskiego, które zostało zniszczone w czasie Nocy Kryształowej., 1938, fotogafia, domena publiczna
Ćwiczenie 3
R1GbGdlBFtkZn1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przedstawiciele takich grup, jak Żydzi w Niemczech albo właściciele ziemi w Związku Radzieckim, nawet gdyby chcieli, nie mieli możliwości, by poprzeć władzę. Z góry byli uznani za wrogów.

Wrogów władzy i ideologii pozbawiano pracy i środków do życia, przymusowo przesiedlano, osadzano w więzieniach albo obozach koncentracyjnych, a nawet skazywano na śmierć.

j0000008N5B6v32_0000003G

Nazistowskie obozy koncentracyjne

Rządzący w Niemczech naziści zakładali obozy koncentracyjne w całym kraju, a potem także na terenach, które armia niemiecka podbiła na przełomie lat 30. i 40. XX wieku.

R1Ju0OgVD4GIj1
Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie
Krystian Chariza i zespół, Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie,
Polecenie 6

Odszukaj na mapie Buchenwald.

Ćwiczenie 4
R1MTXCsRoVtjH1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego „Dziennika Związkowego” z Chicago
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego "Dziennika Związkowego" z Chicago

Barak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.

Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.

Jako „ogrodnik” znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego „nosiłki” (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.

Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.

j0000008N5B6v32_00000_BIB_001Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego „Dziennika Związkowego” z Chicago.
Ćwiczenie 5
RT36QQ2CDX9pe1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_00000045

Radzieckie obozy pracy, czyli łagry

Władze radzieckie tworzyły obozy pracy zwane po rosyjsku łagrami. Zwróć uwagę, że wiele z nich ulokowano na dalekiej północy oraz na wschodzie kraju, gdzie panują bardzo ciężkie warunki do życia, ale występują surowce naturalne lub rosną gęste lasy, dostarczające drewna.

R1NuOsUuMcXSb1
GUŁag w ZSRR
Krystian Chariza i zespół, GUŁag w ZSRR,

Więźniów z tych obozów wykorzystywano m.in.: do pracy w kopalniach, przy wyrębie lasów, a także do budowy kanałów.

R1SRp98cHMEx7
Zdjęcie przedstawia budowę Kanału Białomorskiego. Kanał łączył Morze Bałtyckie i Morze Białe. Był efektem pracy 170 tysięcy więźniów w latach 1930-1933.
Budowa Kanału Białomorskiego, 1932, fotografia, domena publiczna
Polecenie 7

Na podstawie ilustracji odpowiedz na pytania:

  • Które z elementów życia więźniów w Buchenwaldzie można odnieść także do osób przedstawionych na fotografii?

  • Jakie czynności musieli wykonać robotnicy, aby powstał kanał?

  • Jakich maszyn i urządzeń można by do tego użyć?

  • A jakie widać na fotografii?

j0000008N5B6v32_0000004Y

Ekspansja terytorialna

Zarówno III Rzesza (Niemcy nazistowskie), jak i Związek Radziecki prowadziły politykę podbojów. Z jednej strony budziło to w obywatelach poczucie dumy i podnosiło ich gotowość do znoszenia niedogodności i prześladowań. Z drugiej zaś rodziło ofiary totalitaryzmu, którymi stawali się mieszkańcy terenów przyłączonych.

Ćwiczenie 6
R1M3Fcji5nUa51
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_0000005F

Podsumowanie

Co wiem?

W latach 30. XX wieku w Niemczech i w Związku Radzieckim rozwinęły się systemy totalitarne. Rządy totalitarne dążyły do totalnej (całkowitej) kontroli swoich obywateli. Całe życie podporządkowane zostało ideologii: komunistycznej w Związku Radzieckim i  nazistowskiej w Niemczech. Każda z nich definiowała swoje cele i wartości, określała wzory do naśladowania i wrogów, których należało zwalczać. Kto się temu nie podporządkował, był prześladowany. Stworzono w tym celu system represji: policję, więzienia i obozy koncentracyjne.

Co potrafię?
  • Odczytywać informacje z mapy.

  • Rozpoznawać i nazywać emocje.

R13EHxKyTsDr91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!

Jakie prawa człowieka naruszały totalitaryzmy? W jaki sposób można walczyć z totalitaryzmem? Czy dziś grozi nam totalitaryzm? W jaki sposób należy mu zapobiegać?