Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Rolnictwo to jeden z trzech głównych działów gospodarki (poza przemysłem i usługami). Jego celem nadrzędnym jest wytwarzanie żywności. Produkcja rolna dzieli się na roślinną i zwierzęcą. Uprawa roślin dostarcza m.in. ziarna zbóż, warzyw i owoców. Dzięki hodowli zwierząt mamy przede wszystkim mięso, a ponadto mleko, jaja, tłuszcze, skóry i inne.

R17nSTMF76WXi1
Źródło: david silver (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.
Już wiesz
  • co to jest rolnictwo;

  • jakie jest ukształtowanie terenu Polski;

  • gdzie w naszym kraju występują najlepsze gleby.

Nauczysz się
  • wyjaśniać pojęcia: użytki rolne, grunty orne, użytki zielone, uprawy trwałe, agrotechnika, rolnictwo towarowe;

  • na podstawie danych statystycznych analizować pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa (zużycie nawozów sztucznych, poziom mechanizacji, wielkość gospodarstw rolnych itp.);

  • wskazywać obszary Polski o najlepszych i najgorszych warunkach rozwoju rolnictwa;

  • wyjaśniać, czym jest rolnictwo ekologiczne.

i1dUASK5dL_d5e225

1. Użytki rolne

Działalność rolnicza prowadzona jest głównie na terenach wiejskich, w gospodarstwach rolnych. W skład każdego gospodarstwa rolnego, oprócz zabudowań gospodarczych, wchodzą użytki rolneużytki rolneużytki rolne, czyli ziemia.

Użytki rolne dzielą się na:

  • grunty orne – ziemia przeznaczona pod uprawę roślin jednosezonowych, np. zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych, rzepaku, kapusty, marchewki czy innych warzyw;

  • uprawy trwałe – obszary zajęte pod uprawę roślin wieloletnich, np. sady z drzewami owocowymi (jabłoniami, gruszami, czereśniami, wiśniami, śliwami i in.) czy plantacje krzewów owocowych (winorośli, malin, truskawek, porzeczek);

  • użytki zielone – łąki i pastwiska trwale porośnięte głównie trawami, które stanowią paszę dla zwierząt hodowlanych; trawa z łąk jest kilka razy w roku koszona i suszona do postaci siana, a trawa z pastwisk jest konsumowana bezpośrednio przez zwierzęta;

  • ogródki działkowe i przydomowe – małe obszary ziemi rolnej przeznaczone pod uprawę roślin na własne potrzeby.

Większość ww. użytków rolnych jest stale uprawiana, czyli znajduje się w tzw. dobrej kulturze rolnej. Jednak cześć z nich pozostaje nieuprawiana – są to odłogi i ugory. Odłóg to ziemia nieuprawiania przez kilka lat, a ugór to ziemia nieuprawiana przez część roku. Odłogowanie i ugorowanie zazwyczaj ma na celu poprawienie jakości gleby, która sama się regeneruje, kiedy nie jest uprawiana. Jednak ziemia może leżeć odłogiem również z innych powodów, np. z braku możliwości lub chęci do jej uprawiania.
Użytki rolne zajmują około 60% obszaru Polski. Blisko 3/4 z nich to grunty orne.
Kilkanaście procent powierzchni kraju pokrywają łąki i pastwiska, a sady tylko około 1%.

RytjPiHViaftq1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

Użytki rolne występują na obszarze całego kraju.
Grunty orne dominują na Nizinach Środkowopolskich ze względu na równinne ukształtowanie terenu. Na pofałdowanych pojezierzach i wyżynach (z wyjątkiem Wyżyny Lubelskiej) oraz w górach gruntów ornych jest znacznie mniej – zaznacza się tam większy udział lasów.
Łąki i pastwiska zajmują większe powierzchnie na wschodzie kraju, a zwłaszcza w wilgotnych rejonach województw podlaskiego, mazowieckiego i warmińsko‑mazurskiego. Są one typowe dla dolin rzecznych oraz innych terenów podmokłych.
Najwięcej wielkich sadów występuje na Mazowszu, głównie w okolicach Warszawy. Ponadto spotkać je można w pobliżu miast na południu – Wrocławia, Krakowa czy Sandomierza. W rejonie Zielonej Góry znajdują się duże, jak na nasze warunki klimatyczne, plantacje winorośli.

R1OEERKmuuw0A1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Korzystając z powyższej mapy, omów użytkowanie ziemi w swoim województwie. Zwróć szczególną uwagę na użytki rolne.

Polecenie 2

Korzystając z danych w Tabeli 1., oblicz udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej województw. Następnie stwórz odpowiednią mapę – kartogram. Na koniec wyjaśnij przyczyny występowania wartości ekstremalnych (najwyższych i najniższych) w określonych województwach.

Powierzchnia użytków rolnych w województwach

Województwa

Powierzchnia

Użytki rolne

ha

%

P O L S K A

31 267 967

18 770 139

60,03

Dolnośląskie

1 994 674

1 190 531

.……

Kujawsko‑pomorskie

1 797 134

1 172 622

.……

Lubelskie

2 512 246

1 763 035

.……

Lubuskie

1 398 789

566 369

.……

Łódzkie

1 821 895

1 290 401

.……

Małopolskie

1 518 279

926 907

.……

Mazowieckie

3 555 847

2 418 934

.……

Opolskie

941 187

601 706

.……

Podkarpackie

1 784 576

943 170

.……

Podlaskie

2 018 702

1 215 887

.……

Pomorskie

1 831 034

922 613

.……

Śląskie

1 233 309

633 074

.……

Świętokrzyskie

1 171 050

751 056

.……

Warmińsko‑mazurskie

2 417 347

1 312 841

.……

Wielkopolskie

2 982 650

1 939 252

.……

Zachodniopomorskie

2 289 248

1 121 740

.……

RtKot3soUW5R81
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
i1dUASK5dL_d5e312

2. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Działalność rolnicza w naszym kraju uzależniona jest od trzech głównych czynników przyrodniczych – rzeźby terenu, jakości gleby i klimatu.

Rzeźba terenu w Polsce ogólnie sprzyja działalności rolniczej, ponieważ aż 75% powierzchni zajmują płaskie lub tylko lekko pofałdowane niziny. Jest to istotne ułatwienie mechanicznych prac polowych – na obszarach pofałdowanych (góry, wyżyny, pojezierza) duże nachylenie stoków często uniemożliwia maszynom rolniczym wjazd na pole. Ponadto po stromych stokach szybko spływa woda opadowa, wypłukując wierzchnią warstwę gleby, która przez to ma słabą jakość, co zniechęca do uprawy roślin.
Zobacz hipsometryczną mapę Polskii1dUASK5dL_d744e184hipsometryczną mapę Polskikrzywą hipsograficznąi1dUASK5dL_d744e190krzywą hipsograficzną.

Jakość gleby ma znaczący wpływ na wielkości plonów, jakie się uzyskuje. W rolnictwie jakość gleby określana jest przez następujące pojęcia:

  • żyzność – naturalna zdolność gleby do dostarczania roślinom składników pokarmowych oraz wody i powietrza;

  • urodzajność – rzeczywista żyzność gleby, tj. żyzność naturalna poprawiona działaniami człowieka, np. nawożeniem czy nawadnianiem;

  • produktywność – zdolność gleby do produkcji biomasy, czyli wydawania plonów.

Wartość użytkową gleb, czyli stopień ich przydatności do celów rolniczych wyrażają klasy bonitacyjne. W Polsce sytuacja pod tym względem nie jest zbyt korzystna, ponieważ aż 1/3 powierzchni wszystkich gruntów ornych zajmują najsłabsze gleby klasy V i VI.

Klasy bonitacyjne gleb w Polsce

KLASA

Jakość gleby

Udział w powierzchni
gruntów ornych Polski

Przykładowe typy gleb

I

najlepsza

~0,5%

czarnoziemy, najlepsze czarne ziemie, mady i rędziny, brunatne na lessach

II

bardzo dobra

~3,0%

czarnoziemy, dobre czarne ziemie, mady, rędziny i brunatne, najlepsze płowe

III

dobra

~23,5%

brunatne, płowe, czarne ziemie, rędziny, mady, zmeliorowane bagienne

IV

średnia

~39,5%

brunatne, płowe, bagienne, lepsze bielice, słabsze rędziny, ciężkie mady

V

słaba

~21,0%

bielice, płowe, słabe brunatne, płytkie mady i rędziny

VI

bardzo słaba

~12,5%

słabe bielice, gleby górskie

Polecenie 3

Korzystając z mapy gleb Polski oraz informacji w lekcji Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polskiig0DrBcVI8Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polski, przypomnij i wskaż na mapie obszary występowania u nas gleb najlepszych i bardzo dobrych.

RWmGFQyG3TYRP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Warto wiedzieć

Działalność człowieka niekiedy powoduje degradację gleby, czyli obniżenie jej jakości. Przykładami mogą tu być:

  • niewłaściwe uprawy, np. monokultura – prowadzi do wyjałowienia gleby;

  • niewłaściwe melioracje – powodują nadmierne osuszenie lub zawilgocenie gleby;

  • orka wzdłuż stoków górskich – przyspiesza wymywanie gleby (erozja wodna);

  • zanieczyszczenie środowiska (powietrza, wody) – powoduje skażenie gleby;

  • górnictwo odkrywkowe – dewastacja, czyli całkowite usunięcie gleby.

Klimat wpływa na rolnictwo Polski głównie poprzez dwa składniki – opady atmosferyczne i temperaturę powietrza.
Kształtujące się u nas na poziomie około 600 mm rocznie opady są na ogół wystarczające do uprawy większości roślin. Oczywiście niekiedy zdarzają się kilkutygodniowe okresy suszy, które mogą doprowadzić do wyschnięcia wielu upraw. Pojawiają się również kilkudniowe ulewne deszcze, które z kolei mogą przyczynić się do gnicia roślin. Groźnym zjawiskiem są gradobicia towarzyszące letnim czy wiosennym burzom – mogą one połamać liście i łodygi roślin na polu (także wichury i trąby powietrzne wyrządzają duże szkody w gospodarstwach rolnych; są to jednak przypadki sporadyczne).

Temperatura powietrza może u nas zaszkodzić roślinom właściwie tylko wtedy, kiedy jest zbyt niska. Silne mrozy w zimie potrafią zniszczyć zboża ozime i uprawy wieloletnie, np. winorośl czy drzewa owocowe. Pojawiające się wiosną przymrozki mogą przyczynić się do obumarcia tych roślin, które już zdążyły wykiełkować, a także do zniszczenia pąków kwiatowych czy liściowych na drzewach i krzewach.

W rolnictwie ważna jest długość okresu wegetacyjnegookres wegetacyjnydługość okresu wegetacyjnego, czyli czasu w ciągu roku, w jakim roślina może wzrastać i rozwijać się. Do okresu tego wliczają się wszystkie dni, w których średnia dobowa temperatura powietrza jest większa niż 5°C. W Polsce okres wegetacyjny trwa od około 180 dni w wyższych partiach gór i na Suwalszczyźnie do 230 dni w najcieplejszych miejscach Kotlin Podkarpackich i Doliny Odry.

Polecenie 4

Korzystając z map poniżej, określ przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego w Polsce.

Polecenie 5

Odczytaj z mapy długość okresu wegetacyjnego w swoich okolicach i wyjaśnij przyczyny różnic względem obszarów sąsiednich.

Polecenie 6

Biorąc pod uwagę rzeźbę terenu, jakość gleb oraz długość okresu wegetacyjnego, uzupełnij poniższy tekst:
Najkorzystniejsze warunki naturalne dla rolnictwa występują w województwach:
………………………………….,……………………………………………..,………..………………………………………………,
ponieważ ………………………………………………………………………………………………………………………………
Najmniej korzystne warunki naturalne dla upraw roślin występują w województwach:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..…,
ponieważ ………………………………………………………………………………………………………………………………

i1dUASK5dL_d744e184
i1dUASK5dL_d744e190
i1dUASK5dL_d5e476

3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

Na działalność rolniczą wpływają również czynniki pozaprzyrodnicze, kształtowane przez człowieka, który zwykle dąży do uzyskiwania jak najwyższych plonów i zbiorów. Do czynników tych zaliczają się m.in. rozmaite zabiegi agrotechniczneagrotechnikazabiegi agrotechniczne:

  • podstawowa uprawa ziemi – orka, podorywka, siew, bronowanie, żniwa itp.

  • płodozmian – uprawianie na tej samej ziemi co rok innych roślin, by uniknąć wyjałowienia gleby, a także by pozbyć się uporczywych chwastów;

  • użyźnianie gleby – nawożenie, czyli dostarczanie glebie dodatkowych składników pokarmowych dla roślin, pochodzących z nawozów naturalnych (kompost, obornik, gnojowica) lub sztucznych (azotowych, fosforowych, potasowych, wapniowych);

  • melioracje – nawadnianie (irygacja) lub osuszanie pól za pomocą drenów, rowów i kanałów melioracyjnych; na mniejszych powierzchniach nawadnianie może być prowadzone przy pomocy tzw. deszczowni, czyli urządzeń rozpylających wodę nad uprawami;

  • chemiczna ochrona roślin – opryskiwanie upraw pestycydami, mające na celu usunięcie niepożądanych organizmów, np. owadów, robaków, grzybów itp.

  • pielęgnacja upraw – odchwaszczanie, przerzedzanie sadzonek, „prześwietlanie” drzew itp.

Warto wiedzieć

Przez ostatnich kilkadziesiąt lat zużycie nawozów sztucznych na świecie systematycznie rosło – stale dążono do uzyskiwania coraz to wyższych plonów. Jednak w ostatnich latach ta tendencja została zahamowana ze względu na zbyt dużą ilość środków chemicznych, jaka znajdowała się w żywności. Ludzie coraz bardziej zaczynają cenić „zdrową żywność” pochodzącą z gospodarstw ekologicznych, w których nie stosuje się ani nawozów sztucznych, ani chemicznych środków ochrony roślin.

Zużycie nawozów sztucznych w wybranych krajach w latach 2005‑2013

K R A J E

2005/06

2012/13

2005/06

2012/13

2005/06

2012/13

2005/06

2012/13

ogółem

azotowe (N)

fosforowe (P2O5)

potasowe (K2O)

na 1 ha użytków rolnych w kg

ŚWIAT

32,1

39,5

18,4

24,3

8,1

9,4

5,6

5,8

Argentyna

8,6

10,3

4,6

6,5

3,7

3,5

0,3

0,3

Australia

4,9

5,2

2,1

2,7

2,3

2,0

0,5

0,5

Austria

57,4

44,5

31,2

27,2

11,8

7,3

14,4

10,0

Białoruś

103,9

170,3

45,4

63,3

14,5

25,2

44,0

81,8

Brazylia

30,4

47,9

7,6

15,4

10,5

15,8

12,3

16,7

Bułgaria

44,8

78,8

36,1

62,0

7,5

13,5

1,2

3,3

Cypr

80,3

154,4

43,3

85,6

29,4

43,5

7,6

25,3

Dania

118,1

103,6

66,1

67,2

15,4

12,7

36,6

23,7

Estonia

40,9

52,6

22,8

34,5

7,1

7,1

11,0

11,0

Finlandia

132,1

185,6

84,7

84,1

13,1

31,8

34,3

69,7

Francja

119,7

86,9

74,6

66,4

20,2

8,8

24,9

11,7

Grecja

45,2

31,4

24,4

17,2

14,9

11,1

5,9

3,1

Hiszpania

63,0

57,2

31,7

31,3

17,6

14,0

13,7

11,9

Holandia

193,7

170,2

144,1

150,7

25,1

8,1

24,5

11,4

Irlandia

126,0

99,8

80,2

61,8

19,8

17,0

26,0

21,0

Japonia

323,3

241,9

118,0

95,1

130,2

89,7

75,1

57,1

Kanada

41,5

52,3

26,3

35,8

10,3

11,1

4,9

5,4

Niemcy

145,9

141,3

104,8

98,9

16,1

17,1

25,0

25,3

Norwegia

182,1

153,6

101,9

95,0

27,6

19,3

52,6

39,3

Polska

123,3

133,0

62,5

80,7

27,7

25,6

33,1

26,7

Portugalia

69,3

46,8

26,9

28,0

20,2

10,2

22,2

8,6

Rosja

6,6

8,8

4,0

5,5

1,6

2,0

1,0

1,3

Rumunia

32,5

31,8

21,1

21,1

9,7

8,2

1,7

2,5

Słowacja

57,7

74,0

40,5

55,6

8,7

10,8

8,5

7,6

Stany Zjednoczone

47,5

49,8

26,7

29,6

10,0

9,8

10,8

10,4

Szwecja

73,6

59,1

50,2

48,6

11,0

3,4

12,4

7,1

Węgry

66,8

80,0

44,3

56,7

10,4

11,6

12,1

11,7

Wielka Brytania

92,3

84,7

59,2

57,9

13,9

11,3

19,2

15,5

Włochy

90,7

78,2

54,3

49,9

19,4

15,1

17,0

13,2

Źródło: i1dUASK5dL_d744t413

Polecenie 7

*Przeanalizuj dane z Tabeli 3. i znajdź państwa, w których ogólne zużycie nawozów sztucznych w ostatnich latach wyraźnie zmalało. Spróbuj wyjaśnić, dlaczego miało to miejsce właśnie w tych krajach. Zwróć też uwagę na państwa, w których zużycie nawozów sztucznych wzrosło – jak to wyjaśnisz?

Oprócz agrotechniki duże znaczenie mają też społeczno‑gospodarcze czynniki rozwoju rolnictwa, do których zaliczają się:

  • wielkość gospodarstw rolnych;

  • specjalizacja produkcji rolnej;

  • towarowość produkcji rolnej;

  • mechanizacja prac;

  • zatrudnienie w rolnictwie;

  • polityka rolna władz.

Nowoczesna produkcja rolna prowadzona jest w dużych, wyspecjalizowanych i zmechanizowanych gospodarstwach wysokotowarowychrolnictwo towarowegospodarstwach wysokotowarowych. Posiadając dużą powierzchnię użytków rolnych oraz odpowiednie wyposażenie w maszyny i sprzęt rolniczy, uzyskuje się wysokie plony i zbiory przy niższych kosztach jednostkowych uprawiania ziemi. Takie rolnictwo funkcjonuje w krajach Europy Zachodniej, a także w USA, Kanadzie i Australii.

W Polsce wciąż mamy zbyt wiele małych, niskotowarowych gospodarstw rolnych – co drugie nasze gospodarstwo liczy mniej niż 5 ha. Produkcja w nich jest na ogół niewielka i kosztowna, bo słabo wyspecjalizowana i zmechanizowana. Plony są małe, gdyż drobnym rolnikom indywidualnym często brakuje pieniędzy na nawozy sztuczne i zabiegi agrotechniczne. Niewielkie zbiory z małych gospodarstw trudniej jest też sprzedać po korzystnych dla rolnika cenach. To właśnie dzięki małym gospodarstwom zatrudnienie w rolnictwie sięga u nas kilkunastu procent, podczas gdy ww. krajach z nowoczesnym rolnictwem jest ono na poziomie zaledwie kilku procent.

R1Fq2fFdToHjf1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Największe rozdrobnienie gospodarstw występuje w Polsce Południowo‑Wschodniej, gdzie gospodarstwa małe (do 5 ha) stanowią ponad 70% wszystkich gospodarstw. Tam też mamy najniższy poziom towarowości produkcji rolnej. To dlatego, że Małopolska i Podkarpacie są dosyć gęsto zaludnione ludnością wiejską i każdy potrzebuje ziemi rolnej, a tej nie ma tam zbyt wiele, ze względu na pofałdowany teren i duże zalesienie.
Najwyższa towarowość notowana jest na zachodzie Polski, a zwłaszcza na obszarach z dobrymi glebami – Nizina Śląska, Kujawy, Żuławy Wiślane, Nizina Szczecińska. Wielkopolska. Tam też funkcjonuje najwięcej dużych gospodarstw rolnych, wyspecjalizowanych w określonym rodzaju produkcji rolnej, np. w uprawie zbóż czy innych roślin jednosezonowych (buraków cukrowych, rzepaku) albo w hodowli trzody chlewnej czy drobiu. Jest to właściwy kierunek działalności rolniczej – tereny o najlepszych warunkach naturalnych są intensywnie wykorzystywane do wysokotowarowej produkcji rolnej.

Polecenie 8

Korzystając z map zamieszczonych powyżej, wykaż związek między wielkością gospodarstw rolnych a poziomem towarowości produkcji rolnej.

Polecenie 9

Scharakteryzuj strukturę wielkości gospodarstw rolnych oraz towarowość produkcji rolnej w swoim województwie.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej nasi rolnicy zaczęli otrzymywać dopłaty bezpośrednie do każdego hektara ziemi rolnej. Jest to znaczący dopływ gotówki dla wielu gospodarstw rolnych, ponieważ pozwala m.in. obniżyć koszty produkcji. Dzięki dopłatom rolnicy indywidualni mogą utrzymać się na rynku krajowym, a niekiedy nawet konkurować na rynkach zagranicznych.

Warto wiedzieć

Do 1989 roku większość użytków rolnych w Polsce była państwowa, tj. należała do wielkich Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). Zostały one jednak zlikwidowane i obecnie ponad 90% użytków rolnych należy do prywatnych gospodarstw indywidualnych. Pozostałą część zajmują nieliczne spółdzielnie rolnicze oraz Agencja Nieruchomości Rolnych.

i1dUASK5dL_d5e595

4. Rolnictwo ekologiczne

Stale rosnące zapotrzebowanie na tzw. „zdrową żywność” przyczynia się do rozwoju ekologicznych gospodarstw rolnychrolnictwo ekologiczneekologicznych gospodarstw rolnych. W gospodarstwach tych produkcja rolna prowadzona jest wyłącznie naturalnymi sposobami uprawy i hodowli. Nie stosuje się nawozów sztucznych i innych środków chemicznych. Do użyźniania gleby wykorzystywane są nawozy naturalne – kompost (wytwarzany z odpadów roślinnych) oraz obornik (wytwarzany z odchodów zwierzęcych). Zwierzęta trzymane są w tzw. chowie ściółkowym, co oznacza, że w podłożu mają ściółkę złożoną ze słomy, otrębów, trocin itp. Dzięki temu powstaje nawóz naturalny w postaci zwięzłego obornika, a nie płynnej gnojowicy, jak to jest w chowie bezściółkowym. Zwierzęta hodowlane żywią się paszami naturalnymi, często wprost na pastwiskach naturalnych. Stosuje się specjalny, płytki rodzaj orki ziemi uprawnej, by zachować w jak najlepszym stanie naturalny profil glebowy. Rośliny uprawiane są na małych poletkach w systemie corocznego, bardzo urozmaiconego płodozmianu, by nie wyjałowić gleby.

R17nSTMF76WXi1
Źródło: david silver (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.

Ogólnie działalność ekologicznych gospodarstw rolnych opiera się na dwóch podstawowych zasadach:

  • produkcja rolna bez szkodliwego wpływu na środowisko naturalne,

  • wytwarzanie żywności całkowicie zdrowej dla człowieka.

Ścisłe przestrzeganie ww. zasad we współczesnym rolnictwie jest dosyć trudne i wymaga znacznych nakładów finansowych oraz pracy ręcznej. Z tych względów jednostkowe koszty produkcji w gospodarstwach ekologicznych są dosyć duże, co przekłada się na wysokie ceny „zdrowej żywności”. Dlatego rolnictwo ekologiczne rozwija się głównie w bogatych krajach.

Rolnictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej (2012 r.)

KRAJE

Liczba gospodarstw
ekologicznych

Powierzchnia użytków rolnych
gospodarstw ekologicznych

w ha

w %
użytków rolnych ogółem

UNIA EUROPEJSKA

251849

9960521

5,3

Austria

21843

533230

19,7

Belgia

1413

59718

4,4

Bułgaria

2754

39137

1,3

Cypr

719

3923

2,7

Czechy

3934

488658

11,5

Dania

2651

194706

7,4

Estonia

1478

144147

15,3

Finlandia

4322

197751

8,7

Francja

24425

1032941

3,8

Grecja

23433

462618

5,6

Hiszpania

30462

1593197

6,4

Holandia

1646

48038

2,5

Irlandia

1400

54122

1,3

Litwa

2527

156539

5,4

Luksemburg

102

3924

3,0

Łotwa

3496

195658

10,8

Malta

9

26

0,3

Niemcy.

23032

1034355

6,2

Polska

25944

661956

4,3

Portugalia

2603

200151

6,0

Rumunia

15315

288261

2,1

Słowacja

365

166700

8,8

Słowenia

2682

35101

7,6

Szwecja

5601

477685

15,6

Węgry

1560

130609

3,1

Wielka Brytania

4281

590009

3,4

Włochy

43852

1167362

9,1

Źródło: i1dUASK5dL_d744t413

Polecenie 10

Wymień zalety i wady rolnictwa ekologicznego.

Polecenie 11

Przeanalizuj dane z Tabeli 4. i sporządź krótką notatkę w zeszycie na temat rozwoju rolnictwa ekologicznego w krajach Unii Europejskiej.

W 2001 roku Sejm RP uchwalił ustawę regulującą zasady prowadzenia produkcji ekologicznej oraz obrotu i przetwórstwa tych produktów. Powołano jednostki certyfikujące rolnictwo ekologiczne, które m.in. nadzorują przestawianie się gospodarstw zwykłych na produkcję ekologiczną. Liczba gospodarstw ekologicznych i tym samym ogólna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych w Polsce systematycznie wzrasta.

Ekologiczne gospodarstwa rolne w Polsce w latach 2005–2013

Lata

Z certyfikatem

W okresie przestawiania

gospodarstwa

powierzchnia użytków rolnych
w ha

gospodarstwa

powierzchnia użytków rolnych
w ha

2005

1463

38673

5719

127627

2007

6618

137891

5252

150380

2010

12901

308095

7681

210974

2011

15234

376036

8215

229484

2012

18187

457089

7757

204599

2013

19872

492972

6726

176998

Źródło: i1dUASK5dL_d744t413

Polecenie 12

Dowiedz się gdzie w okolicy znajduje się ekologiczne gospodarstwo rolne i spróbuj poznać bliżej zasady jego funkcjonowania. Zrób odpowiednie notatki i zdjęcia.

Ciekawostka

Wydajnym, ale kontrowersyjnym rodzajem rolnictwa jest wytwarzanie żywności genetycznie zmodyfikowanej GMO (ang. Genetically Modified Organism). Dzięki rozwojowi inżynierii genetycznej możliwe było uzyskiwanie takich odmian roślin, które na przykład zawierają więcej składników odżywczych i nie zawierają toksyn, są bardziej odporne na szkodniki, mają dłuższą trwałość. Uzyskano to przy uprawie m.in. kukurydzy, ziemniaków, soi, fasoli, pomidorów, tytoniu. W produkcji żywności genetycznie zmodyfikowanej na świecie przodują Amerykanie i Chińczycy. W Polsce corocznie obsiewa się takimi odmianami kilka tysięcy hektarów gruntów. Powierzchnia ta systematycznie rośnie, mimo licznych protestów ekologów, którzy uważają, że spożywanie genetycznie zmienionych roślin jest szkodliwe dla zdrowia.

i1dUASK5dL_d5e671

Podsumowanie

  • Rolnictwo to jeden z trzech głównych działów gospodarki, zajmujący się wytwarzaniem żywności na użytkach rolnych, które wchodzą w skład gospodarstw rolnych.

  • Główne rodzaje użytków rolnych to grunty orne, łąki i pastwiska oraz sady.

  • Podstawowe czynniki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa to ukształtowanie terenu, jakość gleby i klimat.

  • W Polsce rolnictwu sprzyja przewaga równinnego ukształtowania terenu i umiarkowany klimat. Jednak mało jest dobrych gleb.

  • Najważniejsze pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to poziom agrotechniki, wielkość gospodarstw rolnych, towarowość i specjalizacja produkcji rolnej, zatrudnienie w rolnictwie, polityka rolna władz.

  • W Polsce wciąż jeszcze za dużo jest małych gospodarstw niskotowarowych – dominują one na wschodzie kraju.

  • Polscy rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie z Unii Europejskiej, dzięki którym działalność rolnicza może być opłacalna.

  • Rolnictwo ekologiczne rozwija się głównie w krajach bogatych, choć także i w Polsce.

Praca domowa
Polecenie 13.1

Korzystając z danych w tabeli (pobierz załącznik), narysuj diagram (np. kołowy lub kwadratowy) przedstawiający strukturę użytkowania ziemi w twoim województwie. Uwzględnij najważniejsze rodzaje użytków rolnych – pozostałe wymienione rodzaje użytkowania ziemi możesz odpowiednio pogrupować.

R1c6K3SlETrzT1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 13.2

Uzupełnij informacje w tabeli poniżej. Do pierwszej kolumny wpisz przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa charakterystyczne dla twojego województwa. W drugiej kolumnie oceń ich wpływ na rozwój rolnictwa w regionie.

Ocena czynników rozwoju rolnictwa w województwie ……........

CZYNNIKI ROZWOJU ROLNICTWA

TWOJA OCENA
korzystne, przeciętne, niekorzystne

Przyrodnicze:

Pozaprzyrodnicze:

Polecenie 13.3

*Na podstawie danych w tabeli stwórz mapę przedstawiającą udział ekologicznych gospodarstw rolnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych w województwach. Następnie na podstawie mapy spróbuj wyjaśnić zróżnicowanie przestrzenne rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Użytki rolne w gospodarstwach ekologicznych

Województwa

Użytki rolne ogółem

Użytki rolne w gospodarstwach ekologicznych

z certyfikatem

w okresie przestawiania

ogółem

ha

ha

ha

ha

%

P O L S K A

18 716 486

492 972

176 998

669 970

3,58

Dolnośląskie

1 189 156

30 972

6 483

.………

..……

Kujawsko‑pomorskie

1 171 551

8 925

2 227

.………

..……

Lubelskie

1 760 037

31 351

9 468

.………

..……

Lubuskie

565 633

35 500

19 192

.………

..……

Łódzkie

1 287 006

7 238

3 104

.………

..……

Małopolskie

924 340

15 208

1 797

.………

..……

Mazowieckie

2 403 643

45 989

17 456

.………

..……

Opolskie

601 109

2 578

965

.………

..……

Podkarpackie

937 886

25 880

3 626

.………

..……

Podlaskie

1 215 435

44 808

18 740

.………

..……

Pomorskie

921 475

21 146

7 575

.………

..……

Śląskie

629 714

5 661

1 559

.………

..……

Świętokrzyskie

750 089

12 728

2 394

.………

..……

Warmińsko‑mazurskie

1 309 798

74 103

42 096

.………

..……

Wielkopolskie

1 929 651

32 367

9 250

.………

..……

Zachodniopomorskie

1 119 964

98 518

31 067

.………

..……

Źródło: i1dUASK5dL_d744t413

Ry2MZ3JGuNrcy1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Zobacz także

Współczesna rzeźba Polski a dawne wydarzenia geologiczneiikthmJDuAWspółczesna rzeźba Polski a dawne wydarzenia geologiczne
Cechy klimatu PolskiiKAvfw8TYYCechy klimatu Polski
Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polskiig0DrBcVI8Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polski
Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w PolsceivDw86Y346Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce

i1dUASK5dL_d5e880

Słowniczek

agrotechnika
agrotechnika

ogół czynności mających na celu stworzenie jak najlepszych warunków wzrostu roślin uprawnych; zaliczają się do nich m.in. uprawa roli (orka, siew, bronowanie), melioracje (nawadnianie, odwadnianie), użyźnianie gleby (nawożenie), opryskiwanie środkami ochrony roślin (pestycydami)

okres wegetacyjny
okres wegetacyjny

czas w ciągu roku pozwalający na wegetację roślin; zaczyna się wtedy, kiedy średnia temperatura dobowa przekroczy 5°C, a kończy się, gdy temperatura ta spadnie poniżej 5°C; w Polsce trwa od około 190 dni w górach i na północy do około 220 dni na zachodzie i południu

rolnictwo
rolnictwo

jeden z trzech głównych działów gospodarki (obok przemysłu i usług), obejmujący uprawę roślin, użytkowanie łąk i pastwisk oraz hodowlę zwierząt; dostarcza ludziom żywności, a ponadto zaopatruje przemysł i usługi (np. rzemiosło) w surowce pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (biomasa, skóry, kości)

rolnictwo ekologiczne
rolnictwo ekologiczne

działalność rolnicza oparta wyłącznie na naturalnych sposobach uprawy roślin i hodowli zwierząt, bez używania nawozów sztucznych i innych środków chemicznych, a także bez szkodliwego wpływu na środowisko naturalne, rolnictwo ekologiczne wytwarza tzw. „zdrową żywność”

rolnictwo towarowe
rolnictwo towarowe

wyspecjalizowana i zmechanizowana produkcja dużych ilości płodów rolnych, np. ziarna zbóż, biomasy, mleka, jaj, żywca zwierzęcego itp.

użytki rolne
użytki rolne

ziemia, na której prowadzona jest działalność rolnicza; do użytków rolnych zaliczają się grunty orne, łąki i pastwiska, uprawy trwałe (np. sady, plantacje), ogródki działkowe i przydomowe, a także odłogi i ugory

i1dUASK5dL_d5e1002

Zadania

Ćwiczenie 1
R8nGnmxnyJaSs1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R191FkzllWDcw1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1LLeoLAE7lJ01
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RCfRhbqxly3QX1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R9m1cDiVfzutP1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1BLsKNIld4LL1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R16FYeQkGq4E51
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R1Oiep8MOQpFK1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.