Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Bardzo dużo miejscowości w Polsce ma nazwy powiązane z drzewami liściastymi. Wiele miast i wsi nazywa się: Brzeziny, Brzozów, Bukowno, Dąbrowa, Dębica, Dębno, Głogów, Jawor, Jaworzno, Leszczyny, Lipno, Olszyna, Wierzbica lub podobnie. Czy wiesz dlaczego?

Już wiesz
  • jakie wyróżniamy strefy klimatyczne i krajobrazowe na kuli ziemskiej;

  • czym charakteryzują się wiecznie zielony las równikowy, sawanna, step i krajobraz śródziemnomorski;

  • że w naszym kraju drzewa liściaste zrzucają liście na zimę.

Nauczysz się
  • opisywać warunki klimatyczne strefy umiarkowanej;

  • opisywać lasy liściaste strefy umiarkowanej;

  • omawiać różnice w klimacie strefy umiarkowanej w zależności od odległości od morza.

i6EHr1WLjk_d5e207

1. Krajobraz lasów liściastych

Na północ od strefy roślinności śródziemnomorskiej oraz stepów wykształciła się strefa lasów liściastych zrzucających liście na zimę. Występuje praktycznie w całej Europie, także w Azji i Ameryce Północnej. Klimat charakteryzuje się występowaniem czterech pór roku. Suma opadów w każdej z nich jest zbliżona. Temperatury są różne i zależą w znacznej mierze od odległości od wybrzeży morskich. Zimą temperatura powietrza spada do 0°C w odmianie klimatycznej morskiej lub poniżej −20°C w odmianie kontynentalnej. Z powodu skracania się dnia i mrozów rośliny nie mogą pobierać dużej ilości wody z gleby, gdyż ma ona postać śniegu i lodu. W związku z tym drzewa i krzewy liściaste, które muszą ograniczyć parowanie (utratę wody), jesienią zrzucają liście, zaś rośliny zielne tracą swoje części nadziemne.

Zanim człowiek zmienił warunki środowiska, wycinając większość lasów liściastych, las dominował w krajobrazie. Zajmował niemal wszystkie tereny poza wysokimi górami, piaszczystymi wydmami i zabagnionymi dolinami rzek. Warunki klimatyczne i glebowe umożliwiły rozwój lasów liściastych, w których dominującymi gatunkami są dąb, buk i grab. Obok nich rosną brzozy, klony i jesiony. Lasy te mają warstwową budowę; pod warstwą drzew (często z niewielką domieszką drzew iglastych, np. świerka, modrzewia) rosną bogaty podszyt i runo. W lasach liściastych na dalekim wschodzie Azji i w Ameryce Północnej występują także gatunki drzew inne niż w lasach europejskich, np. magnolie i tulipanowce.

R195DrgHiPaul1
Rozmieszczenie na kuli ziemskiej lasów liściastych zrzucających liście na zimę
R19ARC6bt3RVW1
Jesień to okres, kiedy drzewa przystosowują się do zimy. Tempo fotosyntezy znacznie się obniża, zanika też zielony barwnik w liściach, ustępując miejsca innym. Dlatego liście przybierają żółte i czerwone barwy
Polecenie 1

Porównaj warunki panujące w Warszawie, Londynie i Moskwie. Wskaż na mapie te miasta. Oceń, który z klimatogramów najlepiej oddaje klimat twojego miejsca zamieszkania.

Ciekawostka

Wiele krajów europejskich, w których rosły lasy liściaste, szukając surowca do produkcji węgla drzewnego, papieru albo materiałów budowlanych i terenów na pola uprawne albo pastwiska tak bardzo przetrzebiło swoje lasy, że obecnie już ich tam nie ma. Ogromna większość obecnie rosnących lasów powstała w wyniku sztucznych nasadzeń. Jednym z ostatnich fragmentów pierwotnych lasów jest Puszcza Białowieska.

i6EHr1WLjk_d5e267

2. Lasy liściaste w Polsce

Niemal cała powierzchnia Polski leży w strefie lasów zrzucających liście na zimę. Rozciągłość Polski z zachodu na wschód oraz z północy na południe to tylko kilkaset kilometrów, ale można już zaobserwować pewne zróżnicowanie klimatyczne, a w konsekwencji także zróżnicowanie składu gatunkowego lasów. Istotne znaczenie ma odległość od Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego oraz położenie w centrum Europy. Im dalej na wschód, a zwłaszcza na północny wschód, tym bardziej znaczący jest wpływ klimatu kontynentalnego. Jest tam chłodniej, a roczne amplitudy temperatury powietrza są większe. W efekcie zwiększa się udział gatunków odpornych na silne mrozy.

Na skutek rozwoju rolnictwa w ciągu ostatnich 1–2 tysięcy lat wycinano coraz więcej lasów i zastępowano je polami uprawnymi. Ponadto w ciągu ostatnich 200 lat znacząco wzrosło zapotrzebowanie na drewno w przemyśle i budownictwie. Niemal wszystkie stare lasy liściaste wycięto, a na ich miejscu posadzono szybciej rosnące lasy iglaste. Obecnie ponad 30% powierzchni Polski zajmują lasy, jednak ich skład gatunkowy nie odpowiada warunkom naturalnym. Są to głównie lasy gospodarcze (produkcyjne), sadzone przez leśników po to, by je wyciąć, gdy odpowiednio urosną. Pierwotnych lasów liściastych i mieszanych prawie już nie ma, a ich niewielkie skrawki (np. Puszcza Białowieska) zasługują na ścisłą ochronę.

R1Zg75yLoTzmQ1
Udział różnych gatunków drzew w polskich lasach
Polecenie 2

Wymień cztery najczęściej występujące gatunki drzew w najbliższym lesie. Ile wśród nich jest drzew liściastych?

Ciekawostka

W miastach, parkach, ogrodach, a nawet w lasach naszego kraju rośnie wiele drzew całkowicie obcych florze środkowej Europy, takich jak platany, migdałowce, robinie zwane mylnie akacjami, magnolie i wiele innych. Są sprowadzone z odległych krain geograficznych, np. z Ameryki Północnej.

Ważne!

Od lat czynione są starania, aby zwiększyć powierzchnię lasów w Polsce i ich powierzchnia rośnie. Kiedy odkryto, że sadzenie jednogatunkowych lasów iglastych sprzyja klęskom ekologicznym, takim jak roznoszenie się chorób drzew czy szkodników upraw, stopniowo zwiększa się udział drzew liściastych w nowo sadzonych lasach.

RjdSEsQNH0eh81
Sadzony przez człowieka jednogatunkowy bór sosnowy jest obecnie najczęściej występującym typem lasu w Polsce
i6EHr1WLjk_d5e337

Podsumowanie

  • W klimacie umiarkowanym występują cztery pory roku. W takich warunkach pojawiły się lasy liściaste zrzucające liście na zimę.

  • Lasy liściaste graniczą ze stepem i roślinnością śródziemnomorską oraz z lasami iglastymi.

  • Większość lasów liściastych Europy została w przeszłości wycięta.

  • Obecnie w polskich lasach rośnie najwięcej drzew iglastych. Zachowały się jedynie niewielkie fragmenty pierwotnej puszczy porastającej Polskę.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Wskaż na mapie świata obszary, porośnięte przez lasy liściaste zrzucające liście na zimę. Wyjaśnij, dlaczego ta formacja roślinna nie występuje na półkuli południowej.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi.
Cztery pory roku.
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi

i6EHr1WLjk_d5e412

Zadania

Ćwiczenie 1
R1MvpyaZdspqG1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
Ra7kzR00E80B21
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R9fiA1Ffgw0Q31
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RkH4U0L1vIY7T1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R9FYX76gECdh31
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1aDr2kiKYe8f1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.