Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Gdy chorują nerki, niedomaga cały organizm – zwłaszcza kości, mięśnie i mózg. Jedna nerka bez wyraźnych konsekwencji może pracować za dwie. Jeśli jednak chorują obie, konieczna jest natychmiastowa pomoc medyczna.

RDm6A2SBjMQgs1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • podczas rozkładu białek w organizmie powstają toksyczne substancje;

  • jedną z funkcji układu krwionośnego jest odbieranie produktów przemiany materii z komórek.

Nauczysz się
  • opisywać stan organizmu na podstawie badania ogólnego moczu;

  • wykazywać, że badanie ogólne moczu należy do podstawowych badań diagnostycznych;

  • wymieniać przyczyny chorób układu moczowego;

  • wyjaśniać, na czym polega profilaktyka chorób układu moczowego;

  • omawiać przebieg i znaczenie dializy.

iAQb7BFMwh_d5e153

1. Analiza składu moczu

Analiza składu moczu jest jednym z podstawowych nieinwazyjnych badań diagnostycznych. Dostarcza istotnych informacji na temat stanu zdrowia człowieka, umożliwia wykrycie wielu chorób. Główne parametry moczu poddawane analizie to:

  • dobowa ilość wydalanego moczu – zmniejszone wydalanie może mieć wiele przyczyn, np. małą ilość spożywanych płynów, gorączkę, biegunkę; zwiększone wydalanie moczu może się pojawić przy pobieraniu dużych ilości płynów, substancji moczopędnych, diecie wysokobiałkowej albo niewydolności nerek;

  • barwa – zmiana zabarwienia następuje na przykład pod wpływem barwników zawartych w pokarmach (np. w burakach) i w przebiegu chorób wątroby;

  • odczyn – prawidłowy mieści się między 4,5 -7,5 pH; niższy niż 4,5 jest przy diecie zawierającej dużo białka, a wyższy niż 7,5 gdy spożywamy produkty pochodzenia roślinnego; nieprawidłowe wartości odczynu mogą świadczyć o zakażeniu bakteryjnym czy obecności kamieni nerkowych.

RuqIACm5kcLIy1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

W moczu zdrowego człowieka nie powinny znajdować się:

  • bakterie – dopuszczalna jest jedynie ich śladowa ilość; większa może być sygnałem infekcji bakteryjnej, niewłaściwego pobrania próbki moczu lub jej nieprawidłowego przechowywania;

  • glukoza – jej obecność w moczu może świadczyć o niezdolności nerek do odzyskiwania cukru z moczu pierwotnego albo o podwyższonym poziomie cukru we krwi (cukrzycy);

  • czerwone ciałka krwi – pojawiają się w moczu w przypadku uszkodzenia nerek, zapalenia cewki moczowej lub innych narządów wyprowadzających;

  • białka – ich obecność może być spowodowana dużym wysiłkiem fizycznym, gorączką lub uszkodzeniem kłębuszków nerkowych.

Ciekawostka

Od dawna wiedziano, że skład moczu niesie różne informacje o zdrowiu pacjenta, dlatego już w starożytności poddawano go badaniu. Pierwsze analizy były bardzo prymitywne. Polegały na określeniu koloru, zapachu i... smaku moczu.

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego próbkę moczu należy zbadać w krótkim czasie po pobraniu, a naczynie, do którego jest pobierana, powinno być jałowe.

Wskazówka

Jakie parametry moczu mogą ulec zmianie podczas przechowywania w temperaturze pokojowej? Jak bakterie mogą zmienić skład moczu?

iAQb7BFMwh_d5e235

2. Choroby układu moczowego

Bakteryjne zakażenia układu moczowego (zapalenie nerek, pęcherza, cewki moczowej) mogą być skutkiem przewlekłych, niedoleczonych infekcji gardła, zatok, migdałów i zębów. Zakażeniom cewki i pęcherza moczowego wywołanym bakteriami kałowymi sprzyjają złe nawyki higieniczne. Częściej dotyczą one kobiet niż mężczyzn, ponieważ ich cewka moczowa jest krótsza i położona blisko odbytu. Z kolei na kamicę nerkową częściej zapadają mężczyźni. W nerkach tworzą się różnej wielkości kamienie moczowe, nierozpuszczalne osady soli, blokujące drogi moczowe, które przesuwając się w kierunku pęcherza moczowego wywołują silny ból. Leczenie polega na ich usunięciu. Kamienie mogą zostać na przykład rozkruszone za pomocą ultradźwięków i wraz z moczem wydalone na zewnątrz.

R1KMQoyj78Gl01
Ilustracja przedstawia sylwetkę kobiety z wrysowanym układem moczowym. Po najechaniu kursorem na narząd wyświetlają się informacje o jego możliwych schorzeniach.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

W przypadku trwałego uszkodzenia nerek dochodzi do nagromadzenia we krwi mocznika, nadmiaru wody i soli mineralnych oraz szkodliwych produktów przemiany materii, co prowadzi do zatrucia organizmu. Konieczne jest wówczas oczyszczenie organizmu za pomocą zabiegu zwanego dializądializadializą. Polega on na przepuszczaniu krwi pacjenta przez dializatordializatordializator (sztuczną nerkę), który zastępuje nefron. Zabieg trwa od 4 do 8 godzin i musi być powtarzany 2‑3 razy w tygodniu.

RAdhnW6QlmwNU1
Pacjent podłączony do dializatora, widać jak krew pacjenta wpływa do dializatora, zbliżenie na dializator. Pokazany ruch cząsteczek przez błonę dializatora. Widać, jak krew z dializatora spływa do pacjenta.
Polecenie 2

Zastanów się, jaki proces fizyczny wykorzystywany jest w dializatorze do usuwania nadmiaru wody z krwi.

iAQb7BFMwh_d5e285

3. Zapobieganie chorobom układu moczowego

Aby zapobiec zakażeniom bakteryjnym układu moczowego, należy:

  • dbać o codzienną higienę i często zmieniać bieliznę; ogranicza to ryzyko wniknięcia bakterii do dróg moczowych;

  • nosić luźną, oddychającą bieliznę, co zapobiega otarciom naskórka i zmniejsza ryzyko infekcji;

  • chronić organizm, szczególnie nerki, przed wychłodzeniem, co zapobiega obniżeniu odporności;

  • w razie infekcji gardła, zatok, migdałków doprowadzić do wyleczenia choroby i zlikwidowania źródła bakterii;

  • dbać o regularne opróżnianie pęcherza; zapobiega to gromadzeniu się i rozwojowi bakterii w pęcherzu moczowym.

RZ01fAsugPr501
Ilustracja przedstawia chłopca, siedzącego przy biurku. Z lewej butelka z czerwoną zawartością, wyżej znak minus. Z prawej butelka z wodą i znak plus.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Na prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego wpływa również dieta. Należy ograniczyć spożycie soli, produktów zawierających dużo szczawianów (szczawiu, rabarbaru) oraz wapnia, który jest bardzo niebezpieczny dla osób cierpiących na przewlekłą niewydolność nerek. Wspomniane związki utrudniają zwrotne wchłanianie wody oraz sprzyjają powstawaniu osadów i kamieni. Ważne jest, aby pić 2‑2,5 l płynów dziennie. W ten sposób wypłukane zostaną osady soli mineralnych i bakterii. Niedobór wody prowadzi do wytwarzania zagęszczonego moczu i może być przyczyną uszkodzenia nerek.

RDm6A2SBjMQgs1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Panuje przekonanie, że picie piwa dobroczynnie wpływa na pracę nerek. Podaj argumenty za tym twierdzeniem i przeciw niemu.

Wskazówka

Czy tylko piwo umożliwia płukanie nerek i dróg moczowych? Jakie mogą być uboczne skutki takiej kuracji?

iAQb7BFMwh_d5e358

Podsumowanie

  • Analiza składu moczu należy do podstawowych badań diagnostycznych.

  • Uszkodzenie nerek może prowadzić do zatrucia i śmierci organizmu.

  • Krew pacjenta z trwałym uszkodzeniem nerek poddawana jest dializie.

  • Do czynników wywołujących choroby nerek należą m.in. drobnoustroje chorobotwórcze oraz nieprawidłowa dieta.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Wyjaśnij, jak wymienione czynności mogą wpływać na stan nerek i dróg wyprowadzających mocz:

  1. kąpiel w ogólnodostępnym basenie,

  2. jedzenie dużej ilości słonego pożywienia,

  3. wędrówka w upale bez uzupełniania płynów.

Polecenie 4.2

Wyjaśnij, w jaki sposób bakterie odpowiedzialne za zapalenie gardła mogą dostać się do dróg moczowych i wywołać tam infekcję.

iAQb7BFMwh_d5e425

Słowniczek

dializa
dializa

zabieg oczyszczania krwi, podczas którego krew pacjenta z niewydolnością nerek jest przepuszczana przez dializator (sztuczną nerkę) i oczyszczana ze wszystkich zbędnych oraz szkodliwych produktów przemiany materii

dializator
dializator

sztuczna nerka; urządzenie, które oczyszcza krew z produktów przemiany materii u chorych cierpiących na niewydolność nerek

iAQb7BFMwh_d5e484

Zadania

Ćwiczenie 1
RDOddKIvazfVa1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1LAHUxhzQTa41
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RXFuc4XrH5gqX1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.