Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, służba więzienna czy prokuratura nie wydają się w żaden sposób ze sobą powiązane. Jako obywatele mamy świadomość ich istnienia. Czy wiemy jednak, jaka jest ich rola? Zadaniem tych i wielu innych instytucji jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego, o czym więcej dowiesz się w trakcie tej lekcji.

Już wiesz
  • że bezpieczeństwo Polski jest uwarunkowane zarówno czynnikami politycznymi, jak i militarnymi;

  • jakie jest miejsce podsystemów ochronnych w systemie bezpieczeństwa narodowego;

  • że kompetencje najwyższych władz państwowych obejmują również dziedziny związane z bezpieczeństwem.

Nauczysz się
  • wymieniać podsystemy ochronne państwa tworzące potencjał ochronny państwa;

  • przedstawiać zadania poszczególnych podsystemów ochronnych państwa;

  • charakteryzować i oceniać rolę podsystemów ochronnych oraz instytucji odpowiedzialnych za ich realizację.

iPglfUa5Ql_d5e209

1. Podsystemy ochronne

Gdy mówimy o podsystemach ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego, mamy przede wszystkim na myśli systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego. Przedstawiono je na ilustracji 1.

R1XMVSMSCoRWM1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.

iPglfUa5Ql_d5e252

2. Wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej

Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne oraz sądy szczególne (administracyjne oraz sądy wojskowe).

Ciekawostka

W mediach bardzo często do organów wymiaru sprawiedliwości błędnie zalicza się również prokuraturę, gdy tymczasem jest to organ ochrony prawnej. Ponadto można ją zaliczyć również do organów ścigania (podobnie jak policję), których zadaniem jest wykrywanie przestępstw i ściganie ich sprawców.

RHq0FwO3hIKoo1
Źródło: Robert Wielgórski (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.

Wymiar sprawiedliwości jest integralnym elementem szerszej władzy sądowniczej, której struktura została przedstawiona na poniższym schemacie.

R11GcJDVAq9Y61
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Korzystając z Internetu oraz wiedzy zdobytej na innych lekcjach, krótko wyjaśnij, jaką funkcję w zapewnianiu bezpieczeństwa państwa pełnią Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Poza systemem sądów powszechnych znajdują się sądy szczególne, do których zalicza się sądy administracyjne i sądy wojskowe. Sądy administracyjne kontrolują działalność organów administracyjnych, w tym rozpatrują spory i orzekają w sprawach z nią związanych. Natomiast sądy wojskowe w czasie pokoju orzekają w sprawach przestępstw (oraz ewentualnie wykroczeń) popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. W swoim postępowaniu sądy szczególne stosują te same zasady, co sądy powszechne.

Polecenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie, dlaczego sądy powszechne nie orzekają w sprawach przestępstw popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej?

RRA2YTi4ybIts1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iPglfUa5Ql_d5e461

Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, do których zaliczyć należy przede wszystkim prokuraturę i służbę więzienną.

Prokuratura nie tylko ściga sprawców przestępstw, ale również czuwa nad przestrzeganiem praworządności. Na jej czele stoi prokurator generalny (aktualnie to stanowisko piastuje Andrzej SeremetAndrzej SeremetAndrzej Seremet), któremu podlegają prokuratorzy zatrudnieni w powszechnych i wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury.

Ciekawostka

W niektórych państwach świata praktyką jest łączenie funkcji ministra sprawiedliwości oraz prokuratora generalnego. Powoduje to jednak zarzuty dotyczące upolitycznienia organów ściągania. Z tego względu w Polsce w 2010 r. nastąpiło rozdzielenie funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości.

Przepisy Konstytucji RP nie określają bezpośrednio przyjętego w Polsce modelu prokuratury i nie precyzują jej miejsca w strukturze ustrojowej państwa. Z tego względu organizacja, zadania oraz postawy funkcjonowania prokuratury zostały opisane w wielokrotnie nowelizowanej Ustawie z 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze.

Podstawowe zadania prokuratorów to: prowadzenie albo nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. Szczegółowy zakres uprawnień i obowiązków prokuratorów występujących w takich sprawach regulują przepisy określające przebieg postępowania karnego.

Zadania służbowe prokuratorów wojskowych są tożsame z zadaniami prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, tyle że dotyczą innego zakresu przedmiotowego, czyli działalności żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. Ponadto zapewniają oni przestrzeganie prawa i należyty poziom dyscypliny wojskowej na terenie jednostek i instytucji wojskowych, w tym także w kontyngentach wojskowych działających poza granicami kraju.

Polecenie 3

Organizacja oraz zadania prokuratury nie zostały opisane w Konstytucji RP. Opierając się na informacjach zaczerpniętych z Internetu oraz innych źródeł, spróbuj odpowiedzieć na pytanie, czy taki stan rzeczy można traktować jako przejaw osłabienia i marginalizacji tej instytucji?

iPglfUa5Ql_d5e521

Służba więzienna (SW) jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą ministrowi sprawiedliwości, która ma własną strukturę organizacyjną i realizuje zadania w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania, kar pozbawienia wolności oraz środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. Podstawowe zadania SW prezentuje poniższa grafika interaktywna.

RGWrjjpEyt2se1
Aplikacja składa się z 7 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Służby Więziennej. Pierwsze koło na 12‑tej: prowadzenie oddziaływań penitencjarnych. Następne piktogramy z godnie z kierunkiem wskazówek zegara. Koło nr 2 to wykonywanie tymczasowego aresztowania. Koło nr 3 to zapewnienie osobom skazanym... Koło nr 4 to ochrona społeczeństwa przed sprawcami. Koło nr 5 to zapewnienie w zakładach karnych. Koło nr 6 to wykonywanie na terytorium RP...Koło nr 7 to współdziałanie z odpowiednimi formacjami.
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Struktura organizacyjna służby więziennej obejmuje Centralny Zarząd Służby Więziennej, okręgowe inspektoraty służby więziennej, zakłady karne, areszty śledcze oraz ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr. W służbie więziennej służbę pełni ok. 27 tysięcy funkcjonariuszy. Ponadto zatrudnia ona także ok. 3000 pracowników cywilnych.

RWjanZnBR4xvJ1
Źródło: T. Wózek (Tomorrow Sp. z o.o.), licencja: CC BY 3.0.
iPglfUa5Ql_d5e639

3. Służby specjalne

Ogólnie przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w Rzeczypospolitej są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego (opisane na wcześniejszej lekcji).

Ciekawostka

Polskie prawo nie definiuje pojęcia służb specjalnych*.*Ten mankament został uwypuklony w Białej księdze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, w której stwierdzono potrzebę uchwalenia jednolitej ustawy definiującej i katalogującej działania specjalne (operacyjno‑rozpoznawcze) oraz określającej dla wszystkich służb: kto, kiedy i w jakich okolicznościach, a także za czyją zgodą może te działania prowadzić.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich właściwości prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i chroniące jego porządek konstytucyjny. Zgodnie z przepisami Ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, do podstawowych zadań ABW zalicza się:

  • rozpoznawanie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa;

  • rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw:

    • szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych i innych przestępstw zagrażających bezpieczeństwu państwa;

    • działań godzących w podstawy ekonomiczne państwa;

    • w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa;

    • nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym, oraz ściganie ich sprawców;

  • realizowanie (w granicach swojej kompetencji) zadań związanych z ochroną informacji niejawnych oraz sprawowanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych;

  • uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.

Istotnym elementem działalności ABW jest działalność analityczno‑informacyjna. W głównej mierze polega ona na pozyskiwaniu, przetwarzaniu, analizowaniu i przekazywaniu właściwym organom informacji, które mogą mieć znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Ponadto w granicach swoich kompetencji Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego wykonuje zadania związane z ochroną informacji niejawnych.

iPglfUa5Ql_d5e706

Agencja Wywiadu (AW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich kompetencji prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo zewnętrzne państw. Swoje zadania (patrz: aplikacja 2.) realizuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

R18trUBWsPia81
Aplikacja składa się z 8 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Agencji Wywiadu. Pierwsze koło na 12‑tej: uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie... Następne piktogramy z godnie z kierunkiem wskazówek zegara. Koło nr 2 to rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom. Koło nr 3 to ochrona zagranicznych przedstawicielstw. Koło nr 4 to zapewnienie ochrony kryptograficznej. Koło nr 5 to rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu. Koło nr 6 to rozpoznawanie międzynarodowego obrotu...Koło nr 7 to rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń. Koło nr 8 to prowadzenie wywiadu elektronicznego.
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Mówiąc o zdaniach Agencji Wywiadu warto podkreślić, że w dobie globalizacji i rozwoju cyberprzestrzeni ważną jej funkcją jest także prowadzenie wywiadu elektronicznego.

iPglfUa5Ql_d5e750

Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) to służba specjalna, której celem jest zwalczanie korupcjikorupcjakorupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych oraz samorządowych. Ponadto zostało ono powołane do zadań mających na celu wykrywanie i zwalczanie działalności godzącej w interesy ekonomiczne Polski. Funkcjonariusze CBA prowadzą sprawy operacyjne i postępowania przygotowawcze, realizują działania kontrolne, analityczno‑informacyjne, a także prewencyjne (w tym edukacyjne). Na czele Centralnego Biura Antykorupcyjnego stoi jego szef, który nadzorowany jest przez prezesa Rady Ministrów, z kolei działalność szefa CBA podlega kontroli Sejmu.

R4rAf9xMBssmH1
Źródło: CBA (https://commons.wikimedia.org), public domain.
iPglfUa5Ql_d5e789

3. Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego: policja oraz Biuro Ochrony Rządu

Głównym celem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także i ściganie sprawców tych działań. Ponadto wśród zadań systemu wymienia się m.in. ściganie sprawców zamachów na interesy Rzeczypospolitej Polskiej.
Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego tworzą organy władzy, służby, straże i inspekcje, które specjalizują się w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zasadniczą rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Biuro Ochrony Rządu.

Policja to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jej podstawowe zadania przedstawiono w aplikacji 3.

RVff5oc1HOrWb1
Aplikacja składa się z 9 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania policji. Pierwsze koło na 12‑tej: ochrona życia i zdrowia. Następne piktogramy z godnie z kierunkiem wskazówek zegara. Koło nr 2 to ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego. Koło nr 3 to inicjowanie i organizowanie działań. Koło nr 4 to wykrywanie przestępstw i wykroczeń. Koło nr 5 to nadzór nad specjalistycznymi uzbrojeniami. Koło nr 6 to kontrola przestrzegania przepisów porządkowych. Koło nr 7 to współdziałanie z policjantami. Koło nr 8 to gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie. Koło nr 9 to prowadzenie zbiorów danych.
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Skład osobowy policji należy do największych wśród wszystkich służb mundurowych. W formacji tej pracują zarówno funkcjonariusze policyjni, jak również pracownicy cywilni. Najwyższym przełożonym wszystkich funkcjonariuszy jest komendant główny policji, który podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Polecenie 4

Zastanów się i wyjaśnij, jaką rolę w policji pełnią pracownicy cywilni.

RscusHDr3wocl1
Często już sam widok patrolu policyjnego ma działanie prewencyjne
iPglfUa5Ql_d5e847

Biuro Ochrony Rządu (BOR) jest formacją jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną. BOR funkcjonuje w ramach resortu spraw wewnętrznych i wykonuje działania z zakresu ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej. Przepisy Ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu stwierdzają, że do szczegółowych zadań BOR należy ochrona:

  • Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

  • Marszałka Sejmu,

  • Marszałka Senatu,

  • Prezesa Rady Ministrów,

  • wiceprezesa Rady Ministrów,

  • ministra właściwego do spraw wewnętrznych,

  • ministra właściwego do spraw zagranicznych,

  • innych osób ze względu na dobro państwa,

  • byłych prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej,

  • delegacji państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

  • polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach międzynarodowych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,

  • obiektów i urządzeń o szczególnym znaczeniu oraz zapewnienie ich funkcjonowania,

  • obiektów służących Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych

  • prowadzenie rozpoznania pirotechniczno‑radiologicznego obiektów Sejmu i Senatu.

RpA9cIABDnIh71
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iPglfUa5Ql_d5e989

Podsumowanie

  • Podsystemy ochronne polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego to systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego.

  • Do podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego zalicza się:

    • wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej (w tym prokuraturę i służbę więzienną),

    • służby specjalne,

    • podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego (tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym policję i Biuro Ochrony Rządu),

    • służby ratownictwa i ochrony ludności,

    • elementy zarządzania kryzysowego,

    • służby graniczne,

    • pozostałe instytucje chroniące bezpieczeństwo publiczne, które ze względu na ich podległość, strukturę organizacyjną, jak również zakres wykonywanych zadań można podzielić na centralne, samorządowe i prywatne.

  • Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.

  • Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

  • Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, w tym przede wszystkim prokuratura i służba więzienna.

  • Ogólnie przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w RP (tzw. służbami specjalnymi) są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego.

  • Zadaniem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także ściganie sprawców tych działań. Jest on tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Główną rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Biuro Ochrony Rządu.

  • Policja, jako umundurowana i uzbrojona formacja, przeznaczona jest do ochrony obywateli oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

  • Biuro Ochrony Rządu (BOR) jest formacją jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną. BOR funkcjonuje w ramach resortu spraw wewnętrznych i wykonuje działania o charakterze ochronnym, w zakresie ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej.

Praca domowa
Polecenie 5.1

Napisz wypracowanie, w którym wyjaśnisz, dlaczego odpowiednie współdziałanie wymiaru sprawiedliwości, prokuratury, służb specjalnych oraz policji jest niezbędne dla zapewnienia ochrony obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

iPglfUa5Ql_d5e1073

Słowniczek

korupcja
Definicja: korupcja

obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę (bezpośrednio lub pośrednio) jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, bądź przyjmowanie propozycji/obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej

osoba fizyczna
Definicja: osoba fizyczna

wobec prawa – każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci

osoba prawna
Definicja: osoba prawna

jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, którą przepis prawny uznaje za samodzielny podmiot prawa cywilnego

Andrzej Seremet
R87ZxYfirrS3l1
Źródło: Michał Józefaciuk (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Andrzej Seremet

Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W lipcu 1987 r. otrzymał nominację sędziowską. Od 1986 r. pełnił funkcję m.in. asesora sądowego w Sądzie Rejonowym w Tarnowie, p.o. przewodniczącego wydziału karnego oraz wiceprezesa tego sądu, sędziego Sądu Wojewódzkiego w Tarnowie oraz sędziego Sądu Apelacyjnego w Krakowie i zastępcy rzecznika dyscyplinarnego tego sądu. W 2008 r. orzekał w Izbie Karnej Sądu Najwyższego jako sędzia delegowany. W 2010 r. uzyskał rekomendację Krajowej Rady Sądownictwa i został powołany przez Prezydenta Lecha Kaczyńskiego na urząd Prokuratora Generalnego.

wymiar sprawiedliwości
Definicja: wymiar sprawiedliwości

działalność organów państwa polegająca na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna)

iPglfUa5Ql_d5e1232

Zadania

Ćwiczenie 1
R1aamj1f901xo1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1DkUCuTQXvrL1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rb7KvP7dWmm111
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1VGpabJWm4qB1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.