Różnorodne odmiany dzieł sztuki secesji
Oblicza secesji
Secesję cechowała dekoracyjność. Wyszukane linearne kompozycje, asymetrię kształtów oraz dążenie do uzyskania wyrafinowanych estetycznie efektów można odnaleźć zarówno w malarstwie i grafice, jak i rzeźbie czy architekturze. Przełom wieków XIX i XX sprzyjał odnowie rzemiosł. Wszechstronni artyści‑wizjonerzy zajmowali się wówczas nie tylko sztukami pięknymi, ale też projektowaniem przedmiotów codziennego użytku, m.in. mebli, tkanin i biżuterii. Atrakcyjność rzemiosła podnosiły oryginalne kształty i cenne materiały. Iryzujące i opalizujące szkła, emaliowane precjoza jubilerskie czy obrazy łączące technikę olejną z temperą i złoceniami, do dziś zachwycają kunsztem wykonania. Secesja, pozornie skupiona jedynie na wyrafinowaniu form plastycznych, była także czasem refleksji nad rolą sztuki. Sprzeciw wobec pozytywistycznego utylitaryzmu i wymogów spełniania przez nią jedynie funkcji użytkowych zaowocował hasłem: „sztuka dla sztuki”.
Stanisław Wyspiański, gdy zaprojektowane przez niego wnętrze Domu Lekarskiego zostało nazwane secesyjnym, odpowiedział złośliwą fraszką:
CzasWyuczono papugę wyrazów o sztuce
przyznać trzeba, że łatwość miała w tej nauce;
więc gdy wyraz „secesja” wymawiać pojęła,
witała tym wyrazem wszystkie nowe dzieła.
Więc styl mój krzeseł z lekarskiego domu
nazwała „secesyjny” - płynnie i bez sromu.
Czekać trzeba cierpliwie, aż po pewnym czasie
nowy frazes papudze w pamięć wbić znów da się.
Jakkolwiek rzecz ta kształtu Sztuki nie odmieni,
frazes jednak wystarczy, by MYŚL diabli wzięni.Stanisław Wyspiański, Czas, [w:] M. Wallis, Secesja, Warszawa 1984, s. 15.
Zapisz w tabeli różnice pomiędzy dziełami sztuki użytkowej a dziełami sztuki pięknej.
Wyjaśnij znaczenie terminu rzemiosło artystyczne, następnie wynotuj, jakie rzemiosła obejmuje ta dziedzina sztuk plastycznych.
NAŚLADOWANIE FORM NATURY
SecesjaCasa Milà, zwana kamieniołomem (La Pedrera), często określana jako największa rzeźba abstrakcyjna, rzeczywiście sprawia wrażenie, jakby te masy kamienia ujarzmiła i uformowała ręka olbrzyma. Potężna fasada, przypominająca morze zatrzymane w ruchu, to – mówiąc słowami Gaudíego – „najwyższy wyraz romantycznej i antyklasycznej woli, by pojmować architekturę jako twór naturalny”. Dach Casa Milà stanowi bez wątpienia szczytowe osiągnięcie Gaudíego w jego sposobie kształtowania tego elementu budowli. Surrealną, magiczną atmosferę, wyczarowaną przez współbrzmienie pięknych rzeźbiarskich brył, potęguje dziwne uczucie falowania gruntu i poszczególnych poziomów. Ta dramatyczna kreacja była w najwyższym stopniu nowoczesna – bez murów z cegły, bez ścian nośnych, ale o przenikających się wnętrzach, z „podziemnym garażem” i zsypami na śmieci – „biologiczne”, godne człowieka mieszkanie w czasach, gdy te pojęcia jeszcze nie wyblakły.
Gabriele Fahr-Becker, Secesja, tłum. Barbara Ostrowska, Köln 2000, s. 206–207.
PŁYNNA FORMA
Pomnik Chopina zaprojektowany przez Wacława Szymanowskiego ma otwartą, falistą, asymetryczną formę. Monument, odlany w brązie i zrekonstruowany po całkowitym zniszczeniu w trakcie II wojny światowej, umieszczono w 1958 roku w warszawskich Łazienkach, gdzie organicznie związał się z zieloną przestrzenią parku. Sprzyjały temu secesyjne cechy rzeźby – przenoszenie ciężaru z lewej na prawą stronę kompozycji, dynamiczne spiętrzanie mas ku górze i bogactwo miękkich linii, które płynnie opisują koronę drzewa i postać kompozytora. Pomnik przedstawia Chopina w chwili zamyślenia bądź natchnienia, a szkicowość i impresyjność formy nawiązuje do jego muzyki, romantycznej w duchu.
ZMYSŁOWOŚĆ I URODA
Gustav Klimt w obrazie Judyta I sięgnął po biblijny temat i potraktował go jako pretekst do stworzenia wyrafinowanego estetycznie dzieła. Oto femme fatale – uwodzicielka z przełomu wieków – wciela się w postać Judyty trzymającej odciętą przez siebie głowę Holofernesa – asyryjskiego wodza. Dzieło Klimta cechuje bizantyjski przepych form i materiałów, o czym świadczą m.in. bogate złocenia mozaikowo potraktowanego tła oraz oddana z jubilerską precyzją kolia na szyi bohaterki. Judyta z 1901 roku jest istotą niezwykle zmysłową. Artysta przedstawił ją z częściowo odsłoniętym ciałem, odzianą w lekką przezroczystą szatę aplikowaną metalowymi ozdobami, z modną w okresie secesji wysoko upiętą fryzurą. Celowo podkreślił charakterystyczny, nieco dekadencki typ urody bohaterki – piękną twarz i zamglone oczy spoglądające uwodzicielsko i wyzywająco spod półprzymkniętych powiek.
PRZEDSTAWIENIA SYMBOLICZNE
Jacek MalczewskiPortret, składający się z trzech elementów figuralnych, prezentuje ciekawy wizerunek Aleksandra WielopolskiegoAleksandra Wielopolskiego z 1903 r., oznaczony też tytułem Hamlet polski. Portretowany stoi pośrodku obrazu, ściśle na wprost, ubrany w zielony sweter w jaśniejsze paseczki, z golfem, przepasany pasem, na którym zamiast nabojów sterczą tubki farb – aluzja ponoć do artystycznych zamiłowań malarza‑dyletanta. Trzyma on w dłoni margerytkę i w zamyśleniu obrywa płatki, we wróżbie przypadkowej, szukając odpowiedzi na dręczące go myśli i wahania, których personifikację stanowią postacie kobiet. Po prawej stronie stara kobieta o tragicznym wyrazie twarzy, w koronie z połamanych kłosów zboża, z rękami w kajdanach, symbolizować miała [...] Polskę w niewoli, stojąca zaś po lewej stronie młoda kobieta z obnażonymi piersiami, zrywająca kajdany z rąk, z czerwonymi makami we włosach, w czerwonej chuście przewijającej się wokół jej postaci – Polskę nową, „rewolucyjną, pojętą w duchu Grobu Agamemnona”.
Jadwiga Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Wrocław 1968, s. 191–195.
Nieposkromiona fantazja
Impresjonizm, postimpresjonizm, secesjaJednym z osiągnięć secesji było nowe wykorzystanie walorów artystycznych szkła. Posługując się tradycyjnymi technikami i wprowadzając nowe, tworzono niezwykle wyrafinowane artystycznie przedmioty. Porzucono przy tym koncepcję perfekcji technicznej dającej efekt daleki od naturalności i zaczęto wykorzystywać również niedoskonałości powstające w trakcie obróbki, takie jak pęcherze powietrza, nieregularne zacieki, niedające się przewidzieć odkształcenia płynnych form. Motywy dekoracyjne inspirowane światem natury wyłaniały się z opalizującej mgiełki, jaką powleczona była powierzchnia; stylizowane rośliny i zwierzęta: chrząszcze, motyle, jaszczurki o migotliwych ciałach odwoływały się do bogatego świata przyrody. Szczególnie aktywny we wprowadzaniu owych formalnych i technicznych nowości do wyrobów ze szkła był Émile Gallé, jeden z czołowych przedstawicieli francuskiej secesji. [...] Dzięki własnym metodom barwienia szkła tworzył przedmioty niepowtarzalne, mogące rywalizować z drogimi kamieniami, zdobione wspaniałymi, stylizowanymi motywami zaczerpniętymi z natury, jak kwiaty, ptaki, owady z wkomponowanymi cytatami z utworów literackich Baudelaire’a, Mallarmégo, Musseta, Maeterlincka.
David Bianco, Lucia Mannini, Anna Mazzanti, Impresjonizm, postimpresjonizm, secesja, tłum. Tamara Łozińska, Warszawa 2012, s. 368.
Połącz charakterystyki czołowych artystów secesyjnych z właściwymi nazwiskami.
Austriacki malarz i grafik, przedstawiciel Secesji Wiedeńskiej, twórca dekoracyjnych, stylizowanych obrazów <i>Pocałunek</i>, <i>Salome</i> i <i>Trzy etapy życia kobiety</i>., Polski poeta, dramaturg, malarz, grafik oraz projektant kostiumów teatralnych, książek, witraży i mebli, autor Wesela., Amerykański artysta, obok Émile’a Gallè najsłynniejszy twórca szkieł secesyjnych, projektant biżuterii i lamp witrażowych., Kataloński architekt i inżynier, zwolennik form organicznych, zaprojektował m.in. Park Güell i kościół Sagrada Familia w Barcelonie., Polski malarz-symbolista, portrecista wielu osobistości Młodej Polski, twórca fantastycznych kompozycji <i>Melancholia</i>, <i>Błędne koło</i> i <i>Zatruta studnia</i>.
| Antoni Gaudí (1852–1926) | |
| Jacek Malczewski (1854–1929) | |
| Stanisław Wyspiański (1869–1907) | |
| Gustav Klimt (1862–1918) | |
| Louis Comfort Tiffany (1848–1933) |