Literatura jako język miłości
Prawie każdy człowiek był albo na pewno będzie kiedyś zakochany. Nie jest jednak łatwo mówić i pisać o uczuciach, a zwłaszcza o miłości. Mimo to temat ten w literaturze i sztuce jest obecny od wieków. Uważa się, że miłość to coś oczywistego i naturalnego, bo związanego z uczuciami. Tymczasem jest to również zjawisko kulturowe i historyczne, a zatem nie może być niczym stałym. O sposobie i intensywności przeżyć decydują głównie konwencje obyczajowe obowiązujące w danej epoce.
Zastanów się, czy łatwo jest mówić o miłości. Odpowiedz na pytanie i uzasadnij swoje zdanie.
Teksty kultury
W parach (lub w grupach) porozmawiajcie na temat miłości. Przygotujcie ustną wypowiedź, w której odniesiecie się do następujących pytań:
Czym jest miłość?
Jakie są odmiany miłości?
Kiedy miłość można nazwać prawdziwą?
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Poetka i dramatopisarka. Autorka m.in. następujących tomów poetyckich: Niebieskie migdały (1922), Różowa magia (1924), Pocałunki (1926), Dancing. Karnet balowy (1927), Cisza leśna (1928), Surowy jedwab (1932).
Głównym tematem poezji Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej była miłość. Warto podkreślić, że wiersze poetki dawniej nie brzmiały tak jak dzisiaj, mogły wydawać się prowokujące. Rzecz w tym, że w czasach współczesnych poetce trochę inaczej niż obecnie wyglądały relacje między kobietami a mężczyznami. Wprawdzie kobiety powoli zyskiwały prawa i swobodę w różnych dziedzinach – w polityce czy w szkolnictwie – ale obowiązujące wówczas normy obyczajowe nadal bardzo je ograniczały w sferze uczuć. Uważano, że kobieta ma cierpliwie czekać na swojego mężczyznę i pozostać bierną w okazywaniu uczuć. Nie powinna też mieć żadnego doświadczenia miłosnego. Zupełnie inaczej postrzegani byli mężczyźni. W przeciwieństwie do kobiet doświadczenie w miłości na pewno dodawało im atrakcyjności. Pawlikowska‑Jasnorzewska jako poetka i kobieta domagała się w swojej poezji szczerości, swobody i prawa wolnego wyboru. Nie lękała się otwarcie pisać o wzruszeniu, przeżyciu i emocjach. Bała się co najwyżej sentymentalizmu i naiwności, przed którymi broniła się za pomocą poczucia humoru i niefrasobliwegoniefrasobliwego tonu. Bohaterką jej wierszy najczęściej jest zakochana kobieta, świadoma swojej urody i swoich pragnień.
LilkaCzęsto ludzie, poznając jakiegoś pisarza, malarza, uczonego czy w ogóle człowieka wybitnego, mówią, że nie tak go sobie wyobrażali, że jest inny, niż się spodziewali, że nie jest do swoich dzieł podobny. Ale LilkaLilka była podobna do swoich wierszy. Była, jak one, czarująca i niepokojąca eterycznaeteryczna, a zarazem mocno w ziemię wrośnięta, superpoetyczna, a przy tym realistka, poważna a dowcipna, smutna i wesoła, mądra i czarująco głupia. Ale naprzód uderzała jej uroda. A właściwie źle mówię: naprzód uderzała jej uprzejmość. Lilka bowiem, jak to świetnie wyraża francuskie słowo, była avenante – wychodząca naprzeciw. Naprzeciw każdego. Nawet dla nudziarzy miała zawsze miły uśmiech powitalny, ten swój specyficzny uśmiech, który jakoś na ukos układał jej wąskie wargi, marszczył cienki nosek, trochę podnosił górną wargę, a obu cieniutkim rękom, przypominającym raczej algialgi niż ludzkie kończyny, kazał ku nadchodzącemu człowiekowi wyciągnąć się w serdecznym geście powitania. Bo Lilce wolno było jednych lubić, drugich nie lubić, ale ją musieli lubić, kochać i podziwiać wszyscy. Nie znosiła, by było inaczej. I po tę właśnie ludzką przyjaźń, po ludzką miłość wyciągała ku każdemu swe długie, chude ramiona.
Zofia Starowieyska-Morstinowa, Lilka, [w:] tejże, Ci, których spotykam, Kraków 1962, s. 97.
Teksty kultury
ModlitwaO pocałunku, któryś jest w niebie
razem z duszami bzu i jaśminu!
Krwi i bezsennych łąk gwiezdnych synu!
O pocałunku, któryś jest w niebie!O treści wszystkich myśli i czynów!
O upragniony mej duszy chlebie!
Tęsknoto wichrów! Bajko jaśminów!
O pocałunku, któryś jest w niebie!Me smutne usta zwiędną w czas krótki,
a gdy z nich barwą oddaną glebie
w amarantowe przejdzie stokrotki –
wówczas mi zagrasz twą pieśń skrzypcową,
zamkniesz mnie w obce wieczności słowo,
o pocałunku, któryś jest w niebie!Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Modlitwa, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 23.
Przeczytaj wiersz, a następnie wykonaj polecenia.
Wyjaśnij, kim jest osoba mówiąca w liryku. Opisz jej stan emocjonalny.
Wskaż środki stylistyczne uwydatniające przeżycia kobiety.
Wypisz z wiersza metafory opisujące pocałunek oraz omów ich funkcje w wierszu.
Wyjaśnij tytuł utworu, wskazując elementy charakterystyczne dla modlitwy.
Teksty kultury
Kto chce, bym go kochałaKto chce, bym go kochała, nie może być nigdy ponury
i musi potrafić mnie unieść na ręku wysoko do góry.Kto chce, bym go kochała, musi umieć siedzieć na ławce
i przyglądać się bacznie robakom i każdej najmniejszej
trawce.I musi też umieć ziewać, kiedy pogrzeb przechodzi ulicą,
gdy na procesjach tłumy pobożne idą i krzyczą.
Lecz musi być za to wzruszony, gdy na przykład kukułka
kuka,lub gdy dzięcioł kuje zawzięcie w srebrzystą powlokę
buka.Musi umieć pieska pogłaskać, i mnie musi umieć pieścić,
i śmiać się, i na dnie siebie żyć słodkim snem bez treści,
i nie wiedzieć nic, jak ja nic nie wiem, i milczeć
w rozkosznej ciemności,
i być daleki od dobra i równie daleki od złości.Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kto chce, bym go kochała, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 31–32.
Po przeczytaniu wiersza wykonaj polecenia.
Opisz nastrój utworu. Wskaż cytaty, które o nim świadczą.
Wymień kilka przymiotników, za pomocą których można określić kobietę ukazaną w wierszu.
Bohaterka utworu w oryginalny, poetycki sposób formułuje swoje wymagania względem kochanka. Zapisz dosłowne znaczenie tych sformułowań.
Napisz w kilku zdaniach, co sądzisz o przedstawionych przez bohaterkę wiersza wymaganiach względem mężczyzny.
Teksty kultury
miss ameryka bluesi cóż ci z tego przyjdzie żeś miss ameryką
że masz ciało wenerywenery a twarzyczkę kotka
nie znasz mego tancerza nigdy go nie spotkasz
nie zakocha się w tobie z namiętnością dzikąon mnie wybrał i zmierzył podług swych kanonów
i rzekł że w całym świecie takiej drugiej nie ma
nie patrz na mnie z gazety tak dumnie jak z tronu
bo dla niego jednego ja jestem miss ziemiaMaria Pawlikowska-Jasnorzewska, miss ameryka blues, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 74.
Przeczytaj wiersz, a następnie wykonaj polecenia.
Wskaż, kim jest postać mówiąca w wierszu i do kogo się zwraca.
Określ, przywołując odpowiednie cytaty z tekstu, jaki jest ton wypowiedzi postaci mówiącej.
Wyjaśnij, dlaczego Pawlikowska‑Jasnorzewska zrezygnowała ze stosowania w swoim liryku wielkich liter i znaków interpunkcyjnych.
Zastanów się i powiedz, w jakim celu poetka wyróżniła wyrazy: ameryka, mnie, ziemia.
Teksty kultury
Tytanictańczyli sny wachlarze brylantowe tęcze
ktoś komuś szeptał w tańcu: tak – na śmierć i życie –
wszedł steward rzekł a wszyscy stanęli jak wryci
ladies and gentleman
dangerdangerMaria Pawlikowska-Jasnorzewska, Tytanic, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1972, s. 75.
Przeczytaj na głos wiersz, a potem wykonaj polecenia.
Powiedz, kim są bohaterowie utworu.
Opisz w kilku zdaniach sytuację ukazaną w liryku.
Zadaniowo
Wysłuchaj utwór Zostawcie Titanica w wykonaniu zespołu Lady Pank i obejrzyj film Titanic w reżyserii Jamesa CameronaJamesa Camerona z 1997 roku.
Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo pomiędzy poetycką wizją ukazaną w liryku Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej a muzyczną interpretacją grupy Lady Pank i filmowym obrazem kanadyjskiego reżysera.
Zapisz skojarzenia do słowa „literatura” i ułóż krzyżówkę – jak ją stworzyć, dowiesz się z instruktażowego filmu‑samouczka. Pamiętaj, że litery z hasła „literatura” mogą się znaleźć na początku, na końcu lub w środku wyrazów tworzących łamigłówkę.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
samouczek - Jak zrobić krzyżówkę? Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: audiojungle.net.