Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Każdy narząd i układ narządów budujący ciało człowieka wypełnia określone zadania. Układ pokarmowy pobiera, trawi i wchłania pokarm oraz usuwa z organizmu niestrawione resztki. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową. Rolą układu moczowego jest oczyszczanie organizmu ze zbędnych i szkodliwych substancji, które powstały w wyniku przemiany materii. Transportem substancji między tymi układami zajmuje się układ krążenia. Natomiast związany z nim układ odpornościowy odpowiada za ochronę organizmu przed patogenami. Układy te umożliwiają sprawne funkcjonowanie komórek, w których zachodzą przemiany metaboliczne.

R9jQonM7TRkwN1
Metabolizm umożliwia funkcjonowanie organizmu na poziomie komórek, narządów, układów narządów
iry0ei062X_d5e214

1. Dieta

Posiłki powinny dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Do prawidłowego funkcjonowania organizm człowieka potrzebuje zarówno białek, węglowodanów i tłuszczów, jak i witamin oraz soli mineralnych. Poza związkami organicznymi i mineralnymi do życia niezbędna jest także woda. Spożywane pokarmy przekształcane są w układzie pokarmowym tak, aby komórki mogły je przyswoić i wykorzystywać do wzrostu i uzyskiwania energii.

Właściwa dieta, dostosowana do wieku, płci, pory roku, stanu zdrowia i rodzaju aktywności fizycznej, zapewnia odpowiednie ilości składników pokarmowych. Umożliwia prawidłowy rozwój i zachowanie zdrowia.

Rola składników pokarmowych w organizmie człowieka

Główne funkcje składnika

Składniki pokarmowe

białka

węglowodany

tłuszcze

witaminy

sole mineralne

woda

budulcowa

x

x

x

x

energetyczna

x

x

x

regulująca

x

x

x

RtvRPY3jqptWi1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
iry0ei062X_d5e257

2. Krążenie i odporność

RMi0kH8BB3IXb1
Źródło: Marcin Sadomski, licencja: CC BY 3.0.

Układ krążenia to serce oraz sieć naczyń oplatających narządy człowieka i wnikających do przestrzeni międzykomórkowych. W jego skład wchodzą 2 układy: krwionośny i limfatyczny. Wewnątrz naczyń krwionośnych płynie krew, a w naczyniach limfatycznych – limfa. Dzięki skurczom serca krew nieustannie krąży w naczyniach, co umożliwia transport substancji oraz ciągłą ich rotację między środowiskiem zewnętrznym a komórkami. Zadaniem układu limfatycznego jest wymiana składników między płynem tkankowym a osoczem krwi. Układ ten chroni również organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi i innymi szkodliwymi czynnikami.

R1Lass0kCT0F61
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
iry0ei062X_d5e301

3. Wentylacja i wydalanie

Wymiana gazowa odbywa się w płucach i tkankach. Poprzedza ją wentylacja, czyli następujące po sobie wdechy i wydechy wykonywane za pomocą mięśni międzyżebrowych i przepony. Wymiana gazowa wymaga współpracy układu oddechowego i krwionośnego. Za pośrednictwem krwi z pęcherzyków płucnych do komórek ciała transportowany jest tlen, a z komórek do płuc – dwutlenek węgla.

Tlen jest niezbędny do procesu oddychania komórkowego, który prowadzi do uwolnienia energii zawartej w substancjach pokarmowych. Podczas przemian zachodzących w komórkach oprócz dwutlenku węgla powstają także szkodliwe substancje, jak np. mocznik. Za wydalanie mocznika oraz nadmiaru wody i soli mineralnych w postaci moczu odpowiada układ moczowy. W jego skład wchodzą nerki i drogi moczowe: moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Narządem wydalniczym jest również skóra, która odprowadza pot z organizmu, oraz płuca usuwające dwutlenek węgla.

RHLjjKiy8IcEY1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iry0ei062X_d5e342

Zadania

Pamiętam i rozumiem

Polecenie 1

Podaj przykłady składników pokarmowych, które mogą dostarczać komórkom energii.

Polecenie 2

Porównaj budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń limfatycznych.

Polecenie 3

Opisz, jak powstaje limfa, jaki jest jej skład i jakie pełni funkcje.

Polecenie 4

Schemat ilustruje procesy zachodzące w erytrocytach.

RrJzpFkqd08421
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.

Wskaż, gdzie w organizmie zachodzi proces I, a gdzie proces II.

Polecenie 5

Opisz z użyciem przykładów, na czym polega metabolizm.

Czytam i interpretuję

Polecenie 6

Przeanalizuj schemat układu pokarmowego człowieka, rozpoznaj i wymień kolejno odcinki, które pokonuje pokarm i jego niestrawione resztki.

RdpMbwCEs7nH71
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7

Przeczytaj opis i podaj nazwę składnika krwi, którego dotyczy.

Zazwyczaj u kobiet jest ich mniej niż u mężczyzn. Mają kształt dwuwklęsłych krążków. Produkowane są w szpiku kostnym czerwonym, a niszczone w śledzionie. Dojrzałe nie posiadają jądra komórkowego, żyją ok. 120 dni.

Polecenie 8

Przeczytaj opis procesu wentylacji płuc i ustal, czy dotyczy on wdechu czy wydechu. Uzasadnij odpowiedź.

  1. skurcz mięśni międzyżebrowych

  2. skurcz i obniżenie przepony

  3. uniesienie żeber do góry

Polecenie 9

Ustal, który z zapisów (A‑C) przedstawia skład moczu ostatecznego, moczu pierwotnego i osocza. Uzasadnij odpowiedź.

A. woda, mocznik, sole mineralne, cukry, białka, aminokwasy, witaminy, kwasy tłuszczowe, hormony, dwutlenek węgla, przeciwciała

B. woda, mocznik, sole mineralne

C. woda, mocznik, sole mineralne, cukry, aminokwasy, witaminy

Polecenie 10

Zapotrzebowanie energetyczne organizmu zależy od wielu czynników. Na podstawie informacji zawartych w tabeli wymień 3 z nich.

Ilość energii zużywanej w ciągu dnia w kilokaloriach (kcal)

Płeć

męska

żeńska

Dzieci (1–4 lata)

1300

1300

Młodzież (15–19 lat)

3000

2400

Osoba dorosła pracująca w biurze

2400

2000

Osoba dorosła pracująca fizycznie

3600

3200

Rozwiązuję problemy

Polecenie 11

Na podstawie analizy składu powietrza wdychanego i wydychanego wyjaśnij, dlaczego wykonywanie sztucznego oddychania metodą usta – usta jest skuteczną formą pomocy osobom, u których nastąpiło zatrzymanie akcji serca.

RnBEynMhNh5Nb1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 12

Opisz drogę połkniętych wraz z sokiem cząsteczek sacharozy w twoim organizmie, wymieniając kolejno narządy i zmiany, jeśli ten cukier im podlega.

Polecenie 13

Uczniowie i uczennice postanowili sprawdzić doświadczalnie, czy wysiłek fizyczny przyśpiesza tętno. Zaproszono 3 uczniów i 3 uczennice z młodszej klasy do wyścigu na dystansie 100 m. Natychmiast po biegu każdemu z nich zmierzono ciśnienie, a uzyskane wyniki zapisano przy imionach dzieci. Oceń przygotowanie i przeprowadzenia doświadczenia. Sformułuj rady dla jego autorów.

Polecenie 14

Lekarze przebadali kilka osób, które od dawna prowadziły taki sam tryb życia, spożywały codziennie duże ilości produktów spożywczych i nigdy nie były głodne. Badania wykazały, że badane osoby są niedożywione. Wyjaśnij, jak to możliwe, i na czym w ich przypadku może polegać niedożywienie.

Polecenie 15

Ola, Gosia i Aga szły wolnym krokiem przez 3 minuty, potem szybko biegły przez 4 minuty, potem znów szły. Każda z nich miała na sobie urządzenie do pomiaru liczby uderzeń serca. Wyniki pomiarów przedstawia wykres.

RxXqoydnTsqfq1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie wykresu wskaż osobę najsprawniejszą fizycznie i uzasadnij swój wybór trzema argumentami.

Test

Pobierz i wydrukuj załącznik.

RPbpJay6nZHAb1
załącznik
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.

Projekt badawczy

Pobierz i wydrukuj załącznik.

ROjw8qJbcHJoD1
załącznik
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.