Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Sole są substancjami jonowymi, których kryształy zawierają naprzemiennie ułożone kationy metalu i aniony reszty kwasowej. Podczas rozpuszczania jony te są uwalnianie do roztworu i dzięki ich obecności wodne roztwory soli przewodzą prąd elektryczny. Sole zawierają fragmenty pochodzące zarówno od wodorotlenków, jak i od kwasów. Do otrzymania soli nie są jednak konieczne kwas i wodorotlenek, bowiem sole można uzyskać w przemianach, w których biorą udział np. metal lub tlenek metalu i kwas albo tlenek niemetalu i wodorotlenek.

iu5qJapsiK_d5e229

1. Budowa soli

Sole są związkami jonowymi zbudowanymi z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze NH4+) i anionów reszt kwasowych. Ich wzór ogólny to:

MemRn

gdzie:
Me – symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli,
R – symbol reszty kwasowej, której anion współuczestniczy w tworzeniu soli,
n, m – indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.

Wzory sumaryczne przykładowych soli

Wzór sumaryczny soli składającej się z wskazanych jonów

Rodzaj kationu

Rodzaj anionu

NaCl
Na+
Cl-
CaCl2
Ca2+
Cl-
AlCl3
Al3+
Cl-
Na2SO4
Na+
SO42-
CaSO4
Ca2+
SO42-
Al2(SO4)3
Al3+
SO42-
Na3PO4
Na+
PO43-
Ca3(PO4)2
Ca2+
PO43-
AlPO4
Al3+
PO43-
iu5qJapsiK_d5e278

2. Nazewnictwo soli

Nazwy soli składają się z dwóch członów: pierwszy odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, a drugi do metalu. Człon pochodzący od reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub -ek (dla soli kwasów beztlenowych).

Pierwsze człony nazwy soli pochodzących od różnych kwasów

Rodzaj kwasu

Wzór sumaryczny kwasu

Nazwa kwasu

Jon reszty kwasowej

Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu

kwas tlenowy

H2SO4

kwas siarkowy(VI)

SO42-

siarczan(VI)

H2SO3

kwas siarkowy(IV)

SO32-

siarczan(IV)

H2CO3

kwas węglowy

CO32-

węglan

HNO3

kwas azotowy(V)

NO3-

azotan(V)

H3PO4

kwas fosforowy(V)

PO43-

fosforan(V)

kwas beztlenowy

HCl

kwas chlorowodorowy

Cl-

chlorek

H2S

kwas siarkowodorowy

S2-

siarczek

iu5qJapsiK_d5e315

3. Dysocjacja elektrolityczna soli

Rozpuszczalne w wodzie sole są elektrolitami, ich wodne roztwory przewodzą prąd elektryczny. Pod wpływem wody rozpadają się na jony, z których są zbudowane, czyli na kationy metali i aniony reszt kwasowych.

Równania reakcji opisujących proces dysocjacji przykładowych soli

Nazwa soli

Wzór sumaryczny soli

Dysocjacja soli

chlorek sodu

NaCl
NaClH2ONa+Cl-

azotan(V) potasu

KNO3
KNO3H2OK+NO3-

siarczan(VI) miedzi(II)

CuSO4
CuSO4H2OCu2+SO42-

fosforan(V) potasu

K3PO4
K3PO4H2O3K+PO43-

azotan(V) ołowiu(II)

Pb(NO3)2
Pb(NO3)2H2OPb2+2NO3-

siarczan(VI) żelaza(III)

Fe2(SO4)3
Fe2(SO4)3H2O2Fe3+3SO42-
iu5qJapsiK_d5e351

4. Otrzymywanie soli – reakcja zobojętniania

Pomiędzy kwasem a zasadą zachodzi reakcja zobojętniania. Jej istotą jest reakcja anionów wodorotlenkowych z kationami wodoru, w wyniku której powstają obojętne cząsteczki wody. Skrócony zapis jonowy tej przemiany jest następujący:

OH- + H+→ H2O

Poniższe przykłady ilustrują reakcję zobojętniania:

NaOH + HCl → NaCl + H2O
wodorotlenek sodu + kwas solny → chlorek sodu + woda
KOH + HCl → KCl + H2O
wodorotlenek potasu + kwas solny → chlorek potasu + woda
Ca(OH)2 + 2HCl → CaCl2 + 2H2O
wodorotlenek wapnia + kwas solny → chlorek wapnia + woda
2NaOH + H2SO3 → Na2SO3 + 2H2O
wodorotlenek sodu + kwas siarkowy(IV) → siarczan(IV) sodu + woda
Mg(OH)+ 2HNO3 Mg(NO3)+ 2H2
wodorotlenek magnezu + kwas azotowy(V) → azotanV magnezu + woda

W wyniku reakcji zobojętniania powstają sól i woda.

iu5qJapsiK_d5e431

5. Otrzymywanie soli – reakcje tlenków z kwasami i zasadami

Tlenki metali reagują z kwasami, a niektóre tlenki niemetali reagują z zasadami. W wyniku tej reakcji powstają sól i woda.

Przykłady reakcji tlenków metali z kwasami:

CaO + 2HCl  CaCl2 + H2O
tlenek wapnia + kwas solny  chlorek wapnia + woda
CaO + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + H2O
tlenek wapnia + kwas azotowyV → azotanV wapnia + woda
MgO + 2HNO3  Mg(NO3)2 + H2O
tlenek magnezu + kwas azotowyV  azotanV magnezu + woda
CuO + H2SO4 → CuSO4 + H2O
tlenek miedziII + kwas siarkowyVI → siarczanVI miedzi(II) + woda
Fe2O3 + 3H2SO4 → Fe2(SO4)3 + 3H2O
tlenek żelazaIII + kwas siarkowyVI → siarczanVI żelaza(III) + woda
Li2O + 2HCl → 2LiCl + H2O
tlenek litu + kwas solny → chlorek litu + woda

Przykłady reakcji tlenków niemetali z zasadami:

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O
tlenek węglaIV + wodorotlenek wapnia → węglan wapnia + woda
SO2 + 2KOH → K2SO3 + H2O
tlenek siarkiIV + wodorotlenek potasu → siarczanIV potasu + woda
SO3 + Ba(OH)2 → BaSO4↓ + H2O
tlenek siarkiVI + wodorotlenek baru → siarczanVI baru + woda
P4O10 + 12KOH → 4K3PO4 + 6H2O
tlenek fosforu(V) + wodorotlenek potasu → fosforanV potasu + woda
iu5qJapsiK_d5e540

6. Otrzymywanie soli – reakcja kwasów z metalami

Niektóre metale reagują z kwasami, a w wyniku tej przemiany powstają sól i wodór. Na podstawie szeregu aktywności metali można przewidzieć, które metale będą wchodziły w reakcję z kwasami, wypierając z nich wodór.

R1boQerLn69Vx1

Przykłady reakcji metali z kwasami:
– z kwasem solnym

Mg + 2HCl → MgCl2 + H2
magnez + kwas solny → chlorek magnezu + wodór
Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2
cynk + kwas solny → chlorek cynku + wodór
Fe + 2HCl → FeCl2 + H2
żelazo + kwas solny → chlorek żelaza(II) + wodór
2Na + 2HCl → 2NaCl + H2
sód + kwas solny → chlorek sodu + wodór
2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2
glin + kwas solny → chlorek glinu + wodór

– z kwasem siarkowym(VI)

Mg + H2SO4 → MgSO4 + H2
magnez + kwas siarkowy(VI) → siarczan(VI) magnezu + wodór
Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2
cynk + kwas siarkowy(VI) → siarczan(VI) cynku + wodór
Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2
żelazo + kwas siarkowy(VI) → siarczan(VI) żelaza(II) + wodór
iu5qJapsiK_d5e639

7. Otrzymywanie trudno rozpuszczalnych soli – reakcja strącania

Reakcja chemiczna zachodząca w roztworze wodnym pomiędzy jonami pochodzącymi od zmieszanych ze sobą substancji, prowadząca do powstania trudno rozpuszczalnego związku, który wytrąca się z roztworu w postaci osadu, nazywana jest reakcją strącania (reakcją strąceniową).

Tablice rozpuszczalności pozwalają przewidzieć, czy po zmieszaniu dwóch roztworów substancji jonowych obecne w powstałej mieszaninie jony utworzą, czy też nie, trudno rozpuszczalny związek.

R1NLBgfJdD4gw1

Przykłady reakcji strącania, w których powstają sole

zapis cząsteczkowy: AgNO3 + NaCl → AgCl↓ + NaNO3
zapis jonowy pełny: Ag+ + NO3- Na+ + Cl- → AgCl + Na+ + NO3- 
zapis jonowy skrócony: Ag+ + Cl- → AgCl

zapis cząsteczkowy: Na2SO4 + CaCl2 → CaSO4↓ + 2NaCl
zapis jonowy pełny: 2Na+ + SO42- + Ca2+ + 2Cl- → CaSO4 + 2Na+ + 2Cl-
zapis jonowy skrócony: Ca2+ + SO42- CaSO4

zapis cząsteczkowy: BaCl2 + Na2SO4 → BaSO4↓ + 2NaCl
zapis jonowy pełny: Ba2+ + 2Cl- + 2Na+ + SO42- → BaSO4 + 2Cl- 2Na+
zapis jonowy skrócony: Ba2+ + SO42- → BaSO4

iu5qJapsiK_d5e710

8. Zastosowanie soli

RoRn8ZdDqRUQW1
RXYT6e114YnKH1
R1LbZj98KWiWK1
R1eR4QR0xG8qy1
RfszocJXXcgWo1
iu5qJapsiK_d5e754

Zadania

Pamiętam i rozumiem

  • Wyjaśnij, co to są sole. Przedstaw ich budowę.

  • Opisz zasady nazewnictwa soli.

  • Wymień co najmniej 3 znane ci sposoby otrzymywania soli.

  • Wyjaśnij, na czym polega reakcja zobojętniania.

  • Przedstaw zastosowania następujących soli: węglanów, siarczanów(VI), azotanów(V) i fosforanów(V).

  • Napisz jonowy skrócony zapis reakcji zobojętniania.

  • Wśród poniższych substancji wskaż sole i nazwij je: KOH, CaSO4, K3PO4, Ba(OH)2, HCl, Na2SO4, H2SO4, H3PO4, Ca3(PO4)2.

  • Zapisz równanie reakcji zobojętniania zasady potasowej kwasem solnym. Nazwij produkt tej reakcji.

  • Lit wypiera wodór z kwasów. Przedstaw równanie reakcji tego pierwiastka chemicznego z kwasem siarkowym(VI). Nazwij produkty tej reakcji.

  • Napisz reakcję dwutlenku węgla z wodorotlenkiem potasu. Nazwij powstałą sól.

Czytam i interpretuję

  • Na podstawie szeregu aktywności metali wskaż, które metale będą reagować z kwasem solnym, wypierając z niego wodór: magnez, platyna, żelazo, rtęć, złoto, ołów, glin.

  • Na podstawie szeregu aktywności metali oceń, w jakiej części układu okresowego znajdują się metale wypierające wodór z kwasów i te, które nie mają tych właściwości. Czy są one położone w tej samej części, czy może w różnych jego miejscach?

Rozwiązuję problemy

  • Uczeń w dwóch probówkach (A i B) umieścił kawałki dwóch różnych metali – magnezu i srebra. Nie wiedział, która probówka zawiera dany metal. Przeprowadził badania mające na celu ich identyfikację. Kawałki metali podzielił na kilka próbek. Do każdej z nich dodał inny odczynnik. Obserwacje z przebiegu swojego doświadczenia umieścił w tabeli. Na ich podstawie oceń, jakie metale znajdowały się w poszczególnych probówkach.

    Probówki

    Zastosowane warunki

    Probówka a

    Probówka b

    dodanie zimnej wody

    brak efektów

    brak efektów

    dodanie kwasu solnego

    brak efektów

    pojawiły się pęcherzyki gazu

    dodanie roztworu wodorotlenku sodu

    brak efektów

    brak efektów

  • Trzech uczniów badało właściwości tlenku glinu. Uczeń pierwszy ogrzał go na łyżce do spalań w płomieniu palnika, drugi dodał do niego roztwór kwasu solnego, trzeci dolał wodę do probówki z tym tlenkiem. Tylko jeden z uczniów zaobserwował „zanikanie” tlenku glinu. Wskaż tego ucznia i zapisz równanie przeprowadzonej przez niego reakcji chemicznej. Nazwij jej produkty.

iu5qJapsiK_d5e847

Projekt badawczy

Poszukiwanie soli w najbliższym otoczeniu

Tytuł projektu

Poszukiwanie soli w najbliższym otoczeniu

Temat projektu

Czy w moim domu na co dzień często spotykam się z solami?

Badana hipoteza

W wielu środkach spożywczych, suplementach diety, artykułach gospodarstwa domowego znajdują się sole.
lub
Sole występują tylko w środowisku naturalnym, mam z nimi rzadki kontakt.
lub
Jedyną solą jaką wykorzystuję na co dzień jest chlorek sodu zawarty w soli kuchennej.

Materiały źródłowe

etykiety środków spożywczych, suplementów diety, artykułów stosowanych w gospodarstwie domowym, encyklopedie, tablice chemiczne, Internet

Uczeń

Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa?

Zapoznać się z etykietami środków spożywczych, suplementów diety, artykułów stosowanych w gospodarstwie domowym.

Wypisać nazwy substancji, które mogą być solami (np. dlatego że jeden człon nazwy zawiera nazwę metalu, a drugi człon ma końcówkę -an).

Sprawdzić w literaturze, czy rzeczywiście dana substancja należy do soli.

Ocenić, czy sole znajdują się w wielu, czy też tylko w nielicznych badanych artykułach.

Co trzeba przygotować, by zweryfikować hipotezę?

Porównać otrzymane wyniki z postawioną hipotezą.

Co będę obserwować (mierzyć)?

Analiza informacji zawartych na etykietach

Czas trwania

Kilka godzin – kilka dni

Wyniki

Przygotowanie prezentacji w postaci plakatu lub innej formie

Wniosek

Zgodny z otrzymanymi wynikami

Czego się nauczyłam/em podczas tego projektu?

iu5qJapsiK_d5e881

Test sprawdzający do działu Sole

Test sprawdzający

RgPAzTDCFcnJo1
załącznik z dokumentem do pobrania

Klucz testu

RHm2EWenon1jo1
załącznik z dokumentem do pobrania