Funkcjonowanie ekosystemu
Ekosystem rzadko jest systemem zamkniętym. Granice ekosystemów przekraczają zwierzęta, np. żaby, które spędzają część życia w ekosystemie stawu, a część w ekosystemie łąki czy lasu. Między ekosystemami rozprzestrzeniają się nasiona i owoce, np. egzotycznych roślin, sprowadzonych do ogrodów, a po pewnym czasie odnajdowanych na łąkach, przy drogach a nawet w lasach.
1. Ekologia – nauka o środowisku przyrodniczym
Wszystkie elementy ekosystemu oddziałują na siebie. Należą do nich organizmy, które są nazywane ożywionymi elementami przyrody, i elementy nieożywione, takie jak podłoże, światło, woda, wilgotność, temperatura powietrza, obecność tlenu i dwutlenku węgla, zasolenie wody i gleby. Organizmy mają określone wymagania wobec środowiska. Dany gatunek zasiedla tylko taki teren, na którym może zaspokajać swoje potrzeby. Organizmy są powiązane wieloma zależnościami zarówno z innymi osobnikami, jak i ze składnikami przyrody nieożywionej.
2. Relacje między gatunkami
Organizmy zamieszkujące to samo środowisko wzajemnie na siebie oddziałują. Oddziaływania te mogą być dla nich korzystne lub niekorzystne. Korzystną relację między dwoma osobnikami należącymi do różnych gatunków, w wyniku której zwiększają się szanse na przeżycie chociaż jednego z nich, nazywa się symbiozą. Symbioza może być bezwzględnie konieczna do przeżycia obu organizmów lub mieć charakter okresowy. Niekorzystne relacje między gatunkami występują, jeśli osobniki jednego z gatunków osłabiają, wywołują chorobę bądź uśmiercają osobniki drugiego gatunku. Przykładami niekorzystnych relacji są drapieżnictwo, pasożytnictwo i konkurencja.
Typ oddziaływania | Oddziaływanie | Populacja A | Populacja B |
Korzystny | symbioza | symbiont I | symbiont II |
Niekorzystny | roślinożerność | roślina | roślinożerca |
drapieżnictwo | ofiara | drapieżnik | |
pasożytnictwo | żywiciel | pasożyt | |
konkurencja | konkurent I | konkurent II |
3. Zależności w ekosystemie
Mieszkańcy ekosystemów powiązani są wzajemnymi zależnościami, z których najważniejsze są zależności pokarmowe, przedstawiane graficznie w postaci łańcuchów i sieci pokarmowych. W łańcuchach pokarmowych organizmy tworzą szereg: każdy z nich jest określonym ogniwem tego łańcucha i zajmuje odpowiedni poziom troficzny (pokarmowy). Pierwszym ogniwem łańcucha pokarmowego są zwykle rośliny – producenci materii organicznej. Następne ogniwa zajmują cudzożywni konsumenci. I jedni i drudzy po śmierci stają się pokarmem destruentów, organizmów należących do ostatniego poziomu troficznego. Destruenci rozkładają materię organiczną do prostych substancji nieorganicznych, bedących składnikiem środowiska nieożywionego. Gdy substancje te zostaną pobrane przez rośliny, wracają do łańcucha pokarmowego. W ten sposób materia nieustannie krąży w ekosystemie między organizmami a ich środowiskiem.
Źródłem energii w ekosystemie jest energia słoneczna przekształcana przez producentów w energię wiązań chemicznych związków organicznych. Energia przepływa przez wszystkie ogniwa łańcucha pokarmowego. Jej cześć jest wykorzystywana przez organizmy do budowy ciała i prowadzenia procesów życiowych. Duża jej część jest rozpraszana w postaci ciepła.
Zadania
Pamiętam i rozumiem
Porównaj warunki życia w środowisku lądowym i wodnym, uwzględniając 3 wybrane czynniki.
Na dowolnym przykładzie pary zwierząt – drapieżnika i jego ofiary – opisz ich przystosowania do polowania (drapieżnik) i uniknięcia schwytania (ofiara).
Wskaż zasoby środowiska, o które konkurują drzewa w lesie i określ skutki tej konkurencji.
Wykaż, że współpraca glonów z grzybami tworzących porosty jest korzystna dla obu gatunków.
Przedstaw funkcję producentów w krążeniu materii i przepływie energii przez ekosystem.
Czytam i interpretuję
Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania.
(…) W Bałtyku – ekosystemie wyjątkowym, lecz ubogim w gatunki – funkcję szczytowego drapieżnika pełnił dorsz. Nadmierne połowy dorsza doprowadziły do wzrostu liczebności głównych ofiar drapieżcy: śledzi i szprotek. Ryby te zaczęły intensywnie żerować na drobnych planktonowych zwierzętach, które z kolei żywiły się jednokomórkowymi glonami. Ostateczną konsekwencją tej kaskady zmian stały się zakwity toksycznych sinic. Ich szczątki obficie opadały na dno; gniją tam do dziś i wciąż powiększają obszary beztlenowe. (…) (Na podstawie: )
Ustal, które z opisanych w tekście organizmów są producentami, a które konsumentami, ułóż z nich łańcuch pokarmowy.
Opisz skutki nadmiernego połowu dorsza w Bałtyku.
W tabeli przedstawiono liczebność populacji cudzożywnych gatunków (A‑D), które tworzą łańcuch pokarmowy w pewnym ekosystemie.
Gatunek | Liczba osobników |
A | 1000 |
B | 127 |
C | 30 |
D | 1 |
Określ liczbę poziomów troficznych w tym ekosystemie.
Wskaż gatunek roślinożerny i gatunek, który w tym ekosystemie jest ostatnim drapieżnikiem w łańcuchu pokarmowym.
Łuskiewnik różowy jest pozbawioną chlorofilu rośliną żyjącą na korzeniach drzew liściastych i szpilkowych. Czerpie z nich pokarm oraz wodę za pomocą ssawek. Większą część roku znajduje się pod ziemią. Na wiosnę wypuszcza nadziemny pęd kwiatowy koloru różowego, pokryty mięsistymi łuskami.
Określ rodzaj relacji międzygatunkowej, jaka zachodzi między łuskiewnikiem a drzewami różnych gatunków.
Wymień przystosowania w budowie łuskiewnika do jego trybu życia.
Ilustracja przedstawia fragment sieci pokarmowej na skraju lasu.
Podaj nazwy poziomów troficznych A‑D.
Znajdź na ilustracji jak najwięcej łańcuchów pokarmowych.
Wybierz dwa organizmy, które mogą ze sobą konkurować o pokarm.
Wybierz (z podanych niżej) wszystkie właściwe określenia dotyczące lisa.
roślinożerca, drapieżnik, producent, konsument I rzędu, konsument II rzędu, konsument III rzędu, saprobiont
Wykresy przedstawiają zmiany liczebności osobników populacji A i B oraz C i D w dwóch różnych ekosystemach.
Określ rodzaj zależności, jaka zachodzi między populacjami A i B oraz C i D.
Wyjaśnij, w jaki sposób regulowana jest liczebność populacji w obu ekosystemach.
Rozwiązuję problemy
Oceń, czy prawdziwe jest zdanie: Organizmy zajmują w ekosystemie stałe poziomy troficzne. Uzasadnij swoją opinię, podając odpowiednie przykłady.
Przystosowania zwierząt do pobierania pokarmu zależą od rodzaju ich pożywienia. Niedźwiedź brunatny jest zwierzęciem wszystkożernym. Żywi się głównie jagodami i grzybami, nie gardzi padliną. Zdarza się, że poluje na drobne zwierzęta, a nawet ryby. Opisz przystosowania niedźwiedzia do jego sposobów odżywiania się.
Na ilustracji przedstawiono najważniejsze elementy ekosystemu jeziora.
Wskaż gatunek, który zajmuje najwyższy poziom troficzny, oraz gatunek, który ma najwięcej konkurentów.
Wskaż populację, na której liczebność negatywnie wpłynie wzrost populacji szczupaka.
Wyjaśnij, czy usunięcie błotniarki może spowodować całkowite wyginięcie populacji konsumentów wyższego rzędu w tym ekosystemie.
Co by się stało, gdyby z akwarium zamieszkanego jedynie przez glony, błotniarki i raki odłowiono wszystkie zatoczki? Jak wyjaśnisz różnice wywołane takim działaniem w akwarium i w jeziorze?
Wykaż, że w ekosystemie przedstawionym na ilustracji światło dociera do samego dna jeziora.
Test
Otwórz i wydrukuj załącznik.
Projekt badawczy
Otwórz i wydrukuj załącznik.