Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R2YNBiSTDylfD11
okładka Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Pixabay, domena publiczna

Język to skarbiec, w którym gromadzi się cała przeszłość danego narodu. Stanowi świadectwo dawnych kontaktów politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi krajami. Dlatego znajdziemy w nim nie tylko wyrazy rodzimego pochodzenia, ale i  zapożyczone z innych języków.

Już wiesz

Poproś znajomych o podanie pięciu wyrazów, które, według nich, wywodzą się z języka polskiego, i pięciu, które, ich zdaniem, zostały zapożyczone z innych języków. Następnie sprawdź w wybranym słowniku etymologicznym, czy mieli racjęj0000007VRB2v27_000tp001rację .

j0000007VRB2v27_000tp001
j0000007VRB2v27_0000000H

Słownictwo rodzime

Większość wyrazów polskich jest bardzo stara i wspólna wszystkim językom słowiańskimj0000007VRB2v27_000tp002językom słowiańskim. Podobnie brzmiące słowa znajdziemy m.in. w języku polskim, czeskim, słowackim, rosyjskim, ukraińskim i bułgarskim (np. ucho, dom, uczyć się, noc).

j0000007VRB2v27_000tp002
j0000007VRB2v27_0000000Q

Zapożyczenia w polszczyźnie

Czy wiesz, że w języku polskim mamy wiele wyrazów obcego pochodzenia? Od dawien dawna różne obce wyrazy pojawiają się w polszczyźnie. Chętnie je u siebie przyjmujemy, spolszczamy wymowę i pisownię, odmieniamy zgodnie z regułami języka polskiego. Bardzo często nie zdajemy sobie sprawy, że wyrazy, których używamy, to dawne zapożyczenia językowej0000007VRB2v27_000tp003zapożyczenia językowe. Pojawiły się bowiem w polszczyźnie od początku jej rozwoju i stanowią liczną grupę dzisiejszych polskich słówj0000007VRB2v27_000tp004słów. Słownictwo rodzime jest dla nas bardziej zrozumiałe niż zapożyczenia, które brzmią obco i trudno się czasem domyślić, co znaczą (por. rozumnyracjonalny).

1
Wskazówka

W opowiadaniu Rozprawa Stanisława Lema (temat: O sztucznej inteligencji i prawdziwym człowieczeństwie) pojawia się wiele trudnych słów pochodzenia obcego. Występują m.in. dawne zapożyczenia z języka łacińskiego (irracjonalny irrationalis ‘nierozumny’; konwencjonalny conventio ‘układ, zgoda’; rezygnacja resignare ‘unieważnić, rezygnować’; intuicja intuitio ‘wejrzenie; wizerunek; pomysł’; inwazja invasio ‘natarcie, atak’; konsekwencja consequentia ‘wynik, następstwo czegoś’) oraz z języka greckiego (aura aúra ‘wietrzyk; powietrze’; polaryzacja polós ‘czop, oś’; aksjomat z gr. aksíōma ‘rzecz cenna, wiarygodna’; etyczny ēthikos ‘moralny; etyczny’).

Zapożyczenia

Osoby wykształcone często posługują się wyrazami zapożyczonymi i pokazują tym samym swoją rozległą wiedzę na różne tematyj0000007VRB2v27_000tp005tematy. Pisarze, jak choćby Stanisław Lem, używają wielu słów obcego pochodzenia (specjalistycznego i erudycyjnego), co świadczy o ich wszechstronnym wykształceniu.

j0000007VRB2v27_000tp005

Zapożyczenia dawne i współczesne

W polszczyźnie najwięcej dawnych zapożyczeń jest z języka łacińskiego i greckiegoj0000007VRB2v27_000tp006greckiego. Mamy również dużo wyrazów z języka czeskiego, niemieckiego, hiszpańskiego, włoskiego, francuskiego i angielskiego. Współcześnie najwięcej słów obcych pochodzi z języka angielskiego (to tzw. anglicyzmy). Z jednej strony zapożyczenia wzbogacają polszczyznę (jak np. słowa telefon, komputer, nastolatek), z drugiej zaś mogą wpływać na zubożenie języka. Dzieje się tak wówczas, gdy używamy obcego słownictwa, które jest w danym czasie modne, czyli właśnie „na topie”. Takie wyrazy pojawiają się bardzo licznie we współczesnej telewizji, szczególnie w programach rozrywkowych, wzorowanych na audycjach zagranicznych, a także w relacjach z zawodów sportowych.

j0000007VRB2v27_000tp006
j0000007VRB2v27_000tp003
j0000007VRB2v27_000tp004
j0000007VRB2v27_000EX001

Zadaniowo

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z poniższą definicją wyrazów rodzimych. Wyszukaj w dostępnych źródłach pięć wyrazów, które nie zostały zapożyczone z innych języków.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Co to znaczy wyrazy rodzime?

Ze względu na pochodzenie dzielimy wyrazy języka polskiego na dwie klasy: słowa zapożyczone (inaczej: obce) i słowa rodzime. Tę drugą klasę tworzą: a) wyrazy, które odziedziczyliśmy z prajęzyka (z języka prasłowiańskiego, z którego wywodzą się wszystkie języki słowiańskie), oraz b) wyrazy utworzone w polszczyźnie (przy czym mogą one być zbudowane w całości z elementów polskich, np. państwo, podręcznik, zalesie, jak i z cząstek rodzimych i zapożyczonych, np. szkół‑ka, pocał‑unek, tele‑widz (cząsteczki obce – podkreślone).

– Krystyna Długosz‑Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski, Poradnia Językowa PWN

Ćwiczenie 2

Zebrane przed lekcją wyrazy wpisz w odpowiednie pola.

R7DDajMBMZ1vp1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Wskazówka

Nauczyciel sporządza na tablicy tabelę, zapisuje słowa rodzime i obce podawane przez uczniów oraz koryguje ich ewentualne błędy.

Ćwiczenie 3
R1QBX0f2Yrkj71
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

We fragmencie opowiadania Rozprawa Stanisława Lema (temat: O sztucznej inteligencji i prawdziwym człowieczeństwie) znajdź 10 słów obcego pochodzenia i zastąp je ich rodzimymi odpowiednikami. Czy tekst stał się łatwiejszy do zrozumienia?

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, dlaczego – twoim zdaniem – autor Opowieści o pilocie Pirxie używa wielu słów pochodzących z języka łacińskiego i greckiego.

Ćwiczenie 6

Przeczytaj wypowiedź prof. Jana Miodka, kulturysty językowegoj0000007VRB2v27_000tp007kulturysty językowego, i ułóż słowniczek zawierający 10 słów pochodzenia angielskiego, których najczęściej używasz. Podaj ich polskie odpowiedniki.

Nie ma słów niepotrzebnych językowi. W tym sensie jestem i za wow, i za super, i za ekstra, czy za odjazdem, odlotem, cooljazzy. Całe zło zaczyna się w momencie, gdy ktoś, uczepiwszy się takiego modnego słowa, rezygnuje z całego wachlarza konstrukcji wariantywnychj0000007VRB2v27_000tp008konstrukcji wariantywnych.

Ćwiczenie 7

Wybierz dowolny program rozrywkowy i wynotuj pięć najczęściej używanych w nim zapożyczeń z języka angielskiego. Uzasadnij, które – według ciebie – są w polszczyźnie potrzebne, a które zbędne.

RHIoqg7M3iInM1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000007VRB2v27_000tp007
j0000007VRB2v27_000tp008