Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Mówi się, że ktoś „czuje się jak ryba w wodzie”, kiedy świetnie sobie radzi. Dlaczego? Jeśli oglądasz programy przyrodnicze, to wiesz, że ryby doskonale pływają. Potrafią zatrzymać się lub długo czatować, by nagle ruszyć z miejsca z dużą prędkością. Niektóre ryby pływają z większą prędkością niż prędkość osiągana podczas biegu przez większość zwierząt lądowych!

Już wiesz
  • jak można podzielić organizmy żyjące na Ziemi.

  • jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;

  • że można rozpoznać wybrane zwierzęta na podstawie ich budowy zewnętrznej;

Nauczysz się
  • wskazywać przystosowania ryb do życia w wodzie;

  • rozpoznawać wybrane gatunki ryb żyjących w Polsce oraz Morzu Bałtyckim;

  • podawać przykłady gatunków ryb morskich żyjących w Bałtyku

    .

iin7bcPeba_d5e202

1. Charakterystyka ryb

Ryby są kręgowcami przystosowanymi do życia w wodzie. Pływają w wodzie za pomocą płetwpłetwapłetw i odpowiednich ruchów ciała. Organem napędowym u ryb jest ogonogonogon zakończony płetwą ogonową, zaś pozostałe płetwy służą do utrzymania właściwego kierunku ruchu i odpowiedniej pozycji. Skóra ryb jest pokryta łuskamiłuskiłuskami i licznymi gruczołamigruczołygruczołami wytwarzającymi śluz, co pozwala zmniejszyć tarcie podczas poruszania się w wodzie. Wiele gatunków ryb ma wewnątrz ciała pęcherz pławnypęcherz pławnypęcherz pławny. To błoniasty worek, wypełniony gazem. Dzięki niemu ryba potrafi utrzymać się na dowolnej głębokości.

RuoJ6BBcmZVHq1
Rodzaje płetw

Ryby oddychają skrzelami pobierając tlen rozpuszczony w wodzie. Przez otwarty pysk kierują wodę do skrzel. W skrzelach, które są mocno ukrwione, tlen z wody przenika do krwi. Ryby mają narządy zmysłów: wzroku, słuchu i specyficzny narząd czuciowy, zwany linią boczną, który rejestruje ruchy wody.

Wśród ryb występują dwie płcie, często znacznie różniące się rozmiarami i wyglądem. W okresie tarłatarłotarła samice składają do wody jaja, zwane ikrą. Niektóre ryby składają nawet tysiące jajeczek, z których wylęgają się młode, zwane narybkiem. Dorosłego wieku dożywają tylko nieliczne ryby, gdyż większość zostaje pożarta przez inne zwierzęta.

RTjW5WERhr76L1
Wypreparowany pęcherz pławny ryby. Niegdyś cienkie błony rybich pęcherzy służyły jako szyby w oknach
RSOAcRTg92vMJ1
Czarny kawior jest ikrą (jajeczkami) jesiotra
Ciekawostka

Najszybszą rybą świata jest miecznik, który potrafi osiągnąć prędkość nawet ponad 100 km/h. Dla porównania – najszybsze okręty podwodne pływają o połowę wolniej. Miecznik ma wydłużoną górną szczękę. Pomaga mu to w polowaniu – szybkimi ruchami miecza ogłusza inne ryby, które potem zjada.

R1PVwgHb25xTn1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Neuner Stein (https://www.flickr.com), Dimitris Siskopoulos (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Mięso większości ryb morskich zawiera liczne substancje niezbędne dla zdrowia człowieka, w tym duże ilości witamin A i D. W celu utrzymania dobrego stanu zdrowia i odpowiedniej sylwetki dobrze jest zrezygnować z części zjadanego mięsa zwierząt lądowych i zastąpić je rybami.

iin7bcPeba_d5e261

2. Różnorodność ryb

Dotychczas na świecie opisano ponad 40 tysięcy gatunków ryb, a przypuszczalnie wiele dalszych nadal czeka na odkrycie. W wodach śródlądowych Polski i w przybrzeżnych wodach Morza Bałtyckiego stwierdzono dotychczas około 120 gatunków ryb. Niektóre gatunki są mniej znane, ponieważ są nieliczne albo nie są poławiane. Inne znamy dobrze – z powodu ich walorów smakowych.

Do najlepiej znanych gatunków ryb słodkowodnych żyjących w polskich wodach zaliczamy: karpie, karasie i pstrągi. Wśród ryb morskich najczęściej wymienia się śledzie, szproty, dorsze i makrele oraz płastugi (flądry i stornie). Dobrze znane są także niektóre ryby sprowadzane do Polski z odległych rzek, mórz i oceanów w dwóch celach: jako rybki akwariowe oraz ryby poławiane w celach spożywczych. Wśród pierwszej grupy znane są: mieczyki pochodzące z Ameryki Środkowej, skalary z dorzecza Amazonki oraz złote rybki z Chin. Do ryb sprowadzanych do nas w celach spożywczych należy zaliczyć na przykład tuńczyki (głównie z wód tropikalnych), morszczuki (z Atlantyku) i mintaje (z północnego Pacyfiku).

R1XvUpC5Qns3y1
Karp to ryba słodkowodna często hodowana w stawach gospodarstw rybackich
R10XkRVFBu6Z41
Pstrąg żyje w szybko płynących rzekach. Pstrągi, które spotykamy w sklepach, pochodzą zwykle z hodowli
R16wopTLGLE3B1
Dorsz to duża, drapieżna ryba morska. Jest to jedna z najbardziej cenionych ryb poławianych w Bałtyku
Ciekawostka

Ryby zwane płastugami mają spłaszczone ciało. Wydaje się, że pływają na brzuchu, lecz w rzeczywistości leżą one na jednym z boków. Bok skierowany ku górze jest ciemniejszy od drugiego, również po jego stronie znajdują się oczy płastugi.

R16PCnzwoPUQC1
Stornia żyje przy dnie morza. Oczy tej ryby znajdują się na prawym boku ciała

Niektóre ryby żyją w różnych okresach życia w wodzie słodkiej i słonej. Na przykład łososie żyją w morzu, ale na tarło płyną w górę niektórych rzek. Łosoś wylęga się z ikry złożonej na dnie zimnych strumieni. Pierwsze dwa lub trzy lata życia młode łososie spędzają w rzekach, a potem płyną do morza, gdzie rosną i dojrzewają przez następnych kilka lat. Dorosłe łososie odszukują rzekę, w której dorastały i wracają do jej górnego biegu na tarło. Po złożeniu ikry giną.

Węgorz przebywa w ciągu swojego życia zarówno w morzach, jak i w wodach powierzchniowych. Larwy węgorzy wylęgają się w Morzu Sargassowym po śmierci ich rodziców. Rosną i wędrują wraz z prądem oceanicznym w kierunku ujść rzecznych. Po 2‑3 latach wpływają do rzek i jezior, gdzie spędzają następne kilka do kilkunastu lat. Dopiero wtedy podejmują wędrówkę w kierunku przeciwnym. Płyną wraz z biegiem rzek do morza, potem do Oceanu Atlantyckiego i dalej do Morza Sargassowego, aby złożyć ikrę i zginąć.

Ciekawostka

Przed około 360 milionami lat w morzach żyły ryby pancerne. Posiadały one na głowie grube płyty kostne tworzące potężny pancerz. Jedną z największych ryb pancernych był dunkleosteus. Osiągał masę prawie 4 ton i długość ciała do 10 m. Dunkleosteusy nie miały zębów, a ich rolę spełniały ostre krawędzie kości szczękowych.

R1L5rvX1pPGSP1
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Nadmierne połowy najchętniej kupowanych gatunków ryb przybierają taką skalę, że rybom grozi wyginięcie. Konieczne stało się wprowadzenie okresów ochronnych, minimalnych rozmiarów łowionych ryb oraz dopuszczalnych limitów połowu.

iin7bcPeba_d5e330

Podsumowanie

  • Ryby są kręgowcami przystosowanymi do życia w wodzie.

  • Przystosowania ryb do życia w wodzie to m.in. skrzela, płetwy i opływowy kształt ciała.

  • Wśród ryb wyróżnia się gatunki słodkowodne i morskie; niektóre potrafią funkcjonować naprzemiennie w obu tych środowiskach.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Poszukaj informacji o dwóch gatunkach ryb polskich wód śródlądowych i dwóch gatunkach ryb bałtyckich, które są chronione. Zwróć uwagę na to, w jakim środowisku żyją – czy potrzebują wody czystej, czy tolerują zanieczyszczoną. Wskaż przyczyny, dla których są chronione.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Stawonogi

iin7bcPeba_d5e403

Słowniczek

gruczoły
gruczoły

struktury zbudowane z komórek, które wydzielają różne substancje; wytworami gruczołów są na przykład śluz u ryb i pot u ludzi

jajożyworodność
jajożyworodność

forma rozrodu; młody organizm rozwija się w jaju, z którego wylęga się jeszcze w ciele samicy

łuski ryb
łuski ryb

cienkie kostne płytki w skórze, które pełnią funkcję ochronną i ułatwiają poruszanie się w wodzie

ogon
ogon

część ciała występująca o większości kręgowców, której szkieletem jest końcowy odcinek kręgosłupa; u ryb stanowi główny narząd ruchu

pęcherz pławny
pęcherz pławny

narząd we wnętrzu ciała wielu ryb mający postać worka napełnianego w razie potrzeby gazem; umożliwia zmianę głębokości zanurzenia

płetwa
płetwa

narząd występujący u zwierząt wodnych służący do poruszania się, zmiany kierunku ruchu lub zachowania wybranej pozycji

tarło
tarło

okres godowy ryb, kiedy ryby łączą się w pary i składają jaja (ikrę)

iin7bcPeba_d5e511

Zadania

Ćwiczenie 1
RhDwdKFQ0B9Md1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RpfA93B9mKaKc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RUNmeZVOlo2oc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RkGwb6mmj3o251
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RcXlQzyslQl7d1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1cKzskijFnM51
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.