Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Pustynia: ocean żółtego piasku, niekończące się faliste wydmy, skały, palące słońce… Czy rzeczywiście na pustyni nie ma życia?

Już wiesz
  • jakie są główne cechy klimatu równikowego i podrównikowego;

  • czego potrzebują do życia organizmy lądowe.

Nauczysz się
  • rozpoznawać rośliny i zwierzęta żyjące na pustyniach gorących;

  • omawiać związek między klimatem pustyni gorącej a wyglądem występującej na niej roślinności;

  • rozpoznawać wybrane zwierzęta żyjące na pustyni gorącej.

iNmgh6MpZ1_d5e198

1. Rośliny pustyń i półpustyń

Niekorzystne warunki wodne sprawiają, że na pustyniach jest niezwykle mało roślin. Często na obrzeżach pustyń znajdują się obszary, na których suma opadów jest nieco wyższa. Rośnie tam skąpa roślinność – takie obszary to półpustynie. Na pustyniach występują też oazy – miejsca, gdzie wody jest na tyle dużo, że rośliny mogą rosnąć i się rozwijać.

RjmNKkzdaWsnV1
Krótko po opadach deszczu pustynia zamienia się w obszar pokryty tysiącami kwiatów. Na zdjęciu pustynia w Republice Południowej Afryki
Ważne!
RrhW8xNmcYrsE1
Oaza na pustyni kamienistej w Maroku. Obecność wody na pustyni umożliwia życie roślin, zwierząt oraz wędrujących tamtędy ludzi

Rośliny pustyń i półpustyń oszczędnie gospodarują wodą. Ograniczają parowanie wody w ciągu dnia i umiejętnie pobierają wodę, pochodzącą z rosy (albo z mgły) nocą. Ich liście są zredukowane i pokryte substancjami hamującymi parowanie. Wytrzymują długie okresy uśpienia. Rośliny jednoroczne po opadach deszczu potrafią w niezwykle krótkim czasie wykiełkować, wyrosnąć, zakwitnąć i wydać nasiona, które doczekają kolejnych opadów. Rośliny wieloletnie natomiast bardzo ograniczyły rozmiary liści i rozbudowały swoje korzenie. Niektóre okres suszy spędzają pod ziemią w postaci cebul, kłączy lub korzeni i czekają na deszcz, aby razem z roślinami jednorocznymi gwałtownie rozwinąć części nadziemne. Inne żyją na powierzchni w postaci suchych kęp, krzewinek, krzewów lub niskich drzew najeżonych kolcami. Część roślin wieloletnich magazynuje wodę w liściach lub łodygach.

R10He1Y2vkrrc1
Turzyce, trawy i inne rośliny są przystosowane do suszy na pustyniach środkowej Australii. Turzyce mają kanciaste, twarde łodygi, które nie przepuszczają wody
R1LJxNlGKUVm81
Opuncja jest kaktusem pochodzącym z pustyń Ameryki. Wodę gromadzi w zielonych łodygach, które są pokryte cierniami. Jej owoce są jadalne
RUHvi7w1GBDnw1
Najwyższe z kaktusów karnegia olbrzymia (saguaro ) z pustyni Sonora na pograniczu USA i Meksyku potrafią po opadach zmagazynować w łodydze kilka ton wody
Polecenie 1

Porównaj kaktusy: opuncję i karnegię. Znajdź cechy wspólne i różnice. Dowiedz się, czy można je hodować w naszym klimacie. Jeśli tak, to jak należy się nimi opiekować?

Ciekawostka

Wiele roślin pustynnych posiada zdolność wytwarzania substancji, których obecność w glebie utrudnia rozwój innych roślin. Dzięki temu eliminują konkurentów, co zapewnia im dostęp do całej wody w otoczeniu.

iNmgh6MpZ1_d5e272

2. Zwierzęta na pustyni

Długotrwały brak wody, niewielka wilgotność powietrza, wysoka temperatura powietrza za dnia i niska nocą powodują, że warunki życia zwierząt na pustyni są bardzo trudne. Dodatkowo mała ilość roślin sprawia, że brakuje pożywienia dla zwierząt roślinożernych. W rezultacie na pustyniach żyje mało gatunków zwierząt.

Na pustyniach i półpustyniach żyją bezkręgowce, choć trudno je zauważyć, gdyż wiele z nich ukrywa się poniżej powierzchni gruntu. Żyją tu termity, mrówki i kilka innych gatunków bezskrzydłych owadów. Występują tu także chrząszcze, które potrafią spijać rosę oraz korzystać ze skroplonej pary wodnej, osadzającej się na ich pancerzach i odnóżach. Wśród pajęczaków najbardziej znane są jadowite skorpiony, ale można tu spotkać wiele gatunków pająków.

Grupą kręgowców dobrze przystosowaną do okresowych niedoborów wody są gady. Potrafią magazynować wodę w organizmie, a wysoka temperatura wręcz im sprzyja. W związku z tym na pustyniach są stosunkowo liczne. Zwłaszcza wiele jest różnych gatunków jaszczurek i węży. Znane są także żółwie pustynne. Ptaki często odwiedzają półpustynie i pustynie, ale żyją na obrzeżach, gdzie łatwiej o pokarm i wodę.

Na pustyniach występują też ssaki. Niektóre prowadzą nocny tryb życia, w dzień chroniąc się przed upałem w norach, inne żyją pod ziemią. Są tu wielbłądy, antylopy, jak oryks czy adaks pustynny, który potrafi wytrzymać bez picia kilka miesięcy, gdyż przyswaja wodę bezpośrednio z pokarmu. Liczne są gryzonie stanowiące pokarm gadów i małego drapieżnika – lisa pustynnego (fenka). W Australii tereny pustynne zamieszkują torbacze.

Ciekawostka

Mimo że są znacznie większe od człowieka, wielbłądy zużywają w ciągu godziny pięć razy mniej wody niż my. W garbie na grzbiecie zwierzęta te magazynują tłuszcz, który służy za zapas pożywienia. Warstwa tego tłuszczu oraz gęste futro izolują wielbłądy przed nadmierną utratą wody. Dodatkowym przystosowaniem jest podniesiona ciepłota ciała, co zmniejsza różnicę temperatur względem otoczenia i parowanie. Wielbłądy potrafią wykorzystywać wodę z wszystkiego: z suchych liści, gałęzi i innych części roślin, mogą także pić słoną wodę.

RCkAtbEwHUlqF1
Wielbłąd jednogarbny, czyli dromedar, żył pierwotnie w Afryce i na Półwyspie Arabskim. Obecnie nie występują tam w stanie dzikim. W Australii spotyka się zdziczałe stada wielbłądów, które zostały tam sprowadzone, by ludzie mogli przemieszczać się przez pustynie
R1IezJYSlwOhY1
Wielbłąd dwugarbny, zwany baktrianem, żyje dziko w środkowej Azji. Ogromna większość zwierząt tego gatunku jest jednak udomowiona
Polecenie 2

Na podstawie dostępnych źródeł informacji dowiedz się, dlaczego większość zwierząt żyjących na pustyniach ma niewielkie rozmiary ciała.

Uwaga!

Trudne warunki życia i konieczność walki o przetrwanie spowodowały, że wiele gatunków pustynnych owadów i gadów jest jadowitych. Ich jad jest niebezpieczny nawet dla człowieka.

iNmgh6MpZ1_d5e332

Podsumowanie

  • Pustynie i półpustynie mają podobne warunki klimatyczne.

  • Warunki życia na pustyniach i półpustyniach są skrajnie trudne.

  • Nieliczne gatunki roślin przystosowały się do życia na pustyni.

  • Zwierzęta pustynne muszą radzić sobie z ciągłym niedoborem wody i wysoką temperaturą powietrza.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Przedstaw mieszkańców największej pustyni świata – Sahary. Możesz to zrobić w formie plakatu, który zaprezentujesz na lekcji.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Pustynie

iNmgh6MpZ1_d5e452

Zadania

RD9HBoMubylT9
Ćwiczenie 1
169_zadanie_1
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RHBh0rqBUwHHT1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R14KMfVuQsl4J1
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1MNqYiuP61sp1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.