Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Hodowla zwierząt przynosi nam wiele korzyści. W odróżnieniu od roślin uprawnych na ich rozmieszczenie wpływają również czynniki społeczne i kulturowe. W tym module zwrócimy na nie szczególną uwagę, nie tracąc z oczu zalet i wad chowu i hodowli.

RwHgRPbslEYYJ1
Kwestura – klacz czystej krwi arabskiej ze stadniny w Michałowie, która osiągnęła rekordową cenę 1,125 mln euro na aukcji w Janowie Podlaskim
Już wiesz
  • jakie zwierzęta zaliczamy do zwierząt hodowlanych;

  • czym jest piramida pokarmowa;

  • gdzie mieszkają muzułmanie i hinduiści.

Nauczysz się
  • odróżniać chów od hodowli;

  • wyjaśniać, w jaki sposób cechy środowiska wpływają na chów zwierząt;

  • opisywać uwarunkowania kulturowe chowu zwierząt;

  • wskazywać rozmieszczenie głównych zwierząt hodowlanych na świecie.

itWv4uiS89_d5e154

1. Chów a hodowla

W codziennym życiu terminy chów i hodowla używane są zamiennie, ale omawiając zagadnienia chowu i hodowli w geografii ekonomicznej, powinno się je odróżniać. Chów to stworzenie zwierzętom optymalnych warunków do życia i rozmnażania. Trzyma się je w pomieszczeniach lub na dworze, karmi, dba o czystość i bezpieczeństwo, by mieć z nich różnego rodzaju pożytki, jak np. mleko, jaja czy wełnę. Z kolei hodowla to wysiłki nakierowane na uzyskanie pożądanych cech zwierzęcia, np. dużej masy, szybkiego jej przyrostu, szczególnej gęstości wełny czy dużej mleczności. Hodowla nie jest możliwa bez odpowiedniego chowu.

Ludzie udomowili kilkadziesiąt gatunków zwierząt, rozwijając pożądane cechy, np. większą ilość mięsa, mleka, bardziej gęstą sierść itp. Niektóre gatunki są hodowane ze względu na szczególnie rozwinięte zmysły, np. psy, ale także dla przyjemności lub sportu, np. gołębie pocztowe czy sokoły. Pewne gatunki łączą kilka pożytecznych cech.

Polecenie 1

Gołębie ozdobne to wynik chowu czy hodowli? Uzasadnij odpowiedź.

R5VGtNeGLvgZN1
Zwierzęta tej rasy nie potrzebują pomieszczeń, ponieważ cały rok przebywają na pastwiskach
Polecenie 2

Bydło przedstawione na powyższej ilustracji jest chowane w sposób intensywny czy ekstensywny? Uzasadnij odpowiedź.

itWv4uiS89_d5e206

2. Chów bydła

Dzięki bydłu mamy mleko i jego liczne przetwory, a także mięso i skórę. Z kości, chrząstek, resztek skóry, ścięgien, rogów i kopyt uzyskujemy żelatynę.
Na świecie chowa się ok. 1,5 mld sztuk bydła na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wymagane warunki klimatyczne to umiarkowana lub wysoka temperatura i dostateczna ilość wody. Przy wysokiej temperaturze powietrza zwierzęta wypijają nawet 100 litrów wody dziennie. Jest ona ponadto potrzebna do wzrostu roślin na pastwiskach lub polach z roślinami pastewnymi. Dodatkowo, ponieważ duże zwierzęta odżywiają się mało kalorycznymi roślinami, niezbędne są rozległe obszary pastwisk.
W Afryce ograniczeniem obszarów chowu bydła na terenach wilgotnych jest występowanie muchy tse‑tse, która przenosi pasożyty wywołujące śpiączkę.

ROAWG2wWVlUbL1
Wielkość i rozmieszczenie chowu bydła na świecie

Państwa z największym pogłowiem przedstawia tabela.

Państwa z największą liczbą sztuk bydła na świecie w 2012 roku wg FAO

Państwo

Wielkość pogłowia (mln)

Indie

218

Brazylia

211

Chiny

115

Stany Zjednoczone

91

Etiopia

54

Argentyna

48

Sudan (przed podziałem)

42

Pakistan

37

Meksyk

32

Państwem o największym pogłowiu bydła są Indie, co może wydawać się paradoksem, jako że dominującą religią jest tam hinduizm. Wiara w reinkarnację i wcielanie się duszy w coraz wyższe w hierarchii postacie wyklucza zabijanie zwierząt, w przeciwnym razie przerwana zostałaby sansara, czyli wędrówka duszy i oddalenie zjednoczenia się z absolutem. Bydło w Indiach daje sporo pożytków. Mleko jest źródłem zwierzęcego białka, wysuszone odchody służą jako paliwo, a zwierzęta, zjadając odpadki, oczyszczają z nich wsie i miasta. Ponadto korzysta się z ich siły, a po śmierci ze skór.

Rh2Sq6UeY2u6A1
Krowy uważane przez Hindusów za święte są w czasie święta Diwali pięknie zdobione przez swych opiekunów

Pozostałe kraje traktują bydło przede wszystkim jako źródło mięsa i mleka. W krajach wysoko rozwiniętych wykorzystuje się rasy mięsne i mleczne. Pierwsze pasą się na pastwiskach i po osiągnięciu pożądanej wielkości są przewożone do rzeźni. Jest to przykład rolnictwa ekstensywnego. Drugie po ocieleniu trzyma się w oborach, ponieważ wymagają regularnego dojenia. Inwestycje w maszyny, pasze, opiekę weterynaryjną wskazują na gospodarowanie w sposób intensywny.
Farmy mleczne są typowe dla obszarów gęsto zaludnionych ze względu na duży rynek zbytu na produkty mleczne i małą trwałość mleka, które musi być szybko przetworzone.

itWv4uiS89_d5e269

3. Chów trzody chlewnej

Niemal miliard sztuk trzody chlewnej na świecie chowa się prawie wyłącznie ze względu na mięso i tłuszcz. Skóra, szczecina i kości są produktem ubocznym.
Trzoda chlewna to zwierzęta wszystkożerne, więc łatwe w utrzymaniu. Jeśli jednak chcemy mieć mięso wysokiej jakości, musimy je żywić paszą wartościową. Ich ciąża trwa niecałe 4 miesiące, więc lochy mogą się prosić dwa razy w roku, a 10 prosiąt w miocie nie jest dużą liczbą. Dodatkowo prosięta szybko przybierają na wadze, w wieku 6 miesięcy mogą osiągnąć 100 kg.

RrDik5G6Y86PA1
Locha z prosiętami
Polecenie 3

Dowiedz się z dowolnego źródła i wyjaśnij, jaka jest różnica między warchlakiem a tucznikiem.

R1cdYUhQk2tkP1
Wielkość i rozmieszczenie chowu trzody chlewnej na świecie
Państwa z największym pogłowiem trzody chlewnej na świecie w 2012 roku wg FAO

Państwo

Wielkość pogłowia (mln)

Chiny

466

Stany Zjednoczone

66

Brazylia

39

Niemcy

28

Wietnam

26

Hiszpania

25

Rosja

17

Meksyk

16

Francja

14

Kanada

13

Około połowy światowego pogłowia trzody chlewnej znajduje się w Chinach. Wynika to z wielkiego zapotrzebowania na żywność, łatwej hodowli i możliwości trzymania zwierząt w chlewach. Nie ma tam także żadnych ograniczeń kulturowych.
Ponad 180 mln sztuk trzody chlewnej chowanych jest w Europie z podobnych powodów. Europejskie dziedzictwo kulturowe obu Ameryk powoduje, że jest tam ok. 160 mln sztuk trzody chlewnej. Jednocześnie na całą Afrykę przypadają 33 mln.

Przyczyn stosunkowo niewielkiego pogłowia trzody na kontynencie afrykańskim i Bliskim Wschodzie jest kilka. Świnie mają słabo rozwiniętą termoregulację, dlatego przed wysoką temperaturą chronią się w wodzie lub dużo częściej w błocie, a na znacznych obszarach Afryki deficyt wody występuje choćby okresowo. Wieprzowina zawiera więcej tłuszczu niż wołowina, przez co łatwo się psuje. To najprawdopodobniej praprzyczyna zakazu jedzenia wieprzowiny przez wyznawców judaizmu i później islamu. Zatrucie zepsutym mięsem skutkowało biegunką i odwodnieniem, co na terenach gorących i suchych było bardzo niebezpieczne dla życia.
Ponieważ dużą część północnej i wschodniej Afryki oraz południowo‑zachodnią Azję zamieszkują muzułmanie, trzody chlewnej tam nie ma.

itWv4uiS89_d5e331

4. Chów owiec i kóz

Częściową alternatywą dla chowu bydła i trzody chlewnej są owcekozy. Jako zwierzęta mniejsze potrzebują mniej paszy. Co więcej, zadowalają się paszą niskiej jakości. Swobodnie poruszają się po trudnym terenie, łatwo tolerują suszę i wysokie temperatury. Można z nich uzyskać wełnę, mleko oraz mięso.

Światowe stado owiec to ponad 1,1 mld sztuk, a kóz prawie 1 mld. Głównych hodowców pokazuje tabela 3.

Państwa z największą liczbą owiec i kóz na świecie w 2012 roku wg FAO

Państwo

Wielkość pogłowia owiec (mln)

Państwo

Wielkość pogłowia kóz (mln)

Chiny

187

Chiny

185

Indie

75

Indie

160

Australia

75

Pakistan

63

Sudan (przed podziałem)

53

Nigeria

58

Iran

49

Bangladesz

55

Nigeria

39

Sudan (przed podziałem)

44

Wielka Brytania

32

Kenia

29

Nowa Zelandia

31

Etiopia

24

Pakistan

28

Iran

24

Etiopia

25

Mali

18

R17tS5Wfpz82A1
Kraje przodujące na świecie w chowie kóz i owiec
Polecenie 4

Dowiedz się z dowolnego źródła, z chowu jakich zwierząt uzyskujemy moher i kaszmir.

Spośród 14 państw, których nazwy widnieją w tabeli, tylko 3 należą do wysoko rozwiniętych. Z jednej strony dowodzi to łatwości chowu, z drugiej niskiej opłacalności. Nie wolno jednak zapomnieć o uwarunkowaniach środowiskowych: górach i wyżynach, suchym i zimnym albo suchym i gorącym klimacie.

Wielka Brytania, Nowa Zelandia, a przede wszystkim Australia to wielcy hodowcy owiec na wełnę. Popyt na baraninę ogranicza się głównie do rynków lokalnych. Dlatego światowy handel wołowiną i wieprzowiną to ok. 7‑8 mln ton, a baraniną ok. 0,75 mln t, czyli 10 razy mniej.

itWv4uiS89_d5e389

5. Chów innych zwierząt

Konie są chowane i hodowane głównie na trawiastych obszarach (stepach, preriach, pampach) Azji Środkowej oraz obu Ameryk. Największe pogłowie tych zwierząt występuje w Stanach Zjednoczonych, Chinach, Meksyku, Brazylii i Argentynie. Kiedyś chowane głównie jako środek transportu i siła pociągowa, a także dla mięsa, mleka, skóry i włosia, obecnie coraz częściej hodowane są dla potrzeb rekreacyjnych i sportowych w specjalistycznych stadninach. Postępująca mechanizacja prac polowych powoduje stały spadek znaczenia koni w rolnictwie.

Innym zwierzęciem wykorzystywanym jako środek transportu (najczęściej jako zwierzę juczne, trochę rzadziej jako pociągowe czy wierzchowe) jest osioł. Ceniony głównie ze względu na małe wymagania pokarmowe, odporność na brak wody i wysoką temperaturę. Z osłów pozyskuje się mięso (salami), mleko i skóry. Podobnie jak w przypadku koni ich pogłowie systematycznie spada, a główne obszary hodowli to północna część Afryki (Etiopia, Egipt) oraz południowe tereny Azji (Chiny, Pakistan), a także południowa część Ameryki Północnej (Meksyk).

Oprócz zwierząt chowanych i hodowanych dość powszechnie na świecie niektóre gatunki są typowe tylko dla mniejszych obszarów.
Na terenach suchych będą to wielbłądy: dromadery w Afryce i Azji Południowo‑Zachodniej, baktriany w Azji Środkowej.

W Andach zwierzęciem wykorzystywanym podobnie jak wielbłądy jest lama, a na dalekiej północy renifer. W wielu krajach hoduje się muły – krzyżówki osła i konia.

Warto pamiętać, że chowa się i hoduje nie tylko duże ssaki. Procesy te obejmują również na przykład małe ssaki futerkowe, ptaki, gady, a nawet bezkręgowce. O ile do chowu i hodowli pszczół jesteśmy przyzwyczajeni, to chów owadów jadalnych jest dla nas nadal bardzo egzotyczny. Liczne gatunki są jednak od dawna wykorzystywane w kuchni azjatyckiej, a coraz częściej też w europejskiej.

Ciekawostka

W 2013 roku nagrodę Ig Nobla (Antynobla) otrzymali badacze, którzy odkryli, że im dłużej krowa leży, tym większe jest prawdopodobieństwo, że wstanie, ale że odwrotnej zależności nie ma.

itWv4uiS89_d5e459

Podsumowanie

  • Hodowla oznacza pracę nad rozwojem pożądanych cech zwierzęcia, a chów – stworzenie mu korzystnych warunków do życia.

  • Chów bydła mięsnego wymaga dużych przestrzeni na pastwiskach i wody i nosi nazwę chowu ekstensywnego, bydło mleczne natomiast jest najczęściej chowane w specjalnych oborach – to chów intensywny.

  • W Indiach hinduiści nie jedzą mięsa, ale korzystają z obecności największego pogłowia bydła na świecie.

  • Około połowa trzody chlewnej na świecie żyje w Chinach.

  • Trzodę chlewną najczęściej chowa się intensywnie.

  • Ograniczeniem rozmieszczenia trzody chlewnej na świecie są względy religijne – muzułmanie i żydzi nie jedzą wieprzowiny.

  • W trudnych warunkach środowiskowych (wysoka temperatura, trudny dostęp do wody) dobrze sprawdza się chów owiec i kóz.

Praca domowa
Polecenie 5.1

Wybierz dwa państwa z różnych kontynentów, zbierz dane dotyczące chowanych tam zwierzą i omów podobieństwa i różnice.

itWv4uiS89_d5e571

Zadania

Ćwiczenie 1
RMiwqaw94lCVQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R8YCMGZstq5j41
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1EBLAFiCgGfG1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
Rzt6hkQNTWHRC1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1XabZ0blucnj1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.