Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Może się wydawać, że na lodowej pustyni nie ma życia. Tymczasem pod lodem, w oceanie, mimo chłodu kwitnie bujne życie. Również na lodzie nie jest całkiem pusto…

Już wiesz
  • jakie warunki panują w poszczególnych strefach klimatycznych;

  • jaki klimat panuje w Arktyce i Antarktydzie;

  • że w strefie polarnej prowadzone są badania naukowe.

Nauczysz się
  • odróżniać przyrodę strefy polarnej Arktyki i Antarktydy;

  • rozpoznawać zwierzęta lądowe i morskie charakterystyczne dla obszarów polarnych.

iRHgtGQUxT_d5e200

1. Życie na lądzie w strefach okołobiegunowych

W strefach okołobiegunowych żyją zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Surowy klimat powoduje, że najwięcej ich przedstawicieli spotkamy na obrzeżach tych stref. Roślin lądowych jest bardzo mało. Reprezentują je głównie porosty i glony, nieliczne gatunki mchów i pojedyncze gatunki nasiennych. Przykładem takiej rośliny jest śmiałek antarktyczny.

RyuBbCFR83j441
Śmiałek antarktyczny to trawa wyrastająca na kamienistych obrzeżach Antarktydy i otaczających ją wysp
Ważne!

Jednokomórkowe organizmy samożywne żyjące w wodach Arktyki i Antarktyki wytwarzają więcej tlenu niż lasy tropikalne.

Z powodu niedostatku roślinności na lądzie nie ma tu roślinożernych zwierząt lądowych. Na lodowej pustyni nie mogą żyć zmiennocieplne płazy i gady. Zwierzęta żyjące w strefach okołobiegunowych zdobywają pokarm głównie w wodzie. Przystosowały się do silnych mrozów, gwałtownych wiatrów i burz poprzez gromadzenie warstwy tłuszczu pod skórą. Mimo podobieństw fauna obu obszarów podbiegunowych jest odmienna.

Strefa polarna półkuli północnej to zamarzający zimą i odmarzający latem ocean, otoczony archipelagami wysp i lądami trzech kontynentów. Podczas lata za koło polarne mogą wędrować zwierzęta tundry, takie jak renifery, karibu, woły piżmowe czy niewielkie lemingi, zające bielaki i żywiące się nimi pieśce. W niezamarzniętych wodach pływają foki. Tylko na półkuli północnej żyją niedźwiedzie polarne, które spotyka się zarówno się w strefie tundry, jak i na lodowej pustyni. Niedźwiedzie są zwierzętami lądowymi, ale polują głównie na granicy lądu albo pływającego lodu i wody, gdzie zdobywają większość pokarmu. Latem spotkamy tu puchacza śnieżnego, mewy, nurzyki oraz rybitwy.

RQxq43mKlLTno1
Nurzyk polarny w Arktyce. Gniazduje na skalistych klifach na przykład na Grenlandii i Spitzbergenie
R1WxbQurhjUyA1
Niedźwiedzie polarne mają czarną skórę, która chroni przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym (ultrafioletem). Kolor skóry jest skutecznie maskowany przez gęste futro. Włosy niedźwiedzia polarnego są przezroczyste i działają jak szklarnia, zapobiegając utracie ciepła

Na półkuli południowej z powodu niezwykle silnych wiatrów niewiele jest ptaków latających. Spotyka się tu pingwiny – nielotne, ale dobrze pływające ptaki, żyjące na wyspach antarktycznych i u wybrzeży Antarktydy. Rozmnażają się na lądzie, ale żywią się skorupiakami i rybami. Poza nimi w Antarktyce nie występują duże zwierzęta lądowe.

RrxNcG5dFpj8h1
Pingwiny cesarskie, występujące tylko na Antarktydzie. Są największe wśród pingwinów: mają do 130 cm wzrostu i 25 kg wagi
Polecenie 1

Sprawdź na mapie, którędy ssaki lądowe mogą wędrować za północne koło podbiegunowe. Wytycz dla nich możliwe do przejścia trasy z Europy, Azji i Ameryki Północnej.

Ciekawostka

Pingwiny kojarzą się nam z klimatem polarnym, jednak niektóre gatunki tych ptaków występują w klimacie ciepłym, np. na południu Afryki lub wyspach Galapagos na Pacyfiku.

Ciekawostka

Światło słoneczne przechodzi przez lód, dlatego pod nim możliwy jest rozwój jednokomórkowych glonów. Rosną na powierzchni i pomiędzy warstwami lodu, w kałużach lub pod lodem. Obecność dużej liczby tych organizmów może nadać śniegowi barwę czerwoną lub zieloną – zależnie od gatunku glonów.

iRHgtGQUxT_d5e279

2. Życie w zimnych wodach morskich

Woda o temperaturze około 4°C gromadzi się przy dnie zbiornika. W morzach polarnych jest zimniejsza i często zbliża się do 0°C. Jednak przy dnie i tak nie zamarza, gdyż słona woda zmienia stan skupienia na stały dopiero w temperaturze około −2°C. Lód unosi się na powierzchni wody. W efekcie wokół Antarktydy i w Oceanie Arktycznym pod pływającą skorupą lodu woda pozostaje płynna. Ponadto, w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen. W takich wodach rozwija się plankton roślinny. Stanowi on pokarm dla planktonu zwierzęcego, drobnych skorupiaków i ryb. Wody mórz polarnych obu półkul są środowiskiem życia wielu wodnych bezkręgowców: krewetek, jamochłonów, jeżowców, kałamarnic oraz krabów. Dobrze znane są liczne niewielkie (1–2 cm) gatunki skorupiaków zwane krylem. Są poławiane przez człowieka jako pokarm i na paszę dla zwierząt hodowlanych. Kryl stanowi bazę pokarmową wielorybów, fok, pingwinów i ryb.

RvgBcZyMmRpAM1
Kryl to drobne morskie skorupiaki. Stanowią one główny pokarm największego zwierzęcia świata – płetwala błękitnego

W polarnych morzach żyje wiele gatunków ryb. Nimi z kolei żywią się ptaki. W Arktyce są to gatunki gniazdujące w tundrze, ale przylatujące na połów mewy, nurzyki, wydrzyki, rybitwy i wiele innych. W Antarktyce natomiast, oprócz pingwinów, w morskich wodach polują także albatrosy, rybitwy i wydrzyki.

Arktycznymi ssakami żyjącymi głównie albo wyłącznie w wodzie są foki, uchatki, morsy i wieloryby. Z kolei w antarktycznych wodach pływają delfiny, wieloryby, liczne foki i słonie morskie.

RzCWo07NYZVQA1
Mors występuje tylko w Arktyce. Potężne kły służą do odrywania pożywienia od dna morza
RpCiEnJ7fgARe1
Nazwa słonia morskiego pochodzi od wydłużonej górnej części pyska samców, przypominającej trąbę. Samce mogą ważyć nawet do 4 ton, ale na lądzie poruszają się szybciej niż człowiek! Samice ważą zaledwie 900 kg
Ciekawostka

Pingwiny cesarskie to jedyne zwierzęta Antarktydy rozmnażające się w głębi lądu, kilkadziesiąt kilometrów od brzegu. Po zniesieniu jaja samica zostawia je samcowi i wraca na dwa miesiące do oceanu, aby polować. Samiec wysiaduje jajo, a potem ochrania młode, trzymając je na stopach i przykrywając fałdem skórnym brzucha. Gdy powraca samica, przejmuje opiekę nad pisklęciem, aby samiec mógł powędrować na żer do oceanu.

Uwaga!

W XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku prowadzono na wielką skalę polowania na foki i wieloryby. W rezultacie wiele gatunków tych zwierząt jest skrajnie zagrożonych całkowitym wyginięciem. Obecnie, na skutek międzynarodowych porozumień w sprawie ich ochrony, część z nich nie jest już zagrożona, jednak niektóre nadal znajdują się na krawędzi zagłady.

iRHgtGQUxT_d5e339

Podsumowanie

  • Warunki klimatyczne Arktyki i Antarktyki powodują, że tylko na ich obrzeżach żyją niewielkie i nieliczne rośliny.

  • Brak roślin i roślinożerców lądowych sprawia, że zwierzęta lądowe Arktyki i Antarktyki żerują w morzu.

  • Wodny plankton roślinny zapewnia pokarm dla planktonu zwierzęcego i licznych większych zwierząt morskich.

  • Charakterystycznymi zwierzętami strefy polarnej na północy są niedźwiedzie polarne i morsy, a na południu – pingwiny.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wyjaśnij, dlaczego liczne zwierzęta szukają pożywienia w zimnych wodach Arktyki zamiast w wodach ciepłych.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Pustynia lodowa

iRHgtGQUxT_d5e411

Zadania

Ćwiczenie 1
RthF2wwuEnx8k1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1K8PCZVGi92C1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RsIW3iAl5mnUc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RC2wU4VrMRUNY1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RHTLA0WH3tOtv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.