Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RkHY2zgv8txYJ11
Okładka - ludzie bezdomni Źródło: pixabay, licencja: CC 0.
pixabay, licencja: CC 0

Kiedy jesteśmy w galerii, na koncercie, kiedy czytamy debiutancki tomik poezji lub prozy – poddajemy to dzieło ocenie. Zarówno dzieła sztuki, jak i literatury podlegają podobnym kryteriom wartościowania. Poszukujemy w nich nie tylko treści, lecz przede wszystkim – oryginalności formy i środków artystycznego wyrazu. W literaturze Młodej Polski artystyczny kształt utworu jest bardzo wyrazisty. Niektórym może się wydać nieco kiczowaty, innym – monotonny. W Ludziach bezdomnych możemy wyróżnić cechy charakterystyczne dla tzw. stylu Żeromskiego („żeromszczyzny”). Przeanalizujemy te cechy.

Już wiesz

Przypomnij sobie wiadomości na temat estetyki realizmu i charakterystycznych wyznaczników powieści realistycznej.

j0000007Y2B2v23_0000000G
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ludzie bezdomni – powieść młodopolska

Po lekturze Ludzi bezdomnych rozwiąż ćwiczenia.

Ćwiczenie 1.1

Ćwiczenie 1.2
RqkzWfUDYOFcf1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.3

Ćwiczenie 1.4
R4ivVkBisxV3s1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.5

Oceń, czy dziennik Joasi Podborskiej (rozdział Zwierzenia) można uznać za autonomiczny utwór w utworze. Następnie wyjaśnij, jakie ten rozdział pełni funkcje.

Ćwiczenie 1.6

Opisz treści, które można wyczytać z dziennika Joasi. Odpowiedź zredaguj w formie notatki.

uzupełnij treść
j0000007Y2B2v23_00000012
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Żeromski – poeta prozy

Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Wzrok Judyma błądził w zadumaniu po miękkich mchach i biało‑zielonych listkach borówek. Każda łodyżka mchu była zbudowana z gwiazdek świetlistych, jakby z promieni słońca, co zetknąwszy się z ziemią w czułe roślinki się przeistoczyły. Gdzieniegdzie pośród tej królewskiej, kochanej, miękkiej zieleni widać było kamionkę szarosinych głazów. Szpakowate, w mech suchy obleczone pnie jodełek przecinały widnokrąg daleki. Gdy konie weszły w las głębszy, pod cień jodeł i świerków, przecięły drogę wężowiska czarnych korzeni. Co chwila wózek trzeszczał, gdy jego szprychy zanurzały się po osie w głębokie bajorka kisnące w tych miejscach od wieków. Już tam mchy ledwo się mogły wybić z głębi żółtaworudej powłoki zeschłych igieł. Wszędzie leżały szyszki i obłamane, suche, białawe gałęzie.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_001Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 2013.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Przychodziły myśli dziwne, natchnione, jakby nie myśli człowieka, tylko jej, tej zaklętej, zaczarowanej polany. Widziało się, że ten skrawek leśnej łąki jeden jedyny jest na świecie, że człowiek po to żyje, aby weń zatopił ducha swego i marzył. Żeby marzył o tych rzeczach, które leżą w głębi, w ciemności, w zamknięciu, które nie przemijają, nie giną, które są proste, naiwne i bezczelne jak ta polanka. Żeby dozwalał z serca swego płynąć wszystkiemu, co w nim jest, wszelkiej świętości i brzydocie.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_001Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 2013.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Między jednym a drugim wschodem słońca zamknięte były jakby gaje czarodziejskie, dalekie od tego świata, schowane za wysokimi murami. Ciągle trwało to pachnące wrażenie, jakiego doznał w dniu kwietniowym, kiedy, przybywszy po raz pierwszy do Cisów, stał w oknie i patrzał w głębinę alei.

Jeszcze gałęzie drzew wysokich są nagie, szare i chude jak chrusty leszczynowe. Barwa ich sprzecza się z dziwnym błękitem, co się kurzy i stoi tuż nad ziemią, między pniami, niby rzadki, rozwiany dymek. Zaledwie pierwsze, zmarszczone i słabe liście wyprysły z końców cienkich gałązek bzu. Ciężkie pęki jak złotolite gruzły zdają się spływać z brunatnych prętów kasztana. Słońce to płomienistym pożarem spada na wilgotną ziemię, to odlatuje do modrych królestw swoich i ginie w różnobarwnej sukni obłoków. Jasne murawy ukazały się na szarym, parującym gruncie. Pierwsze ich pióra drżą, odwracają się i chylą ku słońcu. Radosny świergot ptaków i z oddali wesołe krzyki dzieci dają się słyszeć, a cały przestwór pełen jest woni fiołków.

W tej dziedzinie wstawała z każdym wschodem słońca ostra noc duszy. Ona to sprawiła, że oczy widziały teraz wszystko z podwójną jasnością. Rzeczy i sprawy zewnętrznego świata łączyły się i rozchodziły inaczej, a wszystkie przedmioty ukazały swe fizjonomie pełne mądrości i porządku. Myśli codzienne wypadły ze swoich siedlisk i były jak młode ptaki spłoszone z gniazda, co na wszystko patrzą w zdumieniu.

Po co jest wiosna? Czemu noc przemija i czemu dnieje? Dokąd żeglują pracowite chmury, czasem niewinne jak sny dziecięce, a czasem straszliwe jak trzewia rozrąbane toporem, z których czerwona krew się leje? Dla kogo rosną kwiaty wiosenne i czemu zapach z nich się rozszerza?

Co to są drzewa i z jakiej przyczyny w biały dzień upuszczają na ziemię coś jakby noc: czarujące cienie swoje?

Wieczory, kiedy księżyc był wystawiony w jasnych niebiosach, które, jak mówi Biblia, są sprawą palców bożych, przemieniły się w święte misterium. Były tajemnicą niedocieczoną, do której dusza jak do skończonej formy swojego szczęścia w tęsknocie wzdychała.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_001Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 2013.
Ludzie bezdomniStefan Żeromski
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Wszystko, czym dusza jego żywiła się, tak samo jak ciało chlebem, w czyn się zamienić nie mogło, musiało pozostać sobą, tym samym, marzeniem. Ze wszystkich tych zazdrości i pragnień ofiarnego działania na dużym polu, z żarłocznych egoizmów, które się przeistoczyły w czucia nadindywidualne, wolno teraz idących drzemać w przymusową bezsilność, sączył się smutek jak palące krople trucizny. Napojone nim serce obejmowało świat, ludzi i rzeczy jakby w minucie pożegnania.

Smutek, smutek...

Rozkuwał marzenia z kajdan myśli i przenikał duszę na wskroś, jak noc przenika wodę. Zostawał z człowiekiem sam na sam niby ulotny a niewątpliwy cień jego postaci. W którąkolwiek stronę, od jakiej rzeczy wzrok było obrócić, wił się po ziemi niedocieczony a wszędzie obecny.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_001Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 2013.
j0000007Y2B2v23_0000001J
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Zadania

Ćwiczenie 2.1

Na podstawie podanych fragmentów Ludzi bezdomnych omów stylistykę, w jakiej Żeromski opisuje pejzaż natury.

Ćwiczenie 2.2

Wskaż fragmenty, w których stan psychiczny bohatera został odzwierciedlony przez nastrój krajobrazu. Czy przyroda jest współczującym partnerem, uprzedmiotowionym obrazem wnętrza ludzkiego, czy – jednym i drugim? Odpowiedź uzasadnij. Wyjaśnij pojęcie: „pejzaż wewnętrzny” i zaproponuj jego synonimy.

Ćwiczenie 2.3

Wybierz inne fragmenty powieści ukazujące pejzaż wewnętrzny Tomasza Judyma.

Ćwiczenie 2.4

Scharakteryzuj i oceń indywidualizm Judyma. W jego osobowości można wyróżnić cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Czy można w nim odnaleźć cechy dekadenta?

Ważne!

Opisy przyrody w twórczości Żeromskiego są silnie liryzowane. Autor, opisując przeżycia wewnętrzne bohaterów, nasyca liryzmem tzw. świat przedstawiony w powieścij0000007Y2B2v23_000tp001nasyca liryzmem tzw. świat przedstawiony w powieści. Zapewne dlatego określa się go mianem poety prozy.

j0000007Y2B2v23_000tp001
j0000007Y2B2v23_00000025
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ludzie bezdomni – naturalizm, symbolizm, impresjonizm

W literaturze Młodej Polski można zauważyć ewolucję nurtu realistycznego, występującego w połączeniu z estetyką naturalizmu oraz impresjonizmu. Dużą rolę w powieści naturalistycznej zyskały zliryzowana narracja pierwszoosobowa oraz subiektywizacja świata przedstawionego, prowadząca w konsekwencji do realizacji formy powieściowej w nurcie impresjonistycznym, w której zaciera się konkretyzacja środowiskowa postaci, realistyczne tło ustępuje miejsca wartościom uniwersalistycznym, nie ma związków przyczynowo‑skutkowych w fabule, występuje skłonność do analizy psychologicznej i uchwycenia nastrojów bohatera. W powieści młodopolskiej zrezygnowano z narracji trzecioosobowej, a wprowadzono narrację personalną (z perspektywy postaci). Pojawiła się konstrukcja bohatera prowadzącego (występują również pierwszoosobowe formy podawcze: dziennik bohatera, pamiętnik, powieść epistolarna, monolog wewnętrzny). Została zastosowana mowa pozornie zależna, a dystans między mową narratora i mową postaci ograniczono. Powieści młodopolskie w większości kontynuowały jednak realistyczną tendencję do ukazywania rzeczywistości społecznej.

ŻeromskiArtur Hutnikiewicz
Artur Hutnikiewicz Żeromski

Uderza w tych obrazach z jednej strony tak znamienny dla pisarza emocjonalizm, z drugiej – pewna wąskość i powierzchowność wiedzy o interesujących go strefach i obszarach rzeczywistości społecznej. Przerażające obrazy nędzy, ciemnoty, wyniszczenia, degeneracji, miały apelować do świadomości moralnej wszystkich ludzi uczciwych i przekonywać ich o naglącej konieczności natychmiastowego zlikwidowania owych wynaturzeń cywilizacji, stanowiących hańbę nowego wieku. Nie ulega zarazem wątpliwości, że obrazy te nie pretendowały do zupełnej prawdy socjologicznej. Zdawały się być raczej reporterskim zapisem bardzo czułej, zwłaszcza na najbardziej ponure i odpychające wyglądy świata kamery fotograficznej, utrwalającej zmysłową tkankę rzeczywistości.

j0000007Y2B2v23_00000_BIB_002Artur Hutnikiewicz, Żeromski, Warszawa 1987, s. 256.
Ćwiczenie 3.1

Wskaż w powieści trzy fragmenty, w których Żeromski zastosował technikę naturalizmu.

Ćwiczenie 3.2

Czy można uznać, że obrazy naturalistyczne inspirują czytelników do przyjęcia określonych postaw społecznych? Odpowiedź uzasadnij.

Ćwiczenie 4.1

Ćwiczenie 4.2
RKgNEro2Su8Gw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4.3

Wyjaśnij, które z wymienionych symboli odnoszą się bezpośrednio do biografii Tomasza Judyma, a następnie zinterpretuj te symbole w kontekście biografii bohatera.

R5RMIRkCfVrMF
Aleksander Gierymski, Luwr nocą, 1892, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Poznaniu
domena publiczna
Ćwiczenie 5.1

Wskaż fragment, w którym Judym w towarzystwie dam obserwuje panoramę Paryża ze wzgórza Saint‑Cloud. Omów elementy świadczące o zastosowaniu techniki impresjonistycznej w tym ujęciu pejzażu.

Ćwiczenie 5.2

Znajdź w powieści Stefana Żeromskiego inne opisy impresjonistyczne.

Ważne!

Przestrzeń pełni w dziele pisarskim Żeromskiego liczne i różnorakie funkcje. Jest teatrem zdarzeń, jak w każdym wytworze epickiego realizmu, oddanym ze ścisłą, obiektywną wiernością wobec danych obserwacji i doświadczenia. Bywa przedmiotem kontemplacji patrzącego podmiotu, jego wzruszeń, refleksji, medytacji, cząstką jego istnienia.

j0000007Y2B2v23_00000039

Ludzie bezdomni – kierunki interpretacyjne

Ćwiczenie 6.1

Ćwiczenie 6.2
RRjvJlLud8qij1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6.3

Znajdź fragmenty powieści, w których Tomasz Judym obserwuje dzieła sztuki (np. rzeźbę Wenus z Milo lub obraz Ubogi rybak). Zastanów się nad poziomem wrażliwości bohatera i jego odbiorem dzieła artystycznego. Zredaguj na ten temat krótką notatkę.

uzupełnij treść

Ludzie bezdomni zawierają cechy charakterystyczne dla gatunku powieści młodopolskiej, takie jak: luźna kompozycja, wielowątkowość, obecność estetyki symbolizmu (symbole rozdartej sosny, Wenus z Milo, rybaka, krzyku pawia, kwiatu tuberozy), naturalizmu (przejawiająca się w opisach Paryża, Warszawy, Zagłębia, życia ludności chłopskiej w Cisach), impresjonizmu, konstrukcja bohatera prowadzącego, indywidualizacja języka, subiektywizacja i psychizacja świata przedstawionego, liryzm, elementy introspekcji psychologicznej, obecność licznych tropów stylistycznych.

j0000007Y2B2v23_00000042
JPOL_E3_E4_Konteksty

Ludzie bezdomni – wartości erudycyjne

Jak sugeruje Artur Hutnikiewicz – przestrzeń w utworach Żeromskiego „przybiera formę symbolu, aluzyjnego znaku, poprzez który przegląda głębszy sens wydarzeń i świata. Staje się w końcu elementem ambicji czy pretensji erudycyjnych lub poznawczych. To bogactwo metod i form sztuki postaciowania i obrazowania, jakie prezentuje Żeromski w kreowaniu owych wyższych układów znaczeniowych, nadaje jego postaciom i przestrzeniom, w których one istnieją, niezwykłą i wrażającą się na zawsze w pamięć pełnię i wyrazistość artystyczną”.

Ćwiczenie 7.1

Zastanów się nad wartościami erudycyjnymi Ludzi bezdomnych. Omów sposób, w jaki wpisują się one w mentalność bohatera.

j0000007Y2B2v23_0000004C
JPOL_E3_E4_Preteksty

Twórczość Żeromskiego

Ćwiczenie 8.1

Wypisz z biogramu Stefana Żeromskiego tytuły innych jego utworów, a następnie rozważ, czy można zauważyć jakąś szczególną cechę wyróżniającą „symboliczne” i metaforyczne tytuły dzieł autora.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 8.2

Wyjaśnij, czy tytuły te odnoszą się do sfery przeżyć ludzkich lub emocjonalnie wyrażonych stanów natury.

j0000007Y2B2v23_0000004M
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9.1

Napisz wypracowanie na temat: „Różne odcienie bezdomności w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego”. Wykorzystaj w pracy odpowiednie cytaty.

Ćwiczenie 9.2

Porównaj Tomasza Judyma z bohaterem Lalki Bolesława Prusa – Stanisławem Wokulskim. Wnioski zredaguj w formie notatki.

Ćwiczenie 9.3

Napisz rozprawkę na temat: „Idealiści – ludzie szczęśliwi czy postaci tragiczne”. Odwołaj się do Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego i wybranych tekstów kultury.

RK4hBbrLGnOeY1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.