Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czy właściwości decydują o zastosowaniu wodorotlenków? Jedne z nich są stosowane m.in. do bielenia pni drzew, wchodzą w skład środków do udrożniania rur, są też składnikami leków na nadkwasotę i past do zębów. Jakie środki ostrożności należy zachować podczas pracy z niektórymi z nich?

RGN2Ywrs2Hhhr1
Wodorotlenek sodu to białe kryształki o właściwościach silnie higroskopijnych, czyli pochłaniające wilgoć. Ma on bardzo szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym, spożywczym, paliwowym i wielu innych
Już wiesz
  • w jaki sposób otrzymuje się wodorotlenki oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji;

  • czym są wskaźniki i jak zmienia się ich zabarwienie w obecności zasad.

Nauczysz się
  • jakie są najważniejsze właściwości wodorotlenków sodu, potasu i wapnia;

  • podawać przykłady wodorotlenków, które można nazwać zasadami na podstawie tabeli rozpuszczalności;

  • korzystać z tabeli rozpuszczalności;

  • opisywać zastosowania niektórych wodorotlenków.

iNqIQ64oNO_d5e164

1. Właściwości wodorotlenków

Badanie właściwości wodorotlenków sodu i potasu
Doświadczenie 1
Problem badawczy

Jakie charakterystyczne właściwości mają wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu?

Hipoteza

Wodorotlenki sodu i potasu rozpuszczają się w wodzie oraz są substancjami żrącymi.
Wodorotlenki sodu i potasu nie rozpuszczają się w wodzie oraz nie są substancjami żrącymi.

Co będzie potrzebne
  • 3 szalki Petriego,

  • wodorotlenek sodu,

  • wodorotlenek potasu,

  • pęseta,

  • 2 probówki,

  • woda,

  • bibuła,

  • tkanina,

  • drewno,

  • 2 pipety.

Instrukcja
    1. Na pierwszą szalkę Petriego nasyp niewielką ilość wodorotlenku sodu, a na drugą – wodorotlenku potasu.

    2. Określ właściwości fizyczne tych substancji.

    3. Próbki pozostaw na 5–10 minut. Obserwuj zachodzące zmiany.

    1. W probówkach umieść parę granulek, w pierwszej – wodorotlenku sodu, w drugiej – wodorotlenku potasu.

    2. Do obu probówek dodaj niewielką ilość wody, zawartość zamieszaj bagietką.

    3. Obserwuj zachodzące zmiany.

    4. Ostrożnie dotknij dna probówek.

    5. Niewielkie ilości obu roztworów nanieś na bibułę, tkaninę i drewno umieszczone na szlace Petriego. Obserwuj zachodzące zmiany.

Podsumowanie

Wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu to substancje stałe o barwie białej. Pozostawione na powietrzu po pewnym czasie „rozpływają się” – pochłaniają wilgoć z otoczenia. Substancje o takich właściwościach nazywamy higroskopijnymihigroskopijnośćhigroskopijnymi.

R10TK5CaFLj571
Wodorotlenek sodu (1), wodorotlenek potasu (2)

Wodorotlenki sodu i potasu bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie, wydzielając znaczne ilości ciepła (proces egzoenergetyczny) i tworząc silnie żrące roztwory, które niszczą różne materiały, np. bibułę, tkaninę, drewno. Roztwory obu wodorotlenków są żrące. Dlatego zwyczajowa nazwa wodorotlenku sodu to „soda żrąca”, a wodorotlenku potasu – „potaż żrący”.

Ciekawostka

Naczyniem laboratoryjnym służącym m.in. do przechowywania substancji higroskopijnych jest eksykator. Jego pokrywa jest wykonana z grubego szkła lub tworzywa sztucznego i ściśle przylega do pojemnika, w którym znajduje się substancja osuszająca (np. wodorotlenek potasu). Niektóre eksykatory są wyposażone w kran pozwalający na usunięcie powietrza.

R1SblhWSQGmKY1
Badanie właściwości wodorotlenków wapnia i żelaza(III)
Doświadczenie 2
Problem badawczy

Jakie charakterystyczne właściwości mają wodorotlenek wapnia i wodorotlenek żelaza(III)?

Hipoteza

Wodorotlenek wapnia i wodorotlenek żelaza(III) to substancje stałe, łatwo rozpuszczają się w wodzie, mają białą barwę.
Wodorotlenek wapnia i wodorotlenek żelaza(III) to substancje stałe różniące się rozpuszczalnością w wodzie oraz barwą.

Co będzie potrzebne
  • 2 probówki,

  • wodorotlenek wapnia,

  • wodorotlenek żelaza(III),

  • woda,

  • bagietka.

Instrukcja
  1. W probówkach umieść niewielkie próbki substancji, w pierwszej – wodorotlenku wapnia, w drugiej – wodorotlenku żelaza(III) strąconego w wyniku reakcji rozpuszczalnej soli żelaza(III) z roztworem zasady sodowej lub potasowej.

  2. Do probówek dodaj niewielką ilość wody, zawartość zamieszaj bagietką.

  3. Obserwuj zachodzące zmiany.

Podsumowanie

Wodorotlenek wapnia jest substancją stałą, o białej barwie, w wodzie jest rozpuszczalny tylko w niewielkim stopniu. Z wodą tworzy zawiesinę zwaną mlekiem wapiennym. Wodorotlenek żelaza(III) jest substancją stałą o barwie brunatnoczerwonej, trudno rozpuszczalną w wodzie.

Wodorotlenki są substancjami stałymi, mogą mieć różne barwy. Wodorotlenki sodu i potasu oraz innych pierwiastków z 1. grupy układu okresowego pierwiastków są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Rozpuszczalność wodorotlenków 2. grupy wzrasta ze wzrostem liczby atomowej berylowca, a wodorotlenki pozostałych metali są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie. Korzystając z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków, można sprawdzić, które rozpuszczają się w wodzie, a które wytrącają się w postaci osadów, czyli są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.

R2gO1A50tX2ia1

Stężone roztwory wodorotlenków sodu, potasu (zwane dawniej ługami) oraz wapnia mają właściwości żrące – niszczą bibułę. Podobnie działają na skórę – mogą wywoływać silne poparzenia. Stopiony wodorotlenek sodu uszkadza (trawi) szkło, dlatego przechowuje się go w opakowaniach z tworzyw sztucznych.

iNqIQ64oNO_d5e348

2. Zastosowanie wodorotlenków

Wodorotlenki sodu i potasu tworzą z tłuszczami związki rozpuszczalne w wodzie, dlatego stosuje się je jako składniki preparatów do udrożniania rur, a także do produkcji środków piorących. Wodorotlenek wapnia tworzy z wodą zawiesinę – mleko wapiennemleko wapiennemleko wapienne. Używa się jej do bielenia pni drzew owocowych oraz ścian budynków, ponieważ ma ona właściwości dezynfekcyjne, a kolor biały odbija znaczną część promieni słonecznych i zapobiega zbytniemu nagrzewaniu. Klarowny bezbarwny roztwór wodorotlenku wapnia nazywamy wodą wapienną. Służy ona do wykrywania tlenku węgla(IV).

R14zLEebhIJZc1
Zastosowanie wodorotlenków

Zaprawa wapienna
Składnikiem budowlanej zaprawy wapiennej jest oprócz piasku i wody, wapno gaszonewapno gaszonewapno gaszone, które powstaje w reakcji wapna palonego z wodą. Tak przygotowana mieszanina o konsystencji gęstego ciasta ma zdolność twardnienia wskutek reakcji chemicznej wodorotlenku wapnia z tlenkiem węgla(IV) z powietrza.

Zaprawa wapienna

Zaprawa wapienna

przygotowanie

twardnienie

 CaO + H2O → Ca(OH)
 Ca(OH)CO2 → CaCO3 + H2
wapno palone + woda → wapno gaszone
wapno gaszone + tlenek węgla(IV) → węglan wapnia + woda
R52nfPosNnOUU1

Żrące właściwości preparatu do udrożniania rur
Dwuletni chłopiec, który połknął żrący preparat do czyszczenia rur kanalizacyjnych, czuje się już lepiej. Dziecko wciąż przebywa w szpitalu, ma poparzony przełyk i usta, ale po wybudzeniu ze śpiączki farmakologicznej oddycha samodzielnie. Lekarze są dobrej myśli, bo badania wykazały, że żrąca substancja poparzyła dziecku usta, język i część przełyku, lecz na szczęście do żołądka dostały się tylko śladowe ilości granulatu. W przełyku i żołądku zmiany są już nieduże i goją się pomyślnie. Jednak lekarze nadal nie wiedzą, kiedy i czy w ogóle chłopiec będzie mógł poruszać językiem, mówić lub rozróżniać smaki. (TVN24)

iNqIQ64oNO_d5e429

Podsumowanie

  • Wodorotlenki są substancjami stałymi o różnej barwie.

  • Wodorotlenki sodu i potasu są substancjami silnie higroskopijnymi, mają podobne właściwości, są stosowane jako składniki do produkcji mydeł, środków piorących i preparatów do udrożniania rur.

  • Stężone roztwory wodorotlenków sodu, potasu oraz wapnia mają właściwości żrące.

  • Wodorotlenki magnezu i glinu są m.in. składnikami leków stosowanych w przypadku nadkwasoty żołądka.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Przygotuj infografikę przedstawiającą zastosowanie wybranych wodorotlenków jako składników różnych produktów używanych w twoim domu.

Polecenie 1.2

Przygotuj w formie ciekawostki krótką informację o tym, co wspólnego mają ze sobą mleko wapienne, woda wapienna i wapno gaszone.

Polecenie 1.3

Zrób zdjęcie piktogramu znajdującego się na opakowaniu preparatu do udrożniania rur. Wyjaśnij, w postaci zwięzłej notatki, dlaczego został on tam umieszczony.

iNqIQ64oNO_d5e493

Słowniczek

higroskopijność
higroskopijność

zdolność niektórych substancji do pochłaniania wilgoci (pary wodnej) z powietrza

mleko wapienne
mleko wapienne

zawiesina wodorotlenku wapnia w wodzie stosowana do dezynfekcji pomieszczeń o dużych powierzchniach (piwnice, magazyny) do neutralizacji kwasów (np. w ratownictwie chemicznym)

wapno gaszone
wapno gaszone

wodorotlenek wapnia Ca(OH)2, stosowany w budownictwie jako składnik zaprawy wapiennej

iNqIQ64oNO_d5e596

Zadania

Ćwiczenie 1
RLNwx0pmKWMt61
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2
R1U1j7yBtKnYC1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
R16jCTl3jLXwe1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 4
RePHOOYhg19fW1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
RfnCFl73bc0R71
zadanie interaktywne