Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Jak można znaleźć drogę na wielkiej wodzie? Żeglując po morzach i oceanach, można kierować się gwiazdami. Wielką rolę odgrywa też znajomość kierunku i prędkość prądów morskich. Te umiejętności pozwalały dawnym żeglarzom skrócić rejs nawet o kilka tygodni. Również dzisiaj mają wielkie znaczenie w planowaniu tras statków.

Już wiesz
  • że powierzchnię Ziemi pokrywa wszechocean;

  • że wszechocean dzielimy na cztery oceany, a na nich można wyróżnić morza;

  • na czym polega zjawisko pływów.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, czym są prądy morskie;

  • wykazywać związek między prądami morskimi a klimatem;

  • omawiać znaczenie prądów morskich dla wypraw morskich.

icYmV33dkx_d5e234

1. Prądy morskie

Wody mórz i oceanów są w ciągłym ruchu, podlegają pływom i falują. Część z nich przemieszcza się w prądach morskich. Prądy morskieprądy morskiePrądy morskie to poziome ruchy wielkich mas wody w oceanach i morzach na znaczne odległości. Wywoływane są w dużej mierze przez wiatry wiejące nad powierzchnią wody w stałym kierunku. W powstawaniu prądów morskich duże znaczenie ma różnica temperatury wody w różnych częściach wszechoceanu. Wpływ na poziomy ruch wody ma także zróżnicowanie jej zasolenia. Kierunek poruszania się wody w prądach morskich jest początkowo zgodny z kierunkiem wiatru, ale ulega zmianom w wyniku ruchu obrotowego Ziemi oraz ukształtowania linii brzegowej i dna. Wyróżnia się prądy ciepłe, czyli takie, w których temperatura jest wyższa od otaczających je wód, i prądy zimne, w których temperatura jest niższa.

Prądy morskie mają znaczny wpływ na klimat lądów. W umiarkowanych szerokościach geograficznych zachodnie wybrzeża są ogrzewane ciepłymi prądami, a wschodnie ochładzane prądami zimnymi. Na przykład Prąd Zatokowy (Golfsztrom) – ciepły prąd morski wypływający z Zatoki Meksykańskiej – pokonuje cały Ocean Atlantycki. Dociera do wybrzeży Zachodniej Europy, płynąc następnie wzdłuż Półwyspu Skandynawskiego. Prąd ten ma ogromne znaczenie dla klimatu Europy Zachodniej i Północnej. Dzięki niemu temperatura w Europie jest wyższa niż w leżących na tych samych szerokościach geograficznych obszarach Ameryki Północnej.

RnQAjw6NEMGGg1
Rozmieszczenie głównych prądów morskich ciepłych i zimnych na Ziemi
Polecenie 1

Oceń, czy znajomość prądów morskich ma znaczenie dla rybołówstwa.

Ciekawostka

Prądy morskie zwykle płyną z niewielką prędkością – do 10 km na dobę. Miejscami mogą osiągać nawet 100–150 km na dobę, co daje prędkość około 4–6 km/h.

Ciekawostka

Dzięki Prądowi Zatokowemu na Wyspach Brytyjskich, których część leży znacznie dalej na północ niż Polska, temperatura jest wyższa niż w Polsce. Śnieg pada tam rzadziej niż u nas. W niektórych miejscach w Norwegii latem jest tak ciepło jak w Polsce, a pola uprawia się na tych samych szerokościach geograficznych, na których na Grenlandii zalega potężny lądolód.

R1dRJmIkqzr1L1
Źródło: Stephan Ridgway (http://flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Uwaga!

Prąd Zatokowy ma tak wielkie znaczenie dla klimatu Europy, że gdyby go zabrakło, to klimat naszej części świata wyraźnie by się ochłodził. Przypuszcza się, że zatrzymanie lub zmiana kierunku Prądu Zatokowego mogą być przyczyną kolejnego zlodowacenia północnej części Europy.

icYmV33dkx_d5e299

2. Jak wykorzystać prądy morskie?

Już Wikingowie w drodze do Ameryki omijali Prąd Zatokowy płynący na północ i wschód, a wykorzystywali zimne prądy płynące bardziej na południe. Po nich tę wiedzę wykorzystali wielcy odkrywcy. 12 października 1492 roku flotylla trzech żaglowców pod dowództwem Kolumba dopłynęła do wybrzeży jednej z wysp archipelagu Bahama, a później do wielu innych wysp i właściwego lądu. Kolumb szukał morskiej drogi do Indii, skąd niebezpieczną trasą lądową przywożono cenne towary. Ze starych map i opowieści żeglarzy wynikało, że płynąc na zachód, powinien dotrzeć do wschodnich wybrzeży Indii. Dotarł do nieznanego jeszcze w Europie kontynentu. Osiągnięcie Kolumba było początkiem kolonizacji Ameryki przez Europejczyków i zachęciło ich do dalszych wypraw

RwAzkYWGqwsVu1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Kiedy Kolumb i jego załoga spotkali tubylców, nazwali ich Indianami. Często do dzisiaj nazywa się tak rdzennych mieszkańców obu Ameryk. Sam Kolumb do końca życia był przekonany, że dopłynął do Indii i nigdy nie dowiedział się, że odkrył nieznany w Europie ląd.

Polecenie 2

Prześledź na mapie trasy wypraw Kolumba. Oceń, w jaki sposób znajomość morskich prądów i wiatrów pomogła im w planowaniu żeglugi.

Wskazówka

Porównaj trasę rejsów z przebiegiem prądów morskich.

icYmV33dkx_d5e358

Podsumowanie

  • Prądy morskie powstają przede wszystkim na skutek działania stałych wiatrów.

  • Prądy morskie dzielimy na ciepłe i zimne.

  • Prądy morskie mają wpływ na kształtowanie się klimatu wybrzeży.

  • Znajomość prądów morskich i wiatrów pomogła w wyprawach wielkim odkrywcom.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Wykonaj prezentację na temat jednego z wielkich odkryć geograficznych. W prezentacji uwzględnij przyczyny i skutki wyprawy odkrywczej.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Z biegiem rzeki
Nad jeziorem
Rok w jeziorze
Błękitna planeta Ziemia

icYmV33dkx_d5e433

Słowniczek

prądy morskie
prądy morskie

poziome ruchy wielkich mas wody w oceanach i morzach na znaczne odległości

Krzysztof Kolumb

Krzysztof Kolumb

Podróżnik, żeglarz, nawigator. Pracował dla różnych władców europejskich, ale najważniejszą wyprawę odbył dla Królestwa Hiszpanii. Obiecał odkryć drogę morską do Indii, a odkrył Amerykę. Jego podróże stały się początkiem nowej epoki w dziejach Europy.

Ferdynand Magellan

Ferdynand Magellan

Portugalski żeglarz, podróżnik i odkrywca. Pracował dla Królestwa Hiszpanii. Organizator pierwszej wyprawy, która płynąc w kierunku zachodnim, opłynęła kulę ziemską i powróciła od wschodu. Odkrywca Pacyfiku (dla Europejczyków) i wielu innych obiektów geograficznych.

icYmV33dkx_d5e602

Zadania

Ćwiczenie 1
R1OiSAZqcLuhh1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1I49A7dSqUMv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1IaqHjEFVMM51
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RyAD89cGVNFNN1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1NHfRxMPgDrB1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RWVbwsKLFXMyw1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.