Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Każdy z nas kojarzy krajobraz sawanny. Pokazywany jest na wielu filmach przyrodniczych i przygodowych. Widać na nich rozległe przestrzenie porośnięte pojedynczymi drzewami. Na tych równinach znajdują się duże stada zebr i żyraf. Czasami zwierzęta wpadają w panikę i zaczynają uciekać, kiedy w pobliżu pojawi się lew.

Już wiesz
  • po czym rozpoznać krajobraz sawanny;

  • jaki klimat panuje na sawannie;

  • jak powiązać klimat z warunkami życia w różnych środowiskach.

Nauczysz się
  • opisywać roślinność sawanny;

  • omawiać związek między warunkami klimatycznymi a roślinnością sawanny;

  • rozpoznawać wybrane gatunki zwierząt żyjących na sawannie;

  • omawiać zależności pokarmowe na sawanie.

iOw2C1IEpe_d5e194

1. Rośliny sawanny

Warunki klimatyczne obszarów, na których występuje sawanna (pora sucha i pora deszczowa) wymuszają istnienie specyficznej roślinności. Największe powierzchnie zajmują trawy dobrze przystosowane do przetrwania pory suchej. Ich źdźbła rosną przy podstawie, a nie na wierzchołku. Dzięki temu trawa wyskubywana z góry przez zwierzęta może rosnąć dalej. Niektóre z traw sawanny (np. trawa słoniowa) osiągają imponujące rozmiary, dorastając nawet do 5 metrów wysokości.

Krzewy rosnące na sawannie często gromadzą wodę w tkankach łodyg lub liści. Wiele z nich, np. aloes czy wilczomlecz, wykształca kolce do ochrony przed roślinożercami. Innym sposobem ochrony przed utratą cennej wody jest przekształcenie liści w suche i twarde twory przypominające długie igły sosny. Przykładem takiego krzewu (a czasem drzewa) jest australijska kazuaryna.

Drzewa są na sawannie nieliczne, gdyż stada roślinożerców zadeptują ich siewki lub zjadają je, zanim zdążą urosnąć. Jeśli jednak im się to uda, osiągają często ogromne rozmiary. Dzięki rozmiarom swych korzeni, sięgających kilka metrów w głąb i wiele metrów wszerz, mają największe możliwości czerpania wody z głębszych warstw. Ale w końcu im także w porze suchej brakuje wody. Niektóre drzewa sawanny w porze deszczowej gromadzą wodę w pniach, np. baobaby. Inne, jak eukaliptusy, wytwarzają odporne na suszę skórzaste liście, ustawiające się brzegiem do słońca. Jeszcze inne mają drobne liście i długie ciernie, jak akacje. Zdarza się, że gdy susza utrzymuje się przez długi czas, to drzewa zrzucają liście, by ograniczyć parowanie.

Polecenie 1

Dowiedz się, jakie warunki należy zapewnić roślinom pochodzącym ze strefy sawanny, np. aloesowi, aby rosły w naszych domach.

Ciekawostka

Dzikie proso jest przodkiem uprawianego przez ludzi prosa, które jest jednym z najstarszych zbóż.

iOw2C1IEpe_d5e246

2. Zwierzęta sawanny

Szybko rosnące w porze deszczowej trawy zapewniają ogromne ilości pożywienia dla zwierząt. Dzięki temu na afrykańskich sawannach spotykamy duże ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, żyrafy i bawoły. W wielkich stadach wędrują po sawannie zebry i różne gatunki antylop. Na sawannach Ameryki Południowej nie ma tak wielkich stad i tak wielkich roślinożerców. Wśród ssaków kopytnych uwagę zwraca jeleń pampasowy. W sąsiedztwie rzek żyją tu największe gryzonie świata – kapibary, a ciekawostką są niespotykane na innych kontynentach mrówkojady czy pancerniki. W Australii największymi zwierzętami sawanny są kangury. W ostatnich latach pojawia się tam coraz więcej zdziczałych wielbłądów przywiezionych przez ludzi.

W ślad za roślinożercami podążają liczne drapieżniki. W Afryce wielkimi mięsożercami są m.in. lwy, lamparty oraz nieco lżejsze, ale bardzo szybkie gepardy. Mniejsze od nich są hieny, szakale i likaony, które zespołowo polują lub zadowalają się resztkami po uczcie większych drapieżników. Największymi drapieżnikami sawanny w Ameryce Południowej są jaguar i wilk grzywiasty, a w Australii dziki pies dingo.

Typowe dla sawanny są wielkie nielotne ptaki, jak afrykańskie strusie i ich nieco mniejsze odpowiedniki: nandu w Ameryce Południowej i emu w Australii. Wszędzie pojawiają się wielkie padlinożerne sępy. W Afryce charakterystycznym ptakiem sawanny jest marabut. Na sawannach wszystkich kontynentów żyje wiele gadów (szczególnie węży i jaszczurek) i niezliczone bezkręgowce (termity, mrówki, szarańczaki, pająki).

Sawanny są też miejscami zamieszkania ludzi, którzy zajmują się uprawą roli, chowem kóz, bydła i koni oraz polowaniem. To doskonałe miejsce na wypas ogromnych stad bydła.

Ciekawostka

Nie tylko duże ssaki kopytne żyją w stadach. Na afrykańskiej sawannie można spotkać także pokaźne stada małp – pawianów płaszczowych. Ich grupy są doskonale zorganizowane: przewodzą im stare, doświadczone samce (zwykle trzy). W środku stada znajdują się samice z młodymi, a dookoła nich czuwają silne samce pełniące funkcję strażników.

R14CKsIvCluxl
Pawian płaszczowy
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), licencja: CC BY NC 4.0.
iOw2C1IEpe_d5e303

Podsumowanie

  • Na sawannie rosną głównie trawy i nieliczne krzewy oraz drzewa.

  • Rośliny sawanny gromadzą wodę albo zmniejszają jej utratę.

  • Brak wody w porze suchej uniemożliwia zwiększenie liczby krzewów i drzew na sawannie.

  • Dzięki bujnemu wzrostowi trawy w porze deszczowej sawanna zapewnia pokarm dla największych roślinożerców.

  • Duża liczba dużych roślinożerców zapewnia pokarm dla wielkich i licznych drapieżników oraz padlinożerców.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Przygotuj mapkę, na której zaznaczysz trasę przelotu bocianów białych z Polski do Afryki. Wyszukaj informacje w różnych, dostępnych źródłach.

Polecenie 2.2

Odpowiedz na pytanie, z jakiego powodu bociany odlatują właśnie na sawannę. Poszukaj informacji, czym żywią się te ptaki.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Lasy równikowe
Rośliny i zwierzęta lasów równikowych
Sawanny

iOw2C1IEpe_d5e393

Zadania

Ćwiczenie 1
RjKrRAfwSzkuO1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RKBHKINDwGl8F1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R13mYjcWAEeN01
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RLHqoFH3WXln01
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RZTXkzGhY4ehr1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RmhjXqCbAu6rZ1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Dudek, licencja: CC BY 3.0.