Człowiek i maszyna
Wprowadzenie
Pisarz polski Stefan Żeromski w powieści Ludzie bezdomni zamieścił dwa opisy produkcji fabrycznej: w stalownistalowni i w fabryce cygar. Przeczytaj ich fragmenty i przedyskutuj z kolegami, w czym są podobne, a czym różnią się te dwa opisy?
Na podwórzu fabrycznym otoczył ich szczęk młotów i głuche warczenie motorów dynamo‑elektrycznych o sile blisko tysiąca koni. Doktor Judym przechodził przez sale, gdzie heblowanoheblowano sztaby żelaza długie [na] kilkadziesiąt łokciłokci, gdzie borowano w nich dziury za pomocą świdrów i gdzie skromne maszynki w mgnieniu źrenicy wybijały w płytach grubych na dwa palce duże otwory z taką łatwością, jakby rzecz szła o przedziurawienie palcem plastra miodu. W jednym miejscu nitowanonitowano kraty mostów za pomocą śrub rozpalonych do białości, gdzie indziej cięto nożycami sztaby jak płótno.
Zadanie na rozgrzewkę
Symbolem XIX wieku jest fabryka – miejsce maszynowej produkcji wysokiej jakości identycznych wyrobów. To tam znalazły zatrudnienie miliony ludzi. Fabryki zmieniły ich życie. Odcisnęły też swoje piętno na krajobrazie.
Które z wynalazków XIX wieku przydawały się w produkcji fabrycznej?
- żarówka
- telegraf
- telefon
- statek parowy
- kolej żelazna
- tkackie maszyny parowe
- fotografia
- radio
- kino
Warsztat czy fabryka?
Kto w dawnych czasach zajmował się wytwarzaniem przedmiotów codziennego użytku?
- rzemieślnicy
- artyści
- chłopi
- szlachta
- rycerze
Odszukaj w internecie filmy przedstawiające produkcję butów w warsztacie rzemieślniczym oraz we współczesnej fabryce obuwia. Następnie przeciągnij opisy produkcji rzemieślniczej i fabrycznej w odpowiednie miejsca tabeli.
| Produkcja rzemieślnicza | Produkcja fabryczna |
|---|---|
Jak nazywa się rzemieślnik szyjący lub naprawiający buty?
Warunki pracy w fabryce
W fabrykach zatrudniano robotników, którzy obsługiwali maszyny parowe i mechaniczne warsztaty tkackie. Te nowe urządzenia zastępowały pracę wielu ludzi. Na przykład napędzana parą maszyna tkacka wykonywała pracę dziesięciu ludzi!
Jej obsługa była dość prosta, więc właściwie każdy mógł zostać robotnikiem. Nie trzeba było mieć do tego żadnych specjalnych kwalifikacji.
To powodowało, że pracodawcy nie liczyli się ze swoimi robotnikami – na ich miejsce zawsze można było znaleźć kogoś nowego. Robotnicy pracowali więc w bardzo ciężkich warunkach. Często w ukropie, hałasie lub ciemnościach. Pracowano siedem dni w tygodniu, po 12–16 godzin dziennie, od świtu do wieczora, z krótka przerwą na obiad, spożywany zazwyczaj w domu.
Robotnicy nie mieli prawa do urlopu, a w przypadku choroby lub kalectwa tracili pracę z dnia na dzień.
Żyli w biedzie lub stale byli nią zagrożeni.
W wielu fabrykach, a także na przykład w kopalniach węgla, oprócz dorosłych zatrudniano dzieci, którym płacono mniej niż dorosłym, choć równie ciężko pracowały.
Które zdanie powyższego tekstu mogłoby być podpisem do tej fotografii? Poszukaj, np. w internecie, fotografii, których podpisami mogłyby być pozostałe zdania.
- zdanie nr 1
- zdanie nr 2
- zdanie nr 3
- zdanie nr 4
- zdanie nr 5
- zdanie nr 6
Praca dzieci
Oto relacja Roberta Owena, Brytyjczyka, który już w XIX wieku upominał się o prawa robotnicze.
Utarło się w okręgach fabrycznych, że rodzice posyłają swych siedmio- czy ośmioletnich synów i córki – zimą i latem, o szóstej rano, czasem więc po ciemku, a niekiedy w mróz i śnieg – do fabryk, gdzie panuje często wysoka temperatura, szkodliwa dla zdrowia ludzkiego, i gdzie zatrudnieni pracują częstokroć do dwunastej w południe, po czym mają godzinę na obiad i znów powracają do pracy, która w większości wypadków trwa do ósmej wieczór.
Robert Owen.
Które dwa zdania z tekstu opisującego warunki pracy w fabryce potwierdza ta relacja?
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
Zastanów się i napisz, dlaczego robotnicy posyłali swoje dzieci do pracy od tak wczesnych lat?
Jak sądzisz, dlaczego pracodawcy chcieli zatrudniać młodocianych pracowników?
Przeczytaj opinię francuskiego dziennikarza z XIX wieku o przemyśle brytyjskim.
Przemysł jako taki poszukuje nowych, mniej wprawnych, ale za to tańszych robotników. Najmilej widziane są małe dzieci, których zarobki są w porównaniu z pensją wykwalifikowanego robotnika wręcz śmieszne. Niektóre fabryki obywają się bez pełnoletnich pracowników […]. Weźmy na przykład pod lupę przemysł włókienniczy. Tam, gdzie kiedyś pracował jeden mężczyzna, można znaleźć kilkoro dzieci i kobiet, które wykonują podobną pracę za głodową pensję.
Czy po przeczytaniu tekstu Twoja propozycja odpowiedzi byłaby inna?
Jakie jeszcze informacje chciałbyś uzyskać? Zapisz swoje pytanie do dziennikarza.
Fabryki i warsztaty
Podsumowanie
W XIX wieku fabryka z jednej strony była symbolem nowoczesności i postępu technicznego. Pozwalała produkować więcej, szybciej i taniej. Dawała ludziom pracę: zajęcie i możliwość zarobkowania. Z drugiej jednak strony zatrudnieni w niej robotnicy pracowali w bardzo ciężkich warunkach, często ponad siły. Zarabiali niewiele, a gdy pracę tracili, pozostawali bez środków do życia. Szczególnie przejmujący był los dzieci‑robotników.
Rozwiązać krzyżówkę z hasłami‑ilustracjami.
Które problemy robotników żyjących w XIX wieku są aktualne do dziś? Co można zrobić, by poprawić warunki pracy?