Miłosne zatracenie
Kobieta fatalna (fr. femme fatale) – piękna uwodzicielka, doprowadzająca mężczyzn do zguby, to postać niebywale popularna w literaturze i sztuce przełomu XIX i XX wieku. Twórcy zafascynowani jej urokiem często szukali inspiracji w Biblii, aby na nowo przedstawić losy kobiet ukazanych w Piśmie Świętym - Ewy, Dalili, Judyty czy Salome. To właśnie ta ostatnia stała się niekwestionowaną muzą artystów, którzy pod jej wpływem snuli refleksje nad naturą miłości, zła, ludzkich namiętności i słabości.
1) Przeczytaj fragment Ewangelii wg św. Marka (6,17–29), dotyczący dziejów męczeńskiej śmierci Jana Chrzciciela.
2) Przeczytaj dramat Oscara Wilde'a zatytułowany Salome.
Salome
Streść historię, którą przeczytałeś w Ewangelii wg św. Marka.
Omów, jak przedstawiono Salome, a jak - Jana Chrzciciela.
Wyjaśnij, kto jest najważniejszą postacią w tej opowieści. Dlaczego?
Obejrzyj obraz Taniec Salome autorstwa renesansowego malarza Benozza Gozzolego.
Określ, co w dziele Benozza szczególnie zwróciło twoją uwagę.
Oceń, czy obraz włoskiego artysty jest wierny przekazowi biblijnemu.
Opisz postać i zachowanie Salome.
Obejrzyj namalowany w 1906 roku obraz Franza von Stucka Salome.
Wyjaśnij, co zmieniło się w przedstawieniu tytułowej bohaterki.
Stwórz na nowo i opowiedz historię z Ewangelii wg św. Marka, inspirując się wizerunkiem córki Herodiady z obrazu Franza von Stucka.
Salome Jana Kasprowicza
Salome (1899) to utwór wchodzący w skład Hymnów Jana Kasprowicza. Poeta inspirował się biblijnym wątkiem męczeńskiej śmierci Jana Chrzciciela także w poemacie Chrystus (1890) oraz w dramacie Uczta Herodiady (1905).
Motyw Salome w literaturze światowej był też tematem cyklu jego wykładów wygłaszanych na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
Salome (fragmenty)O przyjdź!
O boski przyjdź proroku!
Salome ciebie woła z płomieniami w oku!
Na tę słoneczną miłości polanę,
pomiędzy żądz rozkwitłe czarodziejskie zioła
Salome cię woła!
O przyjdź!…
Salome, kłęby włosów rozwiawszy miedziane,
niby wieków pożaru krwawiące się łuny,
w złocistej harfy uderzyła struny
i śpiewa…
O przyjdź!…
O przyjdź, proroku blady!
Ogień żywy obleje twe liliowe skronie,
Ogień żywy na licućlicuć przygasłym zapłonie
od mych gorących warg!
[…]W królewskiej komnacie
kazałam służebnicom rozesłać kobierce,
utkane z miękkiej wełny owiec z GalaaduGalaadu;
majestat ciężkich kotar otula me łoże,
moje łabędzie puchy!…
Ach! jak się trwożę!
[…]Kazałam się namaścić maściami wonnemi,
a uśmiech ubezwładniał me rozwarte usta
w przeczuciu nieznanej pieszczoty,
gdy Jezabel, ta płocha, ta dziewczyna pusta,
namaszczająca me łono
i mleczną szyję mą,
szeptała mi do duszy, żem ja winne grono,
najwyborniejsze z gron!
[…]
Ach! przyjdź!…
Na oceany
niewyczerpanych żądz
rzuć swoich żagli płótna
i płyń!…
Ach! przyjdź!…
[…]Jak twe źrenice, choć umarłe, płoną!
O ty kochanku mój!
O mój jedyny kochanku!
Rozpalę w alabastrachalabastrach kosztowne oleje,
otoczę światłościami jedwabniste łoże,
z nocy dzień biały stworzę!
Niech tych światłości zdrój
oblewa naszą miłość, by lśniła jak zorze
konającego dnia!…
[…][…] O słodki, o wybrany, o jeden jedyny,
o na złocistej położony misie
w czerwieni krwi najdroższej, krwi najkosztowniejszej!
Któż mnie, kochanku,
o srebrnym budzi poranku,
że mogę twoje blade rozcałować lice,
że mogę wyczesywać z włosów krew zakrzepłą?!
Że mogę tą źrenicą, z rozkoszy oślepłą,
spoglądać w twe źrenice –
jak twe źrenice, choć umarłe, płoną!
Że mogę twe powieki rozwierać palcami,
tą ręką, którą krew twa przekosztowna plami,
i patrzeć w twoje źrenice –
jak twe źrenice, choć umarłe, płoną!
Jak one płoną ogromnie!
O moje wy służebne! przyjaciółki moje!
Na oścież otwierajcie pałacu podwojepodwoje!
Rozsuńcie nad posłaniem oponęoponę czerwoną!
Kochanek zbliża się do mnie!
Uderzcie w lutnielutnie i harfy!
Zatańczcie! niech radosny korowód się złoży!
Przy mnie kochanek mój!
Przy mnie jest prorok boży!
W tym wirze,
w którym ach! wszystek świat wiruje ze mną,
krew cieknie z misy, cieknie strugą ciemną!
[…]A ty, o królu Herodzie,
życia i śmierci barbarzyński królu:
w taniec przed tobą pójdzie wstyd dziewiczy,
tylko mi pozwól wziąć
głowę bożego proroka!…
A wy, służebne! przyjaciółki moje!
Słuchajcie dźwięków mej harfy!
Zedrzyjcie ze mnie te szarfy!
niech padnie ta droga powłoka,
niech barbarzyński król życia i śmierci
moim się ciałem upije!
Niech go powali ten taniec
zapamiętałych żywiołów!
Niech wie, że chociam z popiołów
i popiołami żyję,
przy mnie jest prorok boży,
przy mnie kochanek mój!
[…]Miso wybrana! o miso ty złota!
wieczysta struno mej harfy!…
Ach przyjdź, proroku, przyjdź!…
[…]Jan Kasprowicz, Salome (fragmenty), [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1973, s. 167–183.
Opisz sytuacje, w której znajduje się bohaterka tekstu.
Określ, co niezwykłego dostrzegasz w zachowaniu Salome.
Opisz wygląd Salome i Jana Chrzciciela.
Na czym polega i jak została wyrażona tęsknota w wierszu?
Przeanalizuj wszystkie epitety w tekście. Oceń ich poetyckie znaczenie i funkcjonalność w mówieniu o miłości.
Udowodnij, że poetycki obraz w cytowanym fragmencie wiersza łączy się z secesyjnym obrazowaniem.
O przyjdź!
O boski przyjdź proroku!
Salome ciebie woła z płomieniami w oku!
Na tę słoneczną miłości polanę,
pomiędzy żądz rozkwitłe czarodziejskie zioła
Salome cię woła!
O przyjdź!…
Salome, kłęby włosów rozwiawszy miedziane,
niby wieków pożaru krwawiące się łuny,
w złocistej harfy uderzyła struny
i śpiewa…
O przyjdź!…
O przyjdź, proroku blady!
Ogień żywy obleje twe liliowe skronie,
Ogień żywy na licućlicuć przygasłym zapłonie
od mych gorących warg!
Przyporządkuj określenia do właściwej postaci.
umarłe źrenice, blada twarz, krew we włosach, mleczna szyja, miedziane włosy, płomienie w oku, liliowe skronie, gorące wargi
| SALOME | |
|---|---|
| JAN CHRZCICIEL |
Nazwij i scharakteryzuj emocje, jakie rządzą córką Herodiady.
Powiedz, w jakich relacjach Salome pozostaje z Janem Chrzcicielem. Dlaczego?
Porównaj utwór Jana Kasprowicza z tekstem biblijnym. Jaką ewolucję literacką przeszła pasierbica Heroda Antypasa?
Nazwij emocje, jakie wywołuje w tobie ten utwór.
Scharakteryzuj wiersz pod względem zastosowanych środków stylistycznych. Nazwij je, określ, jaką pełnią funkcję, i podaj przykłady.
I wiem, że dłonie krew mi Twoja splami
Kazimiera Zawistowska 1870-1902
Poetka młodopolska. Zajmowała się tłumaczeniem wierszy francuskich i belgijskich symbolistów, między innymi Charles’a Baudelaire’a czy Maurice’a Maeterlincka. Publikowała, bez większego uznania, w czasopismach literackich. Tematem jej wierszy bardzo często była nieszczęśliwa miłość. To dramatyczne uczucie stało się prawdopodobnie przyczyną samobójczej śmierci poetki. Zawistowska podobno strzeliła sobie prosto w serce.
HerodiadaCzy wiesz co rozkosz? Czy Cię nie poruszy
Szept bladych kwiatów w takie noce parne?
Pójdź!.. ja Ci włosy me rozplotę czarne,
Wężem pożądań wejdę do Twej duszy!Płomiennym szeptem odemknę Twe uszy,
Podam Ci usta drżące i ofiarne,
I ust Tych ogniem ciało Twe ogarnę
Aż pieszczot moich fala Cię ogłuszy!...Pójdź!... ja rozkoszą śćmięśćmię Tobie JehowęJehowę...
Zapomnisz, twarzą padłszy na me łono,
Pijąc źrenice me błyskawicowe...Lecz pójdź!... bo czasem w oczach mi czerwono,
I z piekielnymi zmagam się widmami,
I wiem, że dłonie krew mi Twoja splami.Herodiada, [w:] Kazimiera Zawistowska, W kręgu Salome i Astarte. Młodopolskie wiersze miłosne, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1993, s. 51.
Kazimiera Zawistowska Herodiada
Mimo że wiersz nosi tytuł Herodiada, dotyczy Salome. Twórcy przełomu XIX i XX wieku używali niekiedy tych imion wymiennie.
Scharakteryzuj postać mówiąca w wierszu Kazimiery Zawistowskiej.
Określ, do kogo postać mówiąca się zwraca. Zacytuj odpowiednie fragmenty tekstu.
Wypisz z tekstu odpowiednie epitety określające cechy wyglądu bohaterki.
włosy ............
usta ......................................
źrenice ..........................
Czy wygląd zewnętrzny Salome koresponduje z jej osobowością? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wyjaśnij, co kieruje postępowaniem kobiety ukazanej w wierszu.
Zinterpretuj metafory:
wąż pożądań
płomienny szept
ogień ust
piekielne widma
Wyjaśnij, jaką pełnią funkcję w wierszu.
Ułóż krótką historyjkę o dowolnym codziennym zdarzeniu i zastosuj w niej te metafory. Pamiętaj o funkcjonalności tego zabiegu redakcyjnego.
Określ, jaki typ obrazowania dominuje w wierszu.
Powiedz, czy dostrzegasz coś wyjątkowego lub nowego w takim ujęciu uczucia między kobietą a mężczyzną. Odpowiedź uzasadnij.
Udowodnij, że wiersz Kazimiery Zawistowskiej jest monologiem silnie nacechowanym emocjonalnie.
Femme fatale
Artyści, zafascynowani demonicznym pięknem i niewysłowionym okrucieństwem Salome, kreują w swych dziełach wizerunek istoty zimnej i bezdusznej, której nie sposób się oprzeć.
Femme fatale to również popularny temat światowego kina. Szczególnie charakterystyczne kreacje tego typu bohaterek pojawiały się w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku w filmach gangsterskich i należących do gatunku film noirfilm noir . Najsłynniejsze aktorki wcielające się w role kobiet fatalnych to m.in. Rita Hayworth, Ava Gardner czy polska gwiazda o międzynarodowej sławie – Pola Negri.
Wyszukaj w dowolnym źródle i obejrzyj film Salome, 1923, reż. Charles Bryant.
Jednym z najsłynniejszych utworów reinterpretujących dzieje biblijnej księżniczki jest Salome Oscara Wilde’a. Irlandzki twórca napisał tę jednoaktówkę w 1891 roku po francusku. Trzy lata później została wydana wersja anglojęzyczna, wspaniale zilustrowana przez angielskiego rysownika Aubreya Beardsleya.
Dramat Wilde’a szybko stał się inspiracją dla innych artystów, którzy opisywali, malowali czy filmowali dzieje pięknej córki Herodiady. Na szczególną uwagę zasługuje tu, pochodzący z 1923 roku, niemy film w reżyserii Charlesa Bryanta z Allą Nazimovą w roli głównej. Pełen wyrafinowanych kostiumów i oryginalnej scenografii, należy do prekursorskich filmów amerykańskiego kina artystycznego.
Postać Salome, w jej Beardsleyowskim ujęciu, przedostała się również do kultury popularnej, czego dowodem jest chociażby teledysk do piosenki Stand Inside Your Love amerykańskiego zespołu Smashing Pumpkins.
Obejrzyjcie wspólnie podczas lekcji film Charlesa Bryanta zatytułowany Salome.
Opisz wrażenia, jakie wywarł na tobie film.
Zastanów się i powiedz, czy jest to film nowatorski. Zwróć uwagę na czas jego powstania.
Bryant przedstawił w wersji filmowej jednoaktówkę Oskara Wilde’a. W jaki sposób irlandzki pisarz zmodyfikował przekaz biblijny dotyczący męczeńskiej śmierci Jana Chrzciciela?
Porównaj to ujęcie z poznanymi wcześniej poetyckimi interpretacjami Jana Kasprowicza i Kazimiery Zawistowskiej. Omów podobieństwa i różnice.
Wskaż, do którego fragmentu Salome Oskara Wilde’a nawiązuje każda z ilustracji Aubreya Berdsleya.
Omów sposób ukazania każdej z postaci. Zwróć szczególną uwagę na tytułową bohaterkę.
Wskaż elementy, które powtarzają się w pracach angielskiego rysownika, a następnie wyjaśnij ich symbolikę.
Zadaniowo
Przygotuj ustną wypowiedź, w której przedstawisz ewolucję motywu Salome (od opowieści biblijnej po teksty kultury XX wieku).
Odpowiedz na pytanie, dlaczego motyw ten uległ przemianie? Co szczególnie fascynowało artystów w postaci córki Herodiady?
Na podstawie poznanych na lekcji tekstów kultury wymień cechy kobiety fatalnej.
Wymień inne postacie (literackie, filmowe, historyczne itp.), które można określić mianem femmes fatales.
Napisz esej na temat: „Salome – femme fatale w twórczości przełomu XIX i XX wieku”.