Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Wiatry o prędkości 80 km/h łamią drzewa i zrywają dachy, a wiejące z prędkością 100 km/h wyrywają drzewa z korzeniami i uszkadzają ściany budynków. Potwierdzony rekord prędkości wiatru został odnotowany 10 kwietnia 1996 roku na wyspie Barrow w Australii i wynosi 408 km/h. W Polsce w 1990 roku stacja meteorologiczna znajdująca się na szczycie Śnieżki zanotowała podmuch wiatru o prędkości 345 km/h.

RcIqTkoI4Ovhd1
Las w Tatrach zniszczony przez wiatr halny w grudniu 2013 roku
Już wiesz
  • jaki jest skład i budowa atmosfery ziemskiej;

  • jakie są geograficzne przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza przy powierzchni Ziemi;

  • czym jest siła Coriolisa, która poruszające się swobodnie obiekty na półkuli północnej odchyla od toru ruchu w prawo, a na południowej w lewo.

Nauczysz się
  • opisywać, czym jest ciśnienie atmosferyczne, i wskazywać przyczyny jego istnienia na Ziemi;

  • wyjaśniać zróżnicowanie ciśnienia atmosferycznego w czasie i w przestrzeni;

  • odczytywać izobary na mapie;

  • wyjaśniać przyczyny i przebieg cyrkulacji powietrza na Ziemi;

  • wyjaśniać przyczyny powstawania wiatrów;

  • wymieniać rodzaje wiatrów.

iTvznn3f3L_d5e227

1. Czy istnieje związek między ciśnieniem atmosferycznym a wiatrem?

Ciśnienie atmosferyczneciśnienie atmosferyczneCiśnienie atmosferyczne to siła, z jaką słup powietrza naciska na określoną jednostkę powierzchni Ziemi. Posługując się logiką, można stwierdzić, że w górach ciśnienie atmosferyczne jest niższe, a na poziomie morza wyższe. I rzeczywiście tak jest.

RuGDgsbawrtrp1
Wartość ciśnienia atmosferycznego zależy od wysokości nad poziomem morza

Wartość ciśnienia atmosferycznego zmienia się nie tylko w zależności od wysokości nad poziomem morza. W różnych miejscach na globie przy powierzchni Ziemi spotykamy odmienne wartości ciśnienia. W tych lokalizacjach, gdzie ciśnienie jest wyższe niż na terenach je otaczających, mamy do czynienia z wyżem atmosferycznym (barycznym)wyż atmosferyczny (baryczny)wyżem atmosferycznym (barycznym). Natomiast tam, gdzie ciśnienie jest niższe niż na obszarach leżących wokół tego miejsca, mówimy o niżu atmosferycznym (barycznym)niż atmosferyczny (baryczny)niżu atmosferycznym (barycznym). Różnica ciśnienia powoduje przemieszczanie się powietrza w kierunku od wyższego do niższego. Poziomy lub zbliżony do poziomego ruch powietrza wynikający z różnicy ciśnień nazywamy wiatremwiatrwiatrem.

Jak powstaje wiatr?
Obserwacja 1

Zrozumienie mechanizmu powstawania wiatru.

Co będzie potrzebne
  • dętka rowerowa,

  • pompka rowerowa.

Instrukcja
  1. Za pomocą pompki mocno napompuj dętkę.

  2. Otwórz zawór wentyla.

  3. Trzymaj rękę blisko wentyla, żeby poczuć podmuch uciekającego powietrza.

Podsumowanie

Powietrze energicznie ucieka z dętki przez otwarty wentyl, a podmuch powietrza, który odczuwasz, to wiatr w małej skali. W napompowanej dętce panowało wyższe ciśnienie powietrza niż na zewnątrz. Po otwarciu zaworu wentyla ciśnienie dążyło do wyrównania, dlatego powietrze energicznie przemieściło się z wnętrza dętki na zewnątrz. Po chwili ciśnienia wyrównały się i powietrze z dętki przestało się ulatniać.

Gdyby nie zjawisko nazywane siłą Coriolisasiła Coriolisasiłą Coriolisa (patrz: Ruch obrotowy Ziemiixr5Y2Lxy7Ruch obrotowy Ziemi, zagadnienie 3. Konsekwencje ruchu obrotowego), wiatry wiałyby promieniście od wyżu barycznego do niżu. Siła Coriolisa powoduje jednak, że wiatr zaczyna skręcać (na półkuli północnej w prawą stronę, a na południowej w lewą) i oddalając się od środka wyżu, wiruje jednocześnie zgodnie z ruchem wskazówek zegara (na półkuli północnej) lub odwrotnie do ruchu wskazówek zegara (na półkuli południowej). Inaczej jest z niżami barycznymi, które są masami powietrza o ciśnieniu niższym niż otaczające je masy. Wiatr wieje więc do środka niżu, ale pod wpływem siły Coriolisa zaczyna skręcać i wirować w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (na półkuli północnej) albo zgodnym z tym ruchem (na półkuli południowej).
Układy niżowe i wiatry wiejące spiralnie (na skutek siły Coriolisa) do ich środka nazywamy cyklonamicykloncyklonami, a układy wyżowe z wiatrami wiejącymi spiralnie na zewnątrz – antycyklonamiantycyklonantycyklonami.

Dynamikę i ruch ośrodków barycznych można przedstawiać na mapach klimatycznych. W tym celu ciśnienie mierzy się w wielu miejscach, po czym łączy punkty o takiej samej wartości. Powstające w ten sposób linie nazywamy izobaramiizobaraizobarami.

RwldKuP74cg3W1
Na półkuli północnej wiatry wieją od wyżu barycznego zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a w kierunku niżu przeciwnie do ich ruchu. Natomiast na półkuli południowej wiatry wieją od wyżu barycznego przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, a w kierunku niżu zgodnie z nim
RUixmXLHedITQ1
Układ ośrodków ciśnienia atmosferycznego i przeważające kierunki wiatru na Ziemi w styczniu
RwPJF1mwXrJ5O1
Układ ośrodków ciśnienia atmosferycznego i przeważające kierunki wiatru na Ziemi w lipcu
Polecenie 1

Na załączonej mapie klimatycznej znajdź wyż i niż baryczny. Korzystając z izobar, odczytaj wartości ciśnienia atmosferycznego w centralnych rejonach obu ośrodków barycznych.

RPzBlnDcGjuQN1
Źródło: Olga Mikos, www.wetterzentrale.de (https://commons.wikimedia.org), Hayden120 (https://commons.wikimedia.org), NuclearVacuum (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Pionowe lub prawie pionowe ruchy powietrza w atmosferze, które występują w wyniku jego nagrzania przy powierzchni Ziemi, nazywamy konwekcją termicznąkonwekcja termicznakonwekcją termiczną. Konwekcja to ruchy powietrza wstępujące (ogrzane powietrze unosi się) i zstępujące (oziębione powietrze opada). Pomimo że są to ruchy powietrza, nie nazywamy ich wiatrami.

iTvznn3f3L_d5e336

2. Cyrkulacja powietrza na Ziemi

Zróżnicowanie oświetlenia Ziemi przez Słońce powoduje nierównomierne nagrzewanie się pewnych obszarów naszej planety. W wyniku tego zjawiska pojawia się ruch (cyrkulacja) powietrza w skali lokalnej lub globalnej. Opisany poniżej schemat globalnej cyrkulacji powietrza na Ziemi jest właściwie tylko modelem teoretycznym. W rzeczywistości cyrkulacja globalna w dużym stopniu jest zmodyfikowana przez wpływ występujących nierównomiernie na kuli ziemskiej lądów i oceanów, znacznych różnic wysokości, prądów oceanicznych oraz zmienności pór roku.

W dniach równonocy najsilniej przez Słońce ogrzewany jest równik. Nagrzane powietrze rozpręża się, przez co staje się lżejsze. Pionowo wznosi się na wysokość kilku, a nawet kilkunastu kilometrów (konwekcja termiczna). Na równiku wytwarza się niż, dominują tu ruchy pionowe ciepłego powietrza, natomiast wiatry przy powierzchni są bardzo słabe, dlatego rejon ten nosi nazwę równikowego pasa ciszyrównikowa strefa ciszyrównikowego pasa ciszy (zwanego też międzyzwrotnikową strefą zbieżności). W trakcie wznoszenia powietrze ochładza się, a para wodna ulega skropleniu i spada na ziemię w postaci ulewnego deszczu zenitalnegodeszcz zenitalnydeszczu zenitalnego. Pozbawione wilgoci i bardzo zimne masy powietrza rozdzielają się na dwa strumienie, płynąc na wysokości 12‑18 km na północ i południe, w kierunku zwrotników. Tam zimne i zagęszczone powietrze staje się na tyle ciężkie, że opada aż do powierzchni Ziemi. Wzrost ciśnienia powoduje, że w trakcie konwekcyjnego zstępowania staje się gorące i jeszcze bardziej suche, co jest powodem braku opadów w strefach okołozwrotnikowych. Na zwrotnikach wytwarza się wyż. Część powietrza wraca nad równik, a część płynie do stref umiarkowanych. Nad biegunami zimne powietrze opada, wytwarzając wysokie ciśnienie atmosferyczne, po czym spływa w kierunku kół podbiegunowych, a nawet do strefy umiarkowanej, gdzie ciągle zmieniają się układy baryczne.

R1LiUPCZOmuGn1
Globalna cyrkulacja atmosfery w dniach równonocy
Polecenie 2

Wyjaśnij powody, dla których w okolicach dni równonocy w pobliżu zwrotników nie występują opady.

Polecenie 3

Wskaż kierunek, jaki najczęściej mają wiatry wiejące w naszych szerokościach geograficznych, czyli w strefie umiarkowanej.

Obserwacja kierunku ruchu nagrzanego powietrza
Obserwacja 2

Zrozumienie konwekcyjnych ruchów powietrza w cyrkulacji globalnej.

Instrukcja
  1. Zaobserwuj kierunek ruchu skroplonej pary wodnej wydostającej się wraz z rozgrzanym powietrzem z garnka lub czajnika, w którym coś się gotuje.

  2. Zaobserwuj kierunek przemieszczenia się iskier wraz z rozgrzanymi gazami nad ogniskiem palonym w bezwietrzny wieczór.

  3. Zaobserwuj kierunek ruchu dymu wydostającego się wraz z gazami spalinowymi z komina, gdy w budynku pali się piec lub kocioł centralnego ogrzewania, nie ma silnego wiatru, jest bezchmurnie, a wilgotność jest niewielka.

Podsumowanie
  1. Rozgrzane powietrze wraz z parą wodną lub gazami spalinowymi rozpręża się, przez co staje się lżejsze i się unosi.

  2. Gorące powietrze jest w stanie unosić kropelki wody nad garnkiem, iskry z ogniska oraz pyły i dymy nad paleniskiem.

RmL4ayLerJlkF1
W bezwietrzną pogodę przy dużym dopływie promieniowania słonecznego tworzą się bardzo dobre warunki konwekcji powietrza i dym z komina unosi się niemal pionowo
Ciekawostka

Większość dni na równiku wygląda podobnie. Słońce wschodzi ok. 6.00 rano. Przy bezchmurnym niebie powietrze szybko się nagrzewa. Wilgoć z ulewy poprzedniego dnia paruje i robi się duszno. Para wodna unosi się w konwekcyjnych prądach wstępujących, po czym ulega ochłodzeniu i skropleniu, na niebie powstają ogromne chmury burzowe. Po południu następuje krótka, ale gwałtowna ulewa (deszcz zenitalny), zwykle połączona z burzą. Trochę się ochładza. Słońce zachodzi ok. 18.00. Następuje ciepła i duszna noc. Kolejny dzień przebiega zazwyczaj tak samo.

Ciekawostka

W rejonie jeziora Maracaibo w Wenezueli obserwuje się fenomen nazywany „wieczną burzą”. Zjawisko jest efektem takiego, a nie innego ukształtowania terenu – zimny wiatr wieje stale od gór, a ciepły pcha wilgotne powietrze od strony jeziora. Obydwa strumienie powietrza spotykają się właśnie przy ujściu rzeki Catatumbo do jeziora Maracaibo, a burza ma niewyczerpalne „źródło paliwa”. W ciągu jednej minuty można zaobserwować ok. 30‑60 błyskawic. Seria wyładowań trwa zwykle po 10 godzin i dochodzi do nich noc w noc, średnio przez 150 dni w roku. Łuna widoczna jest z ogromnej odległości, stąd zjawisko to nazywa się „Latarnią Maracaibo” albo „Światłami nad Catatumbo”. Jednej nocy można zaobserwować tam nawet 20 tys. błyskawic. To tyle, co uderza tygodniowo w słynną aleję burz na Florydzie.

Rscr3k6YoG5DU1
Fenomen „wiecznej burzy”, tzw. „Latarnia Maracaibo” albo „Światła nad Catacumbo” – rejon jeziora Maracaibo w Wenezueli. Jednej nocy można zaobserwować tu nawet 20 tys. błyskawic
Ważne!

W okresach innych niż równonoce model globalnej cyrkulacji powietrza ulega znaczącym zmianom. Na przykład w czerwcu i lipcu równikowy pas ciszy i niskiego ciśnienia przesuwa się na północ od równika, a miejscami aż w pobliże zwrotnika Raka. Słońce góruje tam wówczas w zenicie i możliwe są opady deszczu (choć są to zasadniczo suche, a nawet pustynne obszary zwrotnikowe). PasatypasatyPasaty północno‑wschodnie przemieszczają się na północ od zwrotnika Raka, a południowo‑wschodnie na północ od równika, przez co zmienia się kurs działania siły Coriolisa, a tym samym kierunek wiatrów. Częściowe zmiany cyrkulacji obejmują całą niemal Ziemię.

iTvznn3f3L_d5e556

3. Wiatry stałe. Wiatry okresowo zmienne

Różnice ciśnienia atmosferycznego i wysokości terenu występują na Ziemi bardzo powszechnie. Wszędzie też pojawiają się wiatry. Mogą mieć charakter stały, okresowo zmienny lub lokalny. Wiatry stałe to te, które wynikają z globalnej cyrkulacji powietrza. PasatypasatyPasaty – stałe wiatry w strefie międzyzwrotnikowej, wiejące od wyżów zwrotnikowych ku równikowej strefie ciszy z odchyleniem spowodowanym ruchem obrotowym Ziemi. Pod wpływem siły Coriolisa wieją na półkuli północnej z kierunku północno‑wschodniego, a na południowej z południowo‑wschodniego. AntypasatyantypasatyAntypasaty – wiatry wiejące od równika do zwrotników, ale na wysokości kilku lub kilkunastu kilometrów. Pod wpływem siły Coriolisa na półkuli północnej wieją z kierunku południowo‑zachodniego, a na południowej z północno‑zachodniego. Należy dodać, że według najnowszych opisów ogólnej cyrkulacji atmosfery nie stosuje się już terminu „antypasaty” na rozpływające się powietrze znad równika ku wyższym szerokościom geograficznym.

Stałe są także wiatry zachodnie – wiejące od zwrotników w kierunku kół podbiegunowych na obu półkulach i wiatry wschodnie wiejące od obu biegunów do kół podbiegunowych.

RPccaPrBZ7Z7x1
Cyrkulacja pasatowa

Wiatrem okresowo zmiennym jest monsunmonsunmonsun. Jego powstanie wynika głównie ze zmian pór roku i towarzyszących im różnicom w intensywności nagrzewania powierzchni lądów i oceanów. Latem wielkie kontynenty (szczególnie Azja) nagrzewają się znacznie silniej niż sąsiednie oceany (zwłaszcza Ocean Indyjski i Spokojny). Nad lądem jest dużo cieplej, powietrze się wznosi i wytwarza potężny niż baryczny, natomiast nad chłodniejszym oceanem powstaje wyż baryczny. Wiatr o nazwie monsun letni wieje od oceanu i przynosi opady. Zimą to ląd jest zimniejszy, bo szybciej traci ciepło niż oceany, więc suchy monsun zimowy wieje znad lądu w kierunku oceanu.

R6dL7g1yngLfh1
Wiejący w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej monsun letni przynosi znad oceanu potężne opady, natomiast monsun zimowy powoduje napływ suchego i chłodnego powietrza z wnętrza kontynentu
Polecenie 4

Ustal, w jakim kierunku wieją pasaty na półkuli północnej w czerwcu, gdy Słońce góruje w pobliżu zwrotnika Raka.

iTvznn3f3L_d5e631

4. Wiatry lokalne

Geografowie wyróżniają dziesiątki wiatrów lokalnych. Typowym przykładem jest bryzabryzabryza, czyli wiatr wiejący na brzegach każdego morza, a nawet większych jezior. Bryza dzienna (morska) wieje od chłodniejszego morza (gdzie nad wodą wytwarza się lokalnie wyższe ciśnienie) w kierunku cieplejszego lądu (gdzie ciśnienie atmosferyczne jest niższe). Bryza nocna (lądowa) powstaje, gdy ląd nocą szybciej traci ciepło niż woda (ciśnienie atmosferyczne jest wyższe nad lądem niż nad wodą). Wieje więc od wychłodzonego lądu ku cieplejszemu wówczas morzu. Zasięg tego wiatru to przeważnie kilka kilometrów.

Innym przykładem wiatrów lokalnych jest fenfenfen. Wiatr ten w Polsce nosi nazwę halnyhalnyhalny. Jednak w górach całego świata nadaje mu się różne określenia. Powstaje, gdy po dwóch stronach wysokich gór pojawia się różnica ciśnienia atmosferycznego. Masy powietrza wznoszą się i jednocześnie ochładzają o 0,6°C na każde 100 m. Para wodna skrapla się i spada w postaci deszczu lub śniegu. Zimne powietrze przekracza góry i zaczyna opadać po przeciwnej stronie, ale ponieważ jest już suche, to ogrzewa się aż o 1°C na każde 100 m, więc staje się cieplejsze niż na tej samej wysokości po drugiej stronie gór. Wiatry fenowe są bardzo gwałtowne i porywiste, a gdy występują zimą, to potrafią szybko stopić nawet grubą pokrywę śniegu.
Wiatry lokalne o różnych nazwach powstają także na granicy rozległych płaskowyżów, w szerokich dolinach, w okolicach lodowców i lądolodów oraz na granicy pustyń.

Uwaga!

Wiatry halne (fenowe) są często bardzo gwałtowne i powodują poważne zniszczenia. Zrywają dachy domów albo przewracają ogromne połacie lasu, tworząc wiatrołomy.

Ciekawostka

Wiatr halny (albo fen) wywołuje znaczne pogorszenie samopoczucia u ludzi. Stają się podenerwowani, agresywni. Odnotowano, że w czasie, gdy wieje halny, wzrasta liczba samobójstw.

iTvznn3f3L_d5e682

Podsumowanie

  • Ciśnienie atmosferyczne zmienia się wraz z wysokością nad poziomem morza.

  • Wiatr to poziomy ruch powietrza od wyżu do niżu barycznego.

  • Siła Coriolisa zmienia kierunek wiatrów wiejących na Ziemi. Na półkuli północnej wiatry od środka wyżu barycznego wieją zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a na półkuli południowej przeciwnie do tego ruchu. Natomiast wiatry wiejące do wnętrza niżu barycznego na półkuli północnej wieją przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, a na półkuli południowej zgodnie z nim.

  • Różnice w oświetleniu Ziemi przez Słońce powodują powstanie globalnej cyrkulacji powietrza.

  • Wszędzie na Ziemi wieją wiatry. Zmieniają się w skali roku, dnia albo mają charakter lokalny.

Praca domowa
Polecenie 5.1

Napisz, który z wymienionych poniżej wiatrów występuje najbliżej miejscowości, w której mieszkasz:

  • pasat,

  • bryza,

  • monsun,

  • halny.

Wyjaśnij warunki jego powstania.

Zobacz także
iTvznn3f3L_d5e818

Słowniczek

antycyklon
antycyklon

układ wiatrów w obrębie wyżu barycznego (wieją po liniach spiralnych od środka na zewnątrz wyżu); na półkuli północnej mają kierunek zgodny z ruchem wskazówek zegara, a na południowej przeciwny do tego ruchu

antypasaty
antypasaty

wiatry wiejące od równika do zwrotników na wysokości kilku lub kilkunastu kilometrów; pod wpływem siły Coriolisa wieją na półkuli północnej z kierunku SW, a na południowej z NW

bryza
bryza

wiatr wiejący na granicy obszaru lądowego i dużego zbiornika wody; zmiany kierunku wiatru występują w rytmie dobowym i wywołane są różnicami w tempie nagrzewania się tych obszarów; bryza dzienna wieje od strony zbiornika wodnego, a nocna od strony lądu

ciśnienie atmosferyczne
ciśnienie atmosferyczne

siła, z jaką słup powietrza naciska na określoną jednostkę powierzchni Ziemi

cyklon
cyklon

układ wiatrów w obrębie niżu barycznego (wieją po liniach spiralnych od zewnątrz do środka niżu); na półkuli północnej mają kierunek przeciwny do ruchu wskazówek zegara, na południowej zgodny z ruchem wskazówek zegara

deszcz zenitalny
deszcz zenitalny

intensywny opad atmosferyczny będący wynikiem konwekcji termicznej powstałej po górowaniu Słońca w strefie okołorównikowej

fen
fen

ciepły i suchy wiatr wiejący z gór w doliny; powstaje w wyniku różnicy ciśnienia po dwóch stronach grzbietu górskiego; wznoszące powietrze po dowietrznej stronie gór ochładza się wraz z wysokością, następuje kondensacja pary wodnej i opad deszczu lub śniegu; po zawietrznej stronie następuje ogrzewanie i osuszanie spadającego powietrza; w Tatrach ten wiatr nosi nazwę halnyhalnyhalny

halny
halny

lokalna nazwa wiatru fenowego w Tatrach

izobara
izobara

izolinia łącząca na mapie klimatycznej punkty o takiej samej wartości ciśnienia atmosferycznego; izobary mogą łączyć także punkty o takiej samej średniej wartości ciśnienia

konwekcja termiczna
konwekcja termiczna

pionowe lub prawie pionowe ruchy powietrza wynikające z różnicy temperatury i ciśnienia

monsun
monsun

wiatr o zmieniającym się okresowo kierunku zależnym od pory roku; w lecie wieje od strony chłodniejszego oceanu, gdzie panuje wysokie ciśnienie, w stronę nagrzanego kontynentu, gdzie występuje niż; w zimie wieje od strony wychłodzonego kontynentu w stronę cieplejszego oceanu

niż atmosferyczny (baryczny)
niż atmosferyczny (baryczny)

jeden z układów barycznych, w którego środku ciśnienie powietrza jest najniższe

pasaty
pasaty

wiatry wiejące od zwrotników do równika; pod wpływem siły Coriolisa na półkuli północnej wieją z kierunku NE, a na półkuli południowej z kierunku SE

równikowa strefa ciszy
równikowa strefa ciszy

bezwietrzna (lub z bardzo słabymi wiatrami) strefa leżąca w pobliżu równika, w obszarze niskiego ciśnienia, pomiędzy pasatami półkuli północnej i południowej; w strefie tej panuje silna konwekcja termicznakonwekcja termicznakonwekcja termiczna

wiatr
wiatr

poziomy ruch powietrza wywołany przez różnicę ciśnień; wieje od wyżuwyż atmosferyczny (baryczny)wyżu do niżu barycznegoniż atmosferyczny (baryczny)niżu barycznego

wyż atmosferyczny (baryczny)
wyż atmosferyczny (baryczny)

jeden z układów barycznych, w którego środku ciśnienie powietrza jest najwyższe

iTvznn3f3L_d5e1091

Zadania

Ćwiczenie 1
R1DKf0BAG2Tdz1
Zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R554FOwIXw5zX1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RYp7RR1IO06R51
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1aRC2ZaYzhwk1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RjTT0q5YDvOkG1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RfS33ePQsD9iH1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RMxGiWXDpijvJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RfzPZ4gJckeVg1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
siła Coriolisa1
siła Coriolisa

powoduje odchylenie toru ruchu ciała poruszającego się w układzie obracającym się od linii prostej; ponieważ Ziemia obraca się z zachodu na wschód, siła Coriolisa powoduje odchylenie w prawo (z punktu widzenia poruszającego się obiektu) toru ciała poruszającego się na półkuli północnej, a w kierunku lewym na półkuli południowej

troposfera1
troposfera

najbliższa Ziemi i najcieńsza warstwa atmosfery; wraz ze wzrostem wysokości następuje spadek temperatury, przeciętnie o 0,6°C na 100 m, osiągając od -45°C do -70°C lub nawet -80°C w zależności od pory roku i szerokości geograficznej; górna granica troposfery nad biegunami sięga od 7 km zimą do 10 km latem, a nad równikiem od 15 km do 18 km