Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RXPDAkkzq0b5111
okladka Źródło: domena publiczna.
domena publiczna

Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny:
Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga VII. Rada

W dziejach literatury polskiej można wskazać dzieła wpisujące się w podstawowy kanon lektur nie tylko szkolnych. Adam Mickiewicz wyrażał pragnienie, aby jego „księgi zbłądziły pod strzechy”. Czy w twoim domu znajduje się egzemplarz Pana Tadeusza? Zastanówmy się, na czym polega ideowa i symboliczna aktualność tego tekstu.

Już wiesz

1) Obejrzyj film Pan Tadeusz (1999) w reżyserii Andrzeja Wajdy. Podczas oglądania filmu zastanów się, które epizody współtworzą tzw. mit narodowy.

2) Spróbuj sformułować własną definicję mitu narodowego.

3) Wynotuj emblematy, symbole, rekwizyty stanowiące o długim trwaniu tradycji Pana Tadeusza we współczesnej kulturze i obyczajowości.

4) Podaj definicję rekwizytu narodowego.

j0000000E1B2v23_0000000S
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

„Poemat pejzażysty i satyryka”

RiV7dOjpB2IkM1
Ilustracja do Pana Tadeusza
Michał Elwiro Andriolli, Kłótnia, 1881, domena publiczna

Poemat Mickiewicza na samym początku nie odniósł sukcesu wydawniczego. Krytycy literaccy różnie i niejednoznacznie odnosili się do tego utworu. Rozczarowanie poczuli również czytelnicy. Brakowało im w poemacie typowych wyznaczników literatury romantycznej: irracjonalizmu, fantastyki, bohatera bajronicznego, nieszczęśliwej miłości, heroicznej śmierci bohatera. Tymczasem w charakterystycznej konwencji (pełnej humoru, komizmu i ironii) autor wyeksponował zalety i wady narodowe, akcentując niską kulturę umysłową bohaterów, ich skłonności do intryg i warcholstwa oraz megalomańskie poczucie wyższości wobec innych. Można powiedzieć, że „rysem wspólnym wszystkich postaci, przemawiających z kart Pana Tadeusza, jest ich pospolitość”. Ostrożny dystans czytelniczy wobec tekstu prezentuje wypowiedź Cypriana Norwida, chociaż doceniał Mickiewiczowskie kreacje pejzaży i komizm, to w liście do Wojciecha Cybulskiego z 9 stycznia 1867 roku napisał: „Pan Tadeusz ulubiony i słynny poemat narodowy polski, w którym jedyną poważną i serio figurą jest kto?... Ż y d (Jankiel). Zresztą: awanturniki, facecjoniści, gawędziarze, pasibrzuchy, którzy jedzą, piją, grzyby zbierają i  c z e k a j ą, a ż F r a n c u z i  p r z y j d ą z r o b i ć i m  o j c z y z n ę … Kobiet w tym arcytworze narodowym dwie: jedna – m e t r e s a  p e t e r s b u r s k a, druga – p a n i e n k a  p e n s j o n a r k a, i wyrostek bez profilu wyrobionego. Tła mistrzowskie, pejzaże wyższe od Ruysdaelaj0000000E1B2v23_000tp001Ruysdaela. Oto Pan Tadeusz! Poemat pejzażysty i satyryka”.

Niemniej poemat pisany z perspektywy „wygnańca” (emigranta) można uznać za skarbnicę staroszlacheckiej tradycji kulturowej, kontynuowanej w XIX wieku i ewoluującej do współczesności.

Ćwiczenie 1
RmLTInkTCzKAx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Opisz okoliczności, w których występują w tekście sformułowania rozpoznane przez ciebie.

Ćwiczenie 3
RRxX0ntnX6APg1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

Wymień znane ci przedmioty, obiekty, miejsca geograficzne, kojarzące się z fabułą Pana Tadeusza.

j0000000E1B2v23_000tp001
j0000000E1B2v23_00000020
JPOL_E3_E4_Konteksty

Pan Tadeusz Juliusza Słowackiego

Pan TadeuszJuliusz Słowacki
Juliusz Słowacki Pan Tadeusz

Sam Pan Tadeusz został w armii adiutantem,
Rejent – pisarzem, Sędzia – zboża liwerantem,
Hrabia dowodzi nowych ułanów szwadronem;
Wszystko się pociągnęło za Napoleonem,
Poszło w marsz… W domu smętne wzdychają małżonki –
Pani Tadeuszowa odmawia koronki,
Nowenny, Telimena klnie domową ciszę,
Smętek mgieł – patrzy w okna – wzdycha – listy pisze
Albo z książką francuską idzie w szary kątek
Pod piec – i tonie w smętnych bałwanach pamiątek.
Wojski także niezdolny do rycerskich czynów
Został, dogląda w domu kobiet – i kominów.

Tymczasem nadchodziła ta okropna zima,
Twarda – groźna – iskrząca się komet oczyma,
Którą w Litwie przeczuwał wcześnie naród cały;
Miesięczne tęcze całe stawały w kolorach,
Mroźne kameleony przy chatach – oborach. […]

Pan Tadeusz

Ćwiczenie 5.1

Słowacki napisał te słowa kilka lat po opublikowaniu poematu Mickiewicza (Pan Tadeusz ukazał się - w 1834 roku, a wiersz Słowackiego w 1847 roku). W jakiej tonacji autor postrzega atmosferę Soplicowa?

Ćwiczenie 5.2

Omów sposób, w jaki sposób Słowacki ustosunkowuje się do kampanii napoleońskiej. Jak postrzega jej konsekwencje w kontekście monotonii i trybu życia w Soplicowie?

j0000000E1B2v23_0000002F
JPOL_E3_E4_Konteksty

Zły patriota – filisterj0000000E1B2v23_000tp002filister

Zły patriota – filisterLeo Belmont
Leo Belmont Zły patriota --- filister

Motto: […] jak harfy eolskie
Żadne żaby tak pięknie nie grają jak polskie.

Stałem długo, stałem jakby gap,
Zapatrzony… w co? – w przydrożne błoto!
Zasłuchany… w co? – w skrzeczenie żab?
Zrozpaczony, żem złym patriotą!

Nie odkryłem, aby gorszy głos
Miały żaby niemieckie od polskich,
A na domiar – to filistra los –
Nie słyszałem żadnych harf eolskich!

Brzydkie błoto, brzydki żabi skrzek
I najbrzydziej … chyba w mojej duszy!
Świat jest piękny w każdym pyłku swym
Mickiewicza miej oczy i uszy!

j0000000E1B2v23_00000_BIB_002Leo Belmont, Zły patriota – filister, [w:] tegoż, Rymy i rytmy. Wybór poezyj, t. 1, Warszawa 1900.
Ćwiczenie 6.1

Wskaż, do jakich refleksji inspiruje Leo Belmontaj0000000E1B2v23_000tp003Leo Belmonta Mickiewiczowska scena koncertu stawów.

Ćwiczenie 6.2

Określ, z jaką postawą (charakterystyczną dla życia obyczajowego drugiej połowy XIX wieku) identyfikuje się postać mówiąca.

Ćwiczenie 6.3

Wyjaśnij przesłanie zawarte w apelatywnym zakończeniu: „Mickiewicza miej oczy i uszy!”.

j0000000E1B2v23_000tp002
j0000000E1B2v23_000tp003
j0000000E1B2v23_00000033
JPOL_E3_E4_Konteksty

Pan Tadeusz jako „centrum polszczyzny”

Mickiewicz stworzył w poemacie „centrum polszczyzny”, syntetyczny obraz kraju ojczystego, czyli przestrzeni duchowej i materialnej, o której marzy polski emigrant „na paryskim bruku”. Zawarł na jego kartach wyróżniające się (związane zarówno z kulturą szlachecką, jaki z krajobrazem litewskim) symbole i emblematy zakorzenione w kulturze polskiej. Reminiscencje poematu (z którym rywalizował między innymi Juliusz Słowacki w Beniowskim) można znaleźć w wielu wybitnych realizacjach literackich (Latarnik Henryka Sienkiewicza, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Popioły Stefana Żeromskiego), nawiązujących do niego również polemicznie (Trans‑Atlantyk Witolda Gombrowicza). Konsekwencją popularności utworu są również skrzydlate słowaj0000000E1B2v23_000tp004skrzydlate słowa oraz jego współczesne interpretacje w rozmaitych realizacjach artystycznych (malarstwo, grafika, teatr, film itp.).

Ćwiczenie 7

Przeczytaj wybrane fragmenty głosów krytycznych na temat Pana Tadeusza i zastanów się, czy podzielasz opinię znanych pisarzy i badaczy literatury.

RKHR16HbHIusP1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000E1B2v23_000tp004
j0000000E1B2v23_0000003L
JPOL_E3_E4_Preteksty

Preteksty

Urodzony Jan DęborógWładysław Syrokomla
Władysław Syrokomla Urodzony Jan Dęboróg

Ziemio moja rodzona, Litwo moja święta!
Żółtym piaskiem i drobną trawą przytrzaśnięta,
Niepokaźne na oko dzikie twe zacisze,
Nie tak jak u Auzońców, i Helwetów, słyszę,
Gdzie pola jak raj ziemski, jako świata dziwo,
Gdzie lasy zarastają mirtem i oliwą;
Gdzie góry od Ponarskich wyższe tysiąc razy,
Takie cudne co chwila sławią krajobrazy,
Takie rzeki, kaskady i jeziora tworzą,
Że je Włosi malują i na dziw rozwożą
Po litewskich jarmarkach, gdzie je naród chwyta,
Ty nie dojdziesz tej sławy, Litwo rodowita! […]

Dziś dla nas w świecie nieproszonych gości,
W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka:
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie.
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem
Ani zmieniony wypadków strumieniem.
Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał,
Te kraje rad bym myślami powitał,
Kraje dzieciństwa – gdzie człowiek po świecie
Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
Małe i piękne, jadowite rzucił,
Ku pożytecznym oka nie odwrócił […].

j0000000E1B2v23_00000_BIB_003Władysław Syrokomla, Urodzony Jan Dęboróg, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Franciszek Bielak, Wrocław 1970, s. 140.
Ćwiczenie 8

Przeczytaj fragment gawędy Władysława Syrokomli i powiedz, na czym polega podobieństwo tekstu do Mickiewiczowskiej epopei.

j0000000E1B2v23_0000003T
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9

Czy jesteśmy spadkobiercami tradycji szlacheckiej zaprezentowanej w Panu Tadeuszu? Rozważ problem, odwołując się do znajomości całego utworu i własnych obserwacji.

Ćwiczenie 10

Napisz recenzję filmu Andrzeja Wajdy Pan Tadeusz.

R15nM68xAXbki1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.