Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Zatrzymaj się, usiądź i rozejrzyj wkoło. Czy cokolwiek wskazuje, że Ziemia się porusza? Czy siedząc w klasie, czujesz, że wraz z Ziemią poruszasz się dookoła jej osi lub dookoła Słońca? Wydaje się, że tkwimy nieruchomo. W rzeczywistości wraz z naszą planetą mkniemy wokół Słońca z oszałamiającą prędkością ponad 100 tys. km/h.

Już wiesz
  • jak zbudowany jest Wszechświat i jakie jest w nim miejsce Ziemi;

  • jak zbudowany jest Układ Słoneczny;

  • jak Ziemia jest związana za Słońcem.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, na czym polega ruch obiegowy Ziemi;

  • odróżniać pojęcia „ruch obiegowy’ i „ruch obrotowy”;

  • wskazywać związek między ruchem obiegowym i obrotowym a czasem trwania doby i roku;

  • objaśniać znaczenie nachylenia osi ziemskiej dla powstawania pór roku.

ir5uk5rO1H_d5e196

1. Na czym polega ruch obrotowy?

Jesteśmy mieszkańcami Ziemi, żyjemy na jej powierzchni, przez co nie możemy bezpośrednio obserwować ruchów naszej planety. Znamy jednak przebieg pozornego dobowego ruchu Słońca ze wschodu na zachód. Jest on skutkiem ruchu obrotowego Ziemiruch obrotowy Ziemiruchu obrotowego Ziemi dookoła własnej osi. Ziemia obraca się z zachodu na wschód, a pełen obrót trwa niemal 24 godziny. To czas jaki upływa między dwoma kolejnymi momentami południa słonecznegopołudnie słonecznepołudnia słonecznego, czyli kolejnymi górowaniami Słońca.

RTRPK1zN0VLNO1
Animacja prezentuje kulę Ziemską obracającą się z zachodu na wschód.
RbFW7YAv9a0SD1
Zjawisko dnia i nocy prezentowane na globusie
RxGIGSDchk1cP1
Z kosmosu można obserwować zjawisko dnia i nocy jednocześnie
Polecenie 1

Obracaj globusem zgodnie z kierunkiem rzeczywistego obrotu Ziemi, w sąsiedztwie źródła światła odgrywającego rolę Słońca. Zaobserwuj zjawisko dnia i nocy na globusie oraz linie, gdzie następuje wschód i zachód Słońca.

Ciekawostka

Im dalej od osi Ziemi znajduje się punkt na jej powierzchni, tym szybciej się on porusza. Punkt leżący na szczycie najwyższej góry świata osiąga prędkość około 1600 km/h. Natomiast osoba, która przebywa dokładnie na biegunie północnym lub południowym, obraca się jedynie w miejscu.

ir5uk5rO1H_d5e248

2. Na czym polega ruch obiegowy?

Ziemia wykonuje nie tylko ruch obrotowy, ale też obiega Słońce po orbicie zbliżonej kształtem do okręgu. Ruch ten nazywamy ruchem obiegowym Ziemiruch obiegowy Ziemiruchem obiegowym Ziemi. Gdyby patrzeć na Ziemię krążącą wokół Słońca, od strony jej bieguna północnego, to ruch obiegowy odbywałby się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.

Oś obrotu Ziemi jest nachylona do płaszczyzny jej orbity. Kąt między osią ziemską a tą płaszczyzną wynosi nieco ponad 66°33′. Dlatego przez jedną część roku silniej oświetlana przez Słońce jest północna półkula planety, a przez drugą część roku – południowa. Dwukrotnie w ciągu roku oś ziemska ustawia się tak, że obie półkule oświetlane są w jednakowym stopniu.

R1B3hnHaVYzhq1
Prezentowana jest Ziemia krążąca wokół Słońca. Ziemia zatrzymuje się po jednej stronie Słońca, następuje zbliżenie. Ziemia obraca się wokół osi. Widać, że jest zwrócona południowym biegunem w stronę Słońca. Ziemia pokonuje ćwierć obiegu wokół Słońca, zatrzymuje się. Następuje zbliżenie na kulę ziemską. Ziemia obraza się wokół osi i widać, że półkula północna i południowa są równo oświetlone. Następnie Ziemia pokonuje kolejne ćwierć obiegu wokół Słońca, zatrzymuje się. Następuje zbliżenie na kulę ziemską. Ziemia obraza się wokół osi i widać, że jest nachylona biegunem północnym w stronę Słońca. Ziemia pokonuje kolejne ćwierć obiegu wokół Słońca, zatrzymuje się. Następuje zbliżenie na kulę ziemską. Ziemia obraza się wokół osi i widać, że jest nachylona biegunem północnym w stronę Słońca.

Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca wynosi około 365 dni 5 godzin i 49 minut. Oznacza to, że Ziemia wraca po tym czasie do takiej samej pozycji względem Słońca. Wobec tego rok nie składa się z równej liczby dni, co ma znaczenie przy określaniu długości roku i przy konstrukcji kalendarza. Konieczne jest dodawanie jednego dnia w roku przestępnym występującym co cztery lata.

Polecenie 2

Używając globusa i lampy, sprawdź, jakie byłoby oświetlenie Ziemi w ciągu doby i roku, gdyby oś obrotu Ziemi leżała w płaszczyźnie orbity.

Ciekawostka

Ruch Ziemi wokół Słońca odbywa się z prędkością około 30 km/s, czyli aż 107 tysięcy km/h. Tylko bardzo nieliczne pojazdy kosmiczne zbudowane przez człowieka osiągnęły podobną lub większą prędkość.

ir5uk5rO1H_d5e304

Podsumowanie

  • Ziemia obraca się wokół własnej osi, czego następstwem są dzień i noc.

  • Czas trwania doby wyznaczony jest przez ruch obrotowy Ziemi, a czas trwania roku – przez ruch obiegowy.

  • Nachylenie osi ziemskiej ma znaczenie dla zmian oświetlenia Ziemi.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Oświetl globus tak jak podczas równonocy. Opowiedz, co by było, gdyby Ziemia była oświetlona w ten sposób przez cały rok.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jaki kształt ma Ziemia?iOD3StOhJfJaki kształt ma Ziemia?
Wędrówki Słońcaioxd648ZjTWędrówki Słońca
Układ Słonecznyi6MMoFxIshUkład Słoneczny
Jak urządzony jest Wszechświat?iX0t9rYvcyJak urządzony jest Wszechświat?

ir5uk5rO1H_d5e378

Słowniczek

południe słoneczne
południe słoneczne

moment górowania Słońca; chwila, w której tyle samo czasu zostało do zachodu Słońca, ile upłynęło od jego wschodu

ruch obiegowy Ziemi
ruch obiegowy Ziemi

ruch Ziemi wokół Słońca

ruch obrotowy Ziemi
ruch obrotowy Ziemi

ruch (obrót) Ziemi dookoła własnej osi

ir5uk5rO1H_d5e454

Zadania

Ćwiczenie 1
RIhYe23gJ32Nk1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RG7fnxDIGAOHB1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RvURN5wtVLw5c1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R17ABRRz7Msij1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
Rmm52EKakiRHo1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.