Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

W szkole, urzędzie lub też innym miejscu użyteczności publicznej można dostrzec różnego rodzaju znaki umieszczone na białym, żółtym, zielonym czy też niebieskim tle. Również idąc chodnikiem lub jadąc na rowerze, można zauważyć na cysternach lub samochodach transportowych różnego rodzaju oznaczenia. O czym one informują? Czy są nam w ogóle potrzebne?

RpJFoIDqExJHA
Uwolnienie niebezpiecznych substancji toksycznych stanowi poważne zagrożenie życia i zdrowia ludzi.
Źródło: © ATDSPHOTO / Pixabay, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • jakie czynniki wpływają na nasze bezpieczeństwo;

  • że wielu zagrożeń można się ustrzec;

  • jakie są źródła zagrożeń.

Nauczysz się
  • rozróżniać oznakowania substancji toksycznych;

  • określać miejsca eksponowania odpowiednich piktogramów;

  • postępować w razie rozszczelnienia zbiorników z substancjami toksycznymi lub innej niebezpiecznej sytuacji.

ivg1pu78BY_d5e227

1. Znaki bezpieczeństwa

Znaki bezpieczeństwa to zestaw symboli odnoszących się do zasad bezpieczeństwa i higieny, stosowany w miejscach użyteczności publicznej i w zakładach pracy. Bardzo często dzieli się je na znaki ostrzegawcze, informacyjne, zakazunakazu. Wzory znaków bezpieczeństwa i zasady ich stosowania są regulowane przez normy krajowe i międzynarodowe. Znaki te prezentuje nagranie wideo 1.

ReXbbX221cWhG1
Animacja prezentująca znaki bezpieczeństwa. Treści wyświetlane na ekranie na szarym tle w pełni odpowiadają opisowi odczytywanemu przez lektora. W filmie omówione zostały znaki: zakazu, ostrzegawcze, informacyjne oraz nakazu. Przykładowe znaki zakazu zaprezentowane na ekranie to: zakaz przejścia, zakaz wstępu ze zwierzętami oraz nieupoważnionym wstęp wzbroniony. Przykładowe zaprezentowane znaki ostrzegawcze to: ogólny znak ostrzegawczy ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym i ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym. Przykładowe zaprezentowane znaki informacyjne to: kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej, pierwsza pomoc medyczna i telefon awaryjny. Przykładowe zaprezentowane znaki nakazu to: ogólny znak nakazu, nakaz przechodzenia w oznakowanym miejscu i nakaz stosowania ochrony głowy.
ivg1pu78BY_d5e264

2. Klasyfikacja i oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin

Innym rodzajem znaków zwanych piktogramami są oznakowania substancji toksycznych wskazujące na rodzaj zagrożenia. Jest to oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin. Na terenie Unii EuropejskiejUnia Europejska (UE)Unii Europejskiej od 2009 roku obowiązują piktogramy określone w  Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals – GHS)Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS)Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals – GHS), który został opracowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych, aby ujednolicić standardy stosowane w różnych państwach świata. Unia Europejska przyjęła ten system, aby ułatwić europejskim przedsiębiorcom globalną wymianę handlową oraz jednocześnie zapewnić ochronę zdrowia ludzi i środowiska. Przyjęcie GHS przez Unię Europejską nastąpiło wraz z wydaniem rozporządzenia CLP (z angielskiego Classification, Labelling and Packaging) w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych.

GHS ujednolica kryteria klasyfikacji chemikaliów ze względu na to, jakie stwarzają zagrożenie dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego. W systemie tym wyróżniono klasy:

  • zagrożeń fizycznych – m.in. materiały wybuchowe, gazy łatwopalne, gazy utleniające, gazy pod ciśnieniem czy też substancje korodujące metale;

  • zagrożeń zdrowia – substancje i chemikalia cechujące się m.in. ostrą toksycznością, żrącym lub drażniącym działaniem na skórę, uczulającym działaniem na drogi oddechowe i szkodliwie wpływające na rozrodczość;

  • zagrożeń środowiska – substancje i chemikalia stwarzające zagrożenie środowiska wodnego.

Ostrzeżenie o obecności niebezpiecznych substancji chemicznych i mieszanin należących do wyżej wymienionych klas jest przekazywane graficznie za pomocą piktogramów. Mają one kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku i zawierają czarny symbol na białym tle z czerwonym obramowaniem. Piktogramy zalecane przez GHS, wraz z przykładami zagrożeń, do których się odnoszą, prezentuje poniższa galeria.

Można zauważyć, że niektóre substancje stwarzają różne rodzaje zagrożeń – oznaczane różnymi piktogramami. Aby nie dublować informacji, ustalono zasady pierwszeństwa stosowania piktogramów. Prezentuje je poniższa animacja.

RxJtwZam1V1oL1
Tłem filmu jest rysunek przedstawiający szkolną tablicę wiszącą na zielonej ścianie. Pojawiają się na nim napisy i ilustracje stosowne do komentarza wygłaszanego przez lektora. I tak kolejno obok siebie pojawiają się pary piktogramów GHS: czaszka z piszczelami oraz przekreślony wykrzyknik, działanie żrące oraz przekreślony wykrzyknik, zagrożenie zdrowia oraz przekreślony wykrzyknik.

Omówione piktogramy stanowią jeden z elementów informowania o zagrożeniach. Do oznakowania zubstancji niebezpiecznych wykorzystuje się również:

  • hasła ostrzegawcze (wskazujące na stopień zagrożenia), stosowane w celu szybkiego poinformowania o zagrożeniu (np. słowa Niebezpieczeństwo lub Uwaga),

  • zwroty określające rodzaj zagrożenia (zwroty H i EUH), których budowę i zastosowanie przedstawia aplikacja 1.,

  • zwroty wskazujące środki ostrożności (zwroty P), o których więcej można się dowiedzieć z aplikacji 2.

R1Wy44UOYrYfG1
Aplikacja prezentująca kody H i EUH wskazujące rodzaje zagrożeń. Po uruchomieniu następuje wprowadzenie z komentarzem lektora, gdzie w prezentacji poszczególne elementy kodów wyróżnione są trzema różnymi kolorami. Na końcu pojawia się przycisk Przykłady, którego kliknięcie powoduje wyświetlenie tabelki zawierającej kody i opisy ośmiu rodzajów niebezpiecznych substancji.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R5JFRYh8hQpIs1
Aplikacja prezentująca kody P wskazujące rodzaje zalecanych środków ostrożności. Po uruchomieniu następuje wprowadzenie z komentarzem lektora, gdzie w prezentacji poszczególne elementy kodów wyróżnione są trzema różnymi kolorami. Na końcu pojawia się przycisk Przykłady, którego kliknięcie powoduje wyświetlenie tabelki zawierającej kody i opisy ośmiu rodzajów zalecanych środków ostrożności.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ivg1pu78BY_d5e350

3. Transport materiałów niebezpiecznych

Zasady transportu materiałów niebezpiecznych określono w dwóch umowach międzynarodowych: ADRADRADRmiędzynarodowej konwencji dotyczącej drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych oraz RIDRIDRIDregulaminie międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych.

ADR została sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. i ratyfikowana przez Polskę w 1975 roku. Umowa podlega regularnej nowelizacji natępującej co 2 lata, w roku nieparzystym. Składa się ona z umowy właściwej oraz z załączników A i B, które są jej integralnymi częściami. Umowa właściwa dotyczy stosunków prawnych między uczestniczącymi państwami, zaś załączniki zawierają przepisy określające warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym.

Załącznik A określa m.in. ogólne i szczegółowe warunki pakowania towarów niebezpiecznych, wymagania w zakresie oznakowania towarów, opakowań i pojazdów przewożących towary niebezpieczne oraz warunki badań technicznych opakowań. Opisano w nim także warunki przewozu ładunku w sztukach przesyłkisztuka przesyłkisztukach przesyłki, kontenerach oraz cysternach. Ponadto w załączniku sformułowano zakazy jednoczesnego transportowania niektórych towarów w tym samym pojeździe.
Zgodnie z przepisami tego załącznika każdy przewożony materiał musi być opatrzony ściśle określonymi znakami ostrzegawczymi, które prezentuje poniższa galeria.

Ponadto każdy pojazd przewożący substancje niebezpieczne powinien być oznaczony odpowiednią tablicą z symbolami, których znaczenie objaśnia poniższe nagranie wideo.

RvdaSG9ry3O4z1
Animacja przedstawia oznakowanie materiałów niebezpiecznych tablicami ADR oraz wyjaśnia znajdujące się na nich symbole. Treści wyświetlane na ekranie na szarym tle w pełni odpowiadają opisowi odczytywanemu przez lektora. Prezentacja rozpoczyna się od obrazu przykładowej tablicy zawierającej parę liczb 675 i 1557 umieszczonych jedna nad drugą na pomarańczowym tle z czarną obwódką i oddzielonych czarną linią. Przykładowe zaprezentowane numery rozpoznawcze niebezpieczeństwa to 2 0 dla gazów obojętnych, 6 0 dla materiałów trujących, 3 3 6 dla cieczy łatwopalnej i trującej oraz X 8 8 6 dla materiałów silnie żrących i trujących, reagujących niebezpiecznie z wodą. Przykładowe zaprezentowane numery rozpoznawcze opisujące rodzaj materiału to 1 0 5 1 dla cyjanowodoru, 1 0 9 5 dla denaturatu, 1 9 6 2 dla etylenu oraz 2 4 4 7 dla fosforu białego stopionego. Film kończy zdjęcie cysterny z widoczną tablicą ADR na masce.
Ciekawostka

Co zawiera załącznik B umowy ADR?

W załączniku B umowy ADR określono wymagania dotyczące konstrukcji i warunków dopuszczenia pojazdów, w tym m.in. przyczep, cystern i kontenerów, dodatkowe wyposażenie jednostek transportowych, wymagania w stosunku do załogi pojazdu, wymagania dotyczące osób uczestniczących w przewozie, dokumentację wymaganą przy przewozie, wymagania dotyczące nadzorowania pojazdów oraz ograniczenia przejazdu przez tunele.

ivg1pu78BY_d5e409

4. Postępowanie w przypadku awarii lub rozszczelnienia zbiorników z substancjami toksycznymi

Uwolnienie niebezpiecznych substancji toksycznych stanowi poważne zagrożenie życia i zdrowia ludzi znajdujących się w ich pobliżu. Najczęstsze przyczyny takiego uwolnienia to:

  • awarie w obiektach przemysłowych i pojazdach transportujących niebezpieczne substancje,

  • rozszczelnienia rurociągów i zbiorników,

  • wypadki pojazdów transportujących substancje chemiczne, np. cystern kolejowych lub samochodowych.

Kontakt z toksycznymi substancjami i ich mieszaninami może mieć tragiczne skutki. Począwszy od uszkodzeń ciała, poprzez zatrucie, a skończywszy nawet na śmierci. Aby zabezpieczyć się przed szkodliwym działaniem chemikaliów w przypadku ich uwolnienia do środowiska, należy stosować indywidualne środki ochronneindywidualne środki ochrony przed skażeniamiindywidualne środki ochronne (więcej informacji o środkach ochronych znajdziesz tutaji2eM07Rq1Ytutaj). Ponadto trzeba przestrzegać kilku uniwersalnych zasad pozwalających zmniejszyć prawdopodobieństwo kontaktu z toksycznymi substancjami chemicznymi.

Mieszkając w strefie szczególnie zagrożonej uwolnieniem toksycznych substancji (np. w pobliżu zakładów je produkujących), należy dowiedzieć się, jaki rodzaj substancji jest zagrożeniem w przypadku awarii, rozszczelnienia zbiornika lub nieprzewidzianego wypadku. Równie ważna jest wiedza, w jaki sposób planuje się ogłoszenie alarmu na wypadek uwolnienia tych substancji do środowiska, oraz za pomocą jakich środków i jakimi sposobami będą przekazywane komunikaty uprzedzające o możliwości wystąpienia skażenia. Ponadto mieszkańcy powinni być zorientowani, czy i gdzie zmagazynowano indywidualne środki ochronne przeznaczone dla ludności cywilnej, i w jaki sposób można je otrzymać, gdy zajdzie taka potrzeba. Niezbędne jest także wcześniejsze przygotowanie sposobu działania na wypadek ewakuacjiewakuacjaewakuacji (określenie zadań dla domowników, celu ewakuacji, środka transportu planowanego do wykorzystania). Warto również mieć zawsze przygotowane podręczne zapasy, w skład których powinny wchodzić niezbędne leki, dokumenty, odzież, zastępcze indywidualne środki ochronnezastępcze środki ochrony przed skażeniamizastępcze indywidualne środki ochronne, latarka, radio na baterie oraz dobrze zabezpieczone żywność i woda (więcej informacji na temat zabezpieczenia żywności i wody znajdziesz tutaji2eM07Rq1Ytutaj).

W przypadku, gdy dojdzie do uwolnienia niebezpiecznych substancji chemicznych lub ich mieszanin, należy:

  • działać szybko i zdecydowanie, lecz bez panikipanikapaniki,

  • wezwać służby ratownicze,

  • cały czas słuchać komunikatów oraz poleceń służb ratowniczych,

  • zastosować indywidualne środki ochronne,

  • udzielić pomocy potrzebującym,

  • opuścić obszar zagrożony, przemieszczając się pod wiatr, a jeśli to stamtąd nadchodzi zagrożenie, poruszać się skośnie w bok, aby ominąć toksyczne opary,

  • roztropnie i rozważnie korzystać z zapasów.

ivg1pu78BY_d5e541

Podsumowanie

  • Do funkcji ostrzegawczych znaków bezpieczeństwaznaki bezpieczeństwaznaków bezpieczeństwa odnoszą się piktogramy wskazujące rodzaj zagrożenia. Jest to oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin określone w Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (obowiązującym na terenie UE od 2009 r.).

  • GHS wprowadza ujednolicone kryteria klasyfikacji chemikaliów pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń zdrowia człowieka i środowiska naturalnego.

  • W celu uniknięcia nieporozumień, oznaczając niebezpieczne substancje, stosuje się trzy zasady pierwszeństwa piktogramów.

  • Piktogramy to jeden ze sposobów informowania o zagrożeniach. Do innych sposobów ustalonych w GHS zalicza się również hasła ostrzegawcze, zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (zwroty H i EUH) oraz zwroty wskazujące środki ostrożności (zwroty P).

  • Zasady transportu materiałów niebezpiecznych określono w dwóch umowach międzynarodowych: ADR – międzynarodowej konwencji dotyczącej drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych oraz RID – regulaminie międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych.

  • W celu skutecznego zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem toksycznych substancji należy stosować się do uniwersalnych zasad, których przestrzeganie nie tylko zapewnia odpowiednią reakcję na zagrożenie, ale także ogranicza prawdopodobieństwo kontaktu z substancjami chemicznymi.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Spróbuj odczytać numery z tablic informacyjnych umieszczonych na dowolnych pojazdach przewożących niebezpieczne materiały, przejeżdżających przez miejscowość, w której mieszkasz. Ustal, co te pojazdy przewoziły oraz o jakich zagrożeniach informowały odczytane przez ciebie numery.

Polecenie 1.2

Wyobraź sobie, że mieszkasz w okolicy zakładów przemysłowych produkujących łatwopalne mieszaniny. W jaki sposób zabezpieczysz się na wypadek katastrofy, jaka może nastąpić w tych zakładach? Jak zachowasz się w przypadku wystąpienia w nich awarii?

ivg1pu78BY_d5e606

Słowniczek

ADR
Definicja: ADR

międzynarodowa konwencja dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 roku i ratyfikowana przez Polskę w 1975 roku

Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS)
Definicja: Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS)

system klasyfikacji i oznakowania substancji i ich mieszanin opracowany przez ONZ w celu ujednolicenia dotychczasowych standardów stosowanych w różnych krajach

RID
Definicja: RID

regulamin międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych, będący załącznikiem do Umowy o Międzynarodowej Kolejowej Komunikacji Towarowej (SMGS)

sztuka przesyłki
Definicja: sztuka przesyłki

opakowanie transportowe wraz z zawartym w nim materiałem niebezpiecznym, stanowiące odrębną część lub całość ładunku

znaki bezpieczeństwa
Definicja: znaki bezpieczeństwa

zestaw symboli odnoszących się do zasad bezpieczeństwa i higieny stosowany w miejscach użyteczności publicznej i w zakładach pracy

ivg1pu78BY_d5e710

Zadania

Ćwiczenie 1
RL5qP6A507bN91
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R13l6ENYetDKI1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R17aEAcsvuGzC1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RPcv1aos5Qf0I1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RA84HWvyivLXv1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.