Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Niektóre wyrazy mają inne znaczenie w języku potocznym niż w języku naukowym. Wyraz białko oznacza części jajka, które jest elementem naszej codziennej diety. Czy nazwa ta będzie oznaczała to samo na lekcjach chemii? Co to są białka i czy żółtko zawiera białko?

Już wiesz
  • jak zbudowane są aminokwasy;

  • że aminokwasy mogą się ze sobą łączyć, tworząc peptydy.

Nauczysz się
  • jakie pierwiastki wchodzą w skład białek;

  • czym są białka;

  • wskazywać, w jakich produktach spożywczych występują białka;

  • podawać znaczenie białek w organizmie.

i9L37WFw4F_d5e174

1. Skład pierwiastkowy białek

Jak zbudowany jest organizm człowieka?

Głównymi składnikami organizmu człowieka są woda (około 65%) i białko (około 20%).

Co to są białka i z jakich pierwiastków są zbudowane?

Badanie składu pierwiastkowego białek
Doświadczenie 1
Problem badawczy

Jakie pierwiastki wchodzą w skład białek?

Hipoteza

W skład białek wchodzą takie pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen i azot.

Co będzie potrzebne
  • białko jaja kurzego,

  • uniwersalny papierek wskaźnikowy,

  • probówka,

  • palnik.

Instrukcja
  1. W probówce umieść białko jaja kurzego.

  2. Probówkę ogrzewaj.

  3. Obserwuj zmiany.

  4. Do wylotu próbówki zbliż zwilżony papierek uniwersalny.

Podsumowanie

W wyniku ogrzewania białka jaja kurzego powstała czarna substancja. Na ściankach probówki pojawiły się krople wody. Wydzielił się nieprzyjemny zapach amoniaku. Zwilżony papierek uniwersalny zabarwił się na kolor zielony.
Z obserwacji wynika, że w skład białek wchodzą następujące pierwiastki:

  • węgiel (białko uległo zwęgleniu),

  • wodór (pierwiastek wchodzący w skład wody),

  • azot (amoniak ma wzór NH3 i zawiera atom azotu).

BiałkabiałkaBiałka to substancje, których cząsteczki zbudowane są głównie z atomów węgla, wodoru, tlenu i azotu.

Polecenie 1

Czy białka mogą zawierać inne pierwiastki?

Polecenie 2

Przypomnij sobie, jaki zapach wydziela się podczas procesu psucia się jaj.

Nieprzyjemna woń zepsutych jaj spowodowana jest powstawaniem siarkowodoru, związku o wzorze H2S. Na tej podstawie można wnioskować, że białka zawierają również siarkę. W skład niektórych białek wchodzi fosfor, rzadziej miedź, żelazo, cynk, magnez i jod.

i9L37WFw4F_d5e303

2. Budowa białek

Białka są związkami wielkocząsteczkowymi zbudowanymi z reszt aminokwasowych. Różnorodność białek jest ogromna, chociaż aminokwasów białkowych jest około dwadzieścia. Ważne jest, jakie aminokwasy wchodzą w skład białka oraz w jaki sposób są ze sobą połączone.

Aminokwasy mogą się łączyć wiązaniem peptydowymwiązanie peptydowewiązaniem peptydowym. Przypomnij sobie, w jaki sposób łączą się dwie cząsteczki aminokwasu o najprostszej budowie – glicyny.

RvlR4KJcuwE5A1
Łączenie się dwóch cząsteczek aminokwasów

Białkami umownie nazywamy związki, których łańcuch zawiera więcej niż 100 reszt aminokwasowych, a związki o krótszych łańcuchach są zaliczane do polipeptydów.

Łańcuch białkowy można opisać ogólnym wzorem:

R15hn3xt44DUF1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Łańcuchy białkowe mogą mieć różną strukturę przestrzenną, m.in. skręcają się w spirale lub wstęgi.

RL3yftcsRofJO1
Źródło: Opabinia regalis (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Budowę białek opisał amerykański fizyk i chemik Linus Carl Pauling (czyt. lajnus carl puling), za co w 1954 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Osiem lat później, tj. w 1962 r., otrzymał drugą – Pokojową Nagrodę Nobla za pracę podczas kampanii przeciwko próbom z bronią jądrową. Naukowiec ten uważany jest za jednego z najważniejszych chemików XX wieku.

RzqrKvGz9Hint1
Linus Carl Pauling – dwukrotny zdobywca Nagrody Nobla
i9L37WFw4F_d5e366

3. Występowanie białek oraz ich rola w organizmie

Białka są podstawowym elementem budującym wszystkie organizmy. Człowiek musi dostarczać białka w pożywieniu. Białka te w procesie trawienia dzielone są na mniejsze fragmenty, z których powstają nowe białka niezbędne dla organizmu.

Gdzie występują białka?

R2rBPz7sUpxxt1
Występowanie białek w produktach spożywczych

Zawartość białka w produktach spożywczych jest różna, co należy brać pod uwagę przy doborze produktów spożywanych w ciągu dnia. Dzienne zapotrzebowanie na białko jest indywidualną cechą organizmu – zależy m.in. od wieku i płci.

Dzienne zapotrzebowanie na białko

Dzienne zapotrzebowanie na białko [g]

dziewczęta

85

chłopcy

95

kobiety

70

mężczyźni

95

Zawartość białka w różnych produktach spożywczych

Produkty

Zawartość białka
(procent masowy)[%]

mleko

3

jaja

13

ser żółty

26

serek homogenizowany

13

ser pleśniowy

20‑21

kabanos

27

ryby

19–21

fasola

21

soczewica

25

soja

24

Białka pełnią funkcję budulcową (budują mięśnie, paznokcie, włosy i tkanki). Ich trawienie zachodzi z udziałem enzymów białkowych. Białko jest głównym składnikiem hemoglobiny zawartej we krwi. Hemoglobina jest odpowiedzialna za dostarczanie komórkom tlenu.

RMcDHlan3dRiI
Funkcje białek w organizmie
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
i9L37WFw4F_d5e424

Podsumowanie

  • Cząsteczki wszystkich białek są zbudowane głównie z atomów czterech pierwiastków: węgla, wodoru, tlenu i azotu. W skład niektórych białek mogą wchodzić atomy siarki, fosforu i inne pierwiastki.

  • Podstawowymi elementami budującymi białka są aminokwasy.

  • Białka to wielkocząsteczkowe związki chemiczne, zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi.

  • Białka są głównym składnikiem budulcowym organizmów. Pełnią funkcje: budulcowe, transportowe, regulujące i inne.

  • Źródłem białka zwierzęcego są m.in. jajka, nabiał, mięso, ryby, a roślinnego – produkty zbożowe oraz rośliny strączkowe, np. fasola, soja i soczewica.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Korzystając z informacji z tabeli Dzienne zapotrzebowanie organizmu na białko oraz tabeli Zawartość białka w różnych produktach spożywczych, odpowiedz na pytania:

  • Który z wymienionych produktów zawiera najwięcej białka, a który najmniej?

  • Ile g białka zawiera szklanka mleka? Przyjmij, że masa szklanki mleka wynosi 200 g.

  • Czy chłopiec, który wypija 3 szklanki mleka dzienne, dostarcza organizmowi niezbędną ilość białka?

  • Ile gramów sera żółtego musiałaby zjeść kobieta, aby dostarczyć organizmowi niezbędną dzienną ilość białka?

  • Czy zjadając 200 g serka homogenizowanego, dostarczymy organizmowi więcej białka niż zjadając 100 g kabanosów?

Polecenie 3.2

W dostępnych źródłach wyszukaj informacje na temat niedoboru i nadmiaru białka w organizmie człowieka. Wymień po 3 skutki niedoboru oraz nadmiaru białka.

Polecenie 3.3

Omów przemiany białka zachodzące w organizmie człowieka.

i9L37WFw4F_d5e506

Słowniczek

białka
białka

wielkocząsteczkowe związki zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi; w skład białek wchodzą głównie takie pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen i azot

wiązanie peptydowe
wiązanie peptydowe

powstaje w wyniku połączenia się aminokwasów; tworzą je grupy karboksylowa i aminowa łączących się cząsteczek aminokwasów

i9L37WFw4F_d5e692

Zadania

Ćwiczenie 1
R1Jq1cgcldTPw1
zadanie interaktywne
Źródło: Aneta Wojewoda, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RdB8GOXpLRwPQ1
Źródło: Aneta Wojewoda, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1CDTgGI1Qppw1
Źródło: Aneta Wojewoda, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R10ZXY9ieYVQQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Aneta Wojewoda, licencja: CC BY 3.0.