Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Na co dzień nie widzimy satelitów. Czasem z telewizji, prasy lub internetu dowiemy się o wymianie załóg na stacji kosmicznej lub starcie jakiejś eksperymentalnej rakiety. Od czasu do czasu pojawia się informacja o lądowaniu sondy kosmicznej na jądrze komety, która to sonda wyruszyła z Ziemi 10 lat temu. Wydaje się, że to wszystko odbywa się jakby poza normalnym, codziennym światem. Czy tak jest naprawdę? Czy tak rzeczywiście tak rzadko mamy kontakt z wytworami skomplikowanych technologii i efektami pracy genialnych umysłów? Na dzisiejszej lekcji dowiesz się o  kilku zastosowaniach praw ruchu ciał niebieskich i osiągnięciach nauki.

R12pBeNppNKR81
Wschód Słońca na orbicie ziemskiej obserwowany z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS)
Już potrafisz
  • wykorzystywać siłę grawitacji do opisu i wyjaśniania ruchu ciał niebieskich i sztucznych satelitów Ziemi;

  • obliczać prędkość satelitów i okres ich obiegu wokół Ziemi – w zależności od odległości od jej powierzchni;

  • wykorzystywać zasady dynamiki do opisu i wyjaśniania ruchu ciał.

Nauczysz się
  • wymieniać zastosowania sztucznych satelitów Ziemi i opisywać przeznaczenie stacji kosmicznych;

  • opisywać możliwości badawcze, jakie daje zastosowanie satelitów i próbników kosmicznych.

iMNxl3BzF8_d5e226

1. Satelity telekomunikacyjne

Satelity służą do przekazywania sygnałów radiowych i telewizyjnych. Pierwsze urządzenie tego typu nazywało się Echo 1. Ten satelita – umieszczony na orbicie w 1960 r. – tylko odbijał fale elektromagnetyczne.

RvlKb6c1ACqWr1
Echo 1 był 100-stopowym (ok. 30,5 m) plastikowym balonem pokrytym warstwą aluminium, który umożliwił pierwszą satelitarną rozmowę telefoniczną między New Jersey a Kalifornią

Potem konstruowano satelity, które odbierały sygnały, wzmacniały je i transmitowały dalej. Orbity tych urządzeń były eliptyczne, co zmuszało do „śledzenia” takiego satelity przez stacje odbiorczą na Ziemi. Obecnie wykorzystujemy satelity geostacjonarne, które poznaliście na poprzedniej lekcji. Krążą one w odległości ok. 36 000 km nad powierzchnią Ziemi – poruszają się po orbitach leżących w płaszczyźnie równika. W zasadzie trzy takie satelity wystarczyłyby do pokrycia całej Ziemi odbieranym sygnałem, ale jest ich znacznie więcej.

iMNxl3BzF8_d5e280

1.1 Satelity nawigacyjne do ustalania położenia obiektów na powierzchni Ziemi

System określania położenia obiektu na powierzchni Ziemi jest codziennością już od kilku lat. Dla wielu kierowców jazda z włączonym odbiornikiem sygnału satelitarnego i możliwość oglądania trasy na wyświetlanej mapie zawierającej wskazówki, jak jechać dalej, są normalnym elementem jazdy. Taką nawigację umożliwiają obecnie dwa systemy satelitów: amerykański GPSGPS (ang. Global Positioning System)GPS i rosyjski GLONASSGLONASS (ros. Globalnaja Nawigacionnaja Sputnikowaja Sistiema)GLONASS.

System GLONASS – podobnie jak GPS – został zaprojektowany w latach 70. XX w. Oba systemy mają przede wszystkim zastosowanie militarne. Zarówno GLONASS, jak i GPS, składają się z 31 satelitów. Część z nich to satelity operacyjne, część zaś pełni funkcję satelitów zapasowych.

Obecnie powstają jeszcze trzy systemy tego typu, m.in. system Galileo, będący dziełem Europejczyków, system chiński i system hinduski. Do 2013 roku wystrzelono w tym celu 4 satelity, a docelowo ma ich być 30.

RfEbKAcwv49ES1
W przeciwieństwie do GPS Galileo ma być systemem międzynarodowym i cywilnym, co może wpłynąć korzystnie na efektywność jego działania. System Galileo docelowo ma się składać z 27 satelitów operacyjnych i 3 zapasowych, które rozmieszczone będą na trzech orbitach

Systemy nawigacji mogą być użytkowane przez posiadaczy nie tylko specjalnych odbiorników, lecz także smartfonów (zarówno system GPS, jak i GLONASS).

Poza satelitami nawigacyjnymi w przestrzeni kosmicznej znajdują się również inne satelity, np. meteorologiczne, telekomunikacyjne (telefonia satelitarna, telewizja), badawcze, teleskopy kosmiczne. Satelity te znajdują się na różnych wysokościach i okrążają Ziemię z różnymi prędkościami.

RVsum3CDjEWkc1
Okres obiegu satelitów nawigacyjnych jest dłuższy niż okres obiegu satelitów badawczych – stacji ISS, teleskopu Hubble'a. Zaznaczono także orbitę satelity geostacjonarnego
iMNxl3BzF8_d5e374

2. Stacje kosmiczne

Ludzkość marzyła o tym, aby móc przebywać jak najdłużej w przestrzeni kosmicznej. Za każdym razem człowiek przebywał na orbicie coraz dłużej (pierwszy statek, którym człowiek poleciał w Kosmos, nazywał się Wostok 1 – pobyt kosmonauty Jurija Gagarina w przestrzeni kosmicznej trwał 108 minut). Jednak życie w małym statku kosmicznym nie pozwala na prowadzenie badań. Prawdziwą stacją badawczą była radziecka stacja Mir („Pokój”), istniejąca od 1986 r. i rozbudowywana przez dołączanie kolejnych modułów do 1996 r. W wyniku rozbudowy masa stacji osiągnęła ponad 130 ton. Przez kilkanaście lat przebywało na niej 137 kosmonautów z wielu krajów, którzy przeprowadzili tysiące eksperymentów naukowych i zdobyli bezcenne doświadczenia związane z reakcją organizmu ludzkiego na długotrwały pobyt w stanie nieważkości. Kiedy rozpoczęto budowę Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS), stację Mir trzeba było zamknąć.

Pierwsze moduły Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zostały wyniesione na orbitę w 1998 roku. Nowa stacja – podobnie jak Mir – została zaprojektowana w systemie modułowym. Projektowana objętość pomieszczeń ma wynosić ponad 1 100 m3, a masa – ponad 400 ton. Na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej będzie mogło przebywać jednocześnie 6 osób.

R1IY9qcYbkODx1
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna na orbicie okołoziemskiej

Na stacjach kosmicznych przeprowadza się nie tylko eksperymenty naukowe z różnych dziedzin fizyki i astronomii. Równie ważne są badania związane ze szczególnymi warunkami panującymi na stacji, mianowicie ze stanem nieważkości. Są to badania np. krystalizacji ciał w tym stanie (nie występuje wtedy zjawisko konwekcji) oraz wpływu stanu nieważkości na organizm człowieka.

iMNxl3BzF8_d5e516

3. Stan nieważkości

Widziałeś pewnie transmisje z pokładu stacji kosmicznej, podczas których kosmonauta jakby pływał, mógł się ustawiać w dowolnej pozycji, a puszczony przez niego przedmiot nie spadał, tylko unosił się w kabinie. Co to jest stan nieważkościnieważkośćstan nieważkości i w jakich warunkach mamy z nim do czynienia?
Wiemy, że na powierzchni Ziemi działa na nas siła grawitacji. Najbardziej to odczuwamy, gdy musimy wejść po wysokich schodach lub na górski szczyt. A czy na pokładzie stacji kosmicznej istnieje grawitacja? Oczywiście, że tak – inaczej zarówno stacja, jak i jej załoga nie poruszałyby się wokół Ziemi. Do tego potrzebna jest siła dośrodkowa, którą jest siła grawitacji. Dlaczego zatem na Ziemi odczuwamy ciężar, a na orbicie – nie?

Rz7tUepTJcZ0R1
Na blacie leży paczka oraz waga analogowa. Następnie widać wnętrze windy i na środku wagę. Demonstrator kładzie paczkę na wadze. Pojawia się inset obok z działającymi siłami. Demonstrator wciska przycisk aby waga z paczką pojechała na górę. Obok głównego ekranu pojawia się drugi inset przedstawiający budynek. Następnie winda jedzie w dół. Później pokazane są dwa zdjęcia przedstawiające ludzi w stanie nieważkości.

Kiedy położysz paczkę na wadze sprężynowej, spowodujemy ugięcie sprężyny. Sytuacja ta została przedstawiona na rysunku A.

R8WyfaTT2rtth1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Pod wpływem nacisku paczki, wynikającego z siły grawitacji, sprężyna ugina się aż do uzyskania stanu równowagi. Paczka znajdująca się w tym stanie jest nieruchoma, co w myśl I zasady dynamiki oznacza, że wypadkowa sił na nią działających wynosi zero. Jakie siły działają na paczkę?

R1Ok36vam3EwF1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Oczywiście, działa siła grawitacji Q oraz reakcja sprężyny na nacisk (zgodnie z III zasadą dynamiki paczka działa na sprężynę siłą nacisku Fn, a sprężyna na paczkę – siłą reakcji Fr).

Na rysunku B widzimy, że Fr = Q (I zasada dynamiki); wartości obu sił są równe. Jednocześnie siła Fr=Fn(zgodnie z III zasadą dynamiki wartości sił akcji i reakcji są równe).

R1Y0YT9cxz6YP1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przedstawione wyżej rozumowanie sprawdza się zarówno w sytuacji pokazanej na rysunku, jak i wtedy, gdy nasza paczka jedzie ruchem jednostajnym (np. windą). Wskazania wagi są równe sile grawitacji Q – rysunek C.

Co się jednak stanie, gdy winda, która znajdowała się w stanie spoczynku, ruszy w górę?

R1ZoH2O967sGL1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Będzie wówczas poruszać się ruchem przyspieszonym (załóżmy dla uproszczenia, że jest to ruch jednostajnie przyspieszony). Co nam w takiej sytuacji podpowiadają zasady dynamiki?

Skoro winda porusza się w górę ruchem jednostajnie przyspieszonym, robi to również paczka (oczywiście domyślasz się, że sprężyna dodatkowo nieco się ugnie). Aby paczka poruszała się ruchem przyspieszonym, siła wypadkowa działająca na tę paczkę musi być różna od zera i mieć zwrot w górę (zgodnie z II zasadą dynamiki). Oznacza to, że siła Fr będzie większa od siły Q i wypadkowa sił działających na paczkę będzie spełniać równanie:

m·a=FrQ

gdzie:

m – masa paczki; a - przyspieszenie windy, a tym samym również przyspieszenie paczki.

Sytuacja przedstawiona została na rysunku D.

Siła Fr=m·a+Q. W związku z tym (i III zasadą dynamiki) również siła nacisku Fn=m·a+Q. Wniosek jest oczywisty: siła nacisku wzrosła.

Taki stan występuje w statku kosmicznym podczas startu: rakieta poruszająca się z rosnącym przyspieszeniem rozpędza również kosmonautów – efektem jest tzw. przeciążenieprzeciążenieprzeciążenie. Kosmonauci naciskają na fotele, na których leżą, siłą wielokrotnie większą od swojego ciężaru. Jest to stan nietypowy dla ludzkiego organizmu, więc kosmonauci odbywają wcześniej wielogodzinne treningi w tzw. wirówkach przeciążeniowychwirówka przeciążeniowawirówkach przeciążeniowych.

Po pewnym czasie statek dociera na orbitę, silniki zostają wyłączone – rozpoczyna się lot orbitalny. Siła grawitacji działa cały czas: zakrzywia tor statku i tor, po którym poruszają się kosmonauci. Skąd zatem bierze się stan nieważkości?
Wróćmy na chwilę do naszej windy – pomogła nam ona zrozumieć stan przeciążenia. Przyjmijmy, że teraz winda zaczyna zjeżdżać w dół. Oczywiście, na początku porusza się ruchem przyspieszonym. Co teraz powiedzą nam zasady dynamiki?

RZX79TmVUQtK21
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Skoro ruch odbywa się z przyspieszeniem a w dół, to zgodnie z II zasadą dynamiki siła wypadkowa będzie zwrócona w dół.
Oznacza to, że m·a=Fr, a siła Fr=Qm·a, zatem siła nacisku Fn=Qm·a. Im większe przyspieszenie osiągnie nasza winda podczas jazdy w dół, tym mniejsze będą wskazania wagi. Uzyskamy wtedy stan niedociążenia. Działające siły przedstawiono na rysunku E.

Powyższe równania pokazują nam, że siła nacisku może być równa zero. Stanie się to, gdy Q będzie równe m·a.

Pod wpływem sił grawitacji spadające swobodniespadek swobodnyspadające swobodnie ciała uzyskują przyspieszenie zwane przyspieszeniem grawitacyjnym: g=Fgrawitacjim (zgodnie z II zasadą dynamiki). Siła grawitacji Q=m·g, co oznacza, że siła nacisku na podłoże będzie równa zero, gdy Q=m·g=m·a.

Co się dzieje wtedy z windą? Spada ona z przyspieszeniem równym grawitacyjnemu. Jak widać, umiesz już osiągać stan braku nacisku na podłoże – właśnie taki stan nazywamy stanem nieważkości. A jak do windy ma się stacja kosmiczna? Przede wszystkim nasza winda może poruszać się nie tylko pionowo, lecz także poziomo; torem będzie wówczas krzywa zwana parabolą. Po takich parabolach poruszają się samoloty, w których na krótko osiągany jest stan nieważkości. Na stację kosmiczną i na kosmonautę działają siły grawitacji zależne od ich masy, ale przyspieszenia grawitacyjne są jednakowe. Stacja i kosmonauta „spadają” z jednakowym przyspieszeniem, a jednocześnie poruszają się po okręgu. Efektem jest brak wzajemnego nacisku, a zatem stan nieważkości.

iMNxl3BzF8_d5e693

4. Satelity i sondy naukowe

Zapewne wszyscy z was słyszeli o teleskopie kosmicznym Hubble’a. Jego nazwa pochodzi od nazwiska Edwina Hubble’a – odkrywcy rozszerzania się Wszechświata (na temat tego zagadnienia dowiesz się więcej w końcowych rozdziałach podręcznika). To nie jedyne takie urządzenie. Dlaczego wysyłamy teleskopy na orbitę? Głównym powodem jest niekorzystny wpływ ziemskiej atmosfery na przeprowadzane obserwacje. Niektóre rodzaje promieniowania są przez nią niemal całkowicie pochłaniane, co uniemożliwia badanie pewnych obiektów i wielu interesujących zjawisk.

Teleskop Hubble'a (Hubble Space Telescope – HST) został wyniesiony na orbitę okołoziemską w 1990 r. Obiega Ziemię w niespełna 97 minut. Powstał dzięki współpracy dwóch agencji astronomicznych – amerykańskiej NASA i europejskiej ESA. Naprawy tego teleskopu odbywają się w przestrzeni kosmicznej, a dokonują ich kosmonauci. Teleskop Hubble'a dostarcza ciekawego materiału badawczego dla astronomów.

R1EOIjZq39eMM1
Teleskop Hubble'a znajduje się w przestrzeni kosmicznej od 1990 r. Zdjęcie zostało zrobione podczas drugiej misji serwisowej z pokładu promu Discovery. Do tej pory odbyło się pięć takich misji

Teleskop kosmiczny Chandra (jego nazwa pochodzi od nazwiska Subrahamanyana Chandrasekhara – hinduskiego fizyka pracującego w USA). Wystrzelony w 1999 r., krąży po okołoziemskiej orbicie eliptycznej, której apogeum znajduje się w odległości prawie 129 000 km od środka Ziemi, a perygeum – ok. 20 000 km od środka Ziemi. Teleskop ten rejestruje źródła promieniowania rentgenowskiego – promieniowanie to pozwala na obserwacje białych karłów, gwiazd neutronowych i czarnych dziur. Będziemy mówili o takich obiektach w dalszej części tego podręcznika.

Zakres promieniowania podczerwonego jest badany za pomocą teleskopu kosmicznego Spitzera. Teleskop ten został umieszczony na orbicie okołosłonecznej. Porusza się po tej samej orbicie co Ziemia – podąża za nią w pewnej odległości.

Aby szukać planet poza Układem Słonecznym, zbudowano teleskop Keplera i w 2009 r. umieszczono go na orbicie okołosłonecznej . W wyniku awarii zakończył on swoją misję w 2013 r.

Kosmiczne Obserwatorium Herschela, w skrócie nazywane Herschel to z kolei teleskop Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). Jest przeznaczony do prowadzenia obserwacji astronomicznych dalekiej podczerwieni i fal submilimetrowych. Obserwatorium zostało wyniesione na orbitę wokół punktu L2punkt libracyjnypunktu L2 (punkt Lagrange’a) 14 maja 2009 r. Jest to punkt układu Ziemia–Słońce, znajdujący się w odległości ok. 1,5 mln km od Ziemi. Głównym zadaniem Herschela były obserwacja procesu powstawania galaktyk i ich ewolucji oraz badanie powstawania gwiazd. Zwierciadło tego teleskopu ma średnicę 3,5 m. Razem z Kosmiczym Obserwatorium Herschela został wystrzelony satelita Planck – jego zadaniem był

pomiar nieregularności rozkładu promieniowania mikrofalowego pochodzącego z kosmosu. O efektach tych pomiarów i ich znaczeniu dla kosmologii przeczytasz w ostatnich modułach tego podręcznika.

Na 2018 r. planowane jest wystrzelenie następcy teleskopu Hubble’a – teleskopu Webba. Ma mieć on 2,5 raza większą średnicę zwierciadła niż teleskop Hubble'a i będzie badał głównie obszar podczerwieni.
Budowa teleskopów kosmicznych to jedno z najbardziej skomplikowanych zadań współczesnej nauki. Taki satelita porusza się z prędkością kilkudziesięciu kilometrów na sekundę po zakrzywionych orbitach, a teleskop musi przez kilka godzin być skierowany w jeden punkt nieba. Ze względu ma metodę pomiarów aparatura musi być utrzymywana w temperaturze niewiele większej od zera absolutnego.
Co nam daje użycie tak wielu różnych teleskopów? Popatrzmy na dwa zdjęcia umieszczone niżej.

Rx0tttFJ4DRfn1
Obiekt Cassiopeia A

Powyższe zdjęcie zostało wykonane przez teleskop kosmiczny Hubble’a i przedstawia obiekt Cassiopeia A. Silne źródło fal radiowych w gwiazdozbiorze Kasjopei jest pozostałością po wybuchu gwiazdy. Obiekt ten idzialnym jzny. Rozymry tego gwiazdozbioru przekraczają 10 lat świetlnych. Złożenie zdjęć wykonanych przez inne teleskopy kosmiczne daje znacznie ciekawsze informacje.

R12wEwPofvKiE1
Obiekt Cassiopeia A

Zdjęcie wykonane powyżej zostało złożone ze zdjęć wykonanych przez różne teleskopy; na zdjęciu powyżej na zdjęciu powyżej kolor czerwony to zdjęcie z teleskopu Spitzer, pomarańczowy – teleskopu Hubble, a niebieski – z teleskopu Chandra. Wiadomo już, że rozszerzająca się powłoka ma temperaturę 30 mln K i przemieszcza się z prędkością 10 000kms. Teleskop kosmiczny Chandra odkrył w centrum mgławicy obiekt o bardzo małych rozmiarach i temperaturze nieco powyżej 2 mln K – przypuszczalnie jest to gwiazda neutronowa. Pamiętaj o tych odkryciach, kiedy pod koniec roku szkolnego będziesz opisywał ewolucję gwiazd.
Przedstawiiśmy krótką listę satelitów służących człowiekowi – są jeszcze satelity meteorologiczne, stacje kosmiczne badające inne planety, a nawet lądujące na ich powierzchniach. Niektóre z tych obiektów opuściły już Układ Słoneczny i zmierzają w stronę gwiazd.

iMNxl3BzF8_d5e800

Podsumowanie

  • Satelity, czyli ciała krążące wokół Ziemi, innych planet lub Słońca, mają różnorodne zastosowanie – od naukowego po komercyjne (telekomunikacja, audycje radiowe i telewizyjne). Niektóre satelity są przeznaczone do celów wojskowych lub wywiadowczych.

  • Satelity pozwalają na obserwację zjawisk niedostępnych z powierzchni Ziemi albo na zbieranie doświadczeń związanych z długim pobytem człowieka w stanie nieważkości.

  • Gdy rakieta porusza się pionowo w górę z określonym przyspieszeniem (np. podczas startu), doznaje przeciążenia. Oznacza to zwiększony nacisk na fotele, na których leżą kosmonauci. Siła, z jaką oni naciskają na ziedzenia , jest wielokrotnie większa od ciężaru astronautów:
    Fn=Q+m·a

    ,
    gdzie:
    Fn – siła nacisku; Q – siła grawitacji; a – przyspieszenie, z jakim porusza się rakieta podczas startu.

  • Ciało poruszające się pionowo w dół (np. w windzie) z pewnym przyspieszeniem różnym od przyspieszenia grawitacyjnego znajduje się w stanie niedociążenia. Ciężar pozorny takiego ciała jest mniejszy od ciężaru mierzonego w stanie spoczynku. Wartość siły nacisku na podłoże jest równa Fn=Qm·a. Gdy winda, w której znajduje się ciało, spada swobodnie, mamy do czynienia ze stanem nieważkości. Oznacza to brak wzajemnego nacisku ciała i windy.

  • W pojeździe kosmicznym poruszającym się tylko pod wpływem siły grawitacji (bez włączonych silników) panuje stan nieważkości. Wynika on z tego, że zarówno pojazd, jak i jego załoga doznają jednakowych przyspieszeń i dlatego te ciała na siebie nie naciskają.

Praca domowa
Doświadczenie 1.1

Wyznaczenie wartości przyspieszenia windy.

Waga najczęściej wyskalowana jest w jednostkach masy – kilogramach, natomiast siłomierz – w niutonach. W obu przypadkach potrzebna jest znajomość masy – twojej lub ciężarka.
Przyjmij wartość przyspieszenia grawitacyjnego g=9,81ms2. Przyjęcie przybliżonej wartości 10ms2 spowoduje, że uzyskane wyniki będą zbyt mało dokładne.

Co będzie potrzebne
  • waga sprężynowa (nie elektroniczna) lub siłomierz (pożyczony ze szkoły);

  • winda;

  • odważnik (jeśli dysponujesz siłomierzem).

Instrukcja
  1. Sytuacja, w której posługujesz się wagą sprężynową: wejdź na wagę, odczytaj jej wskazania i zanotuj je w następujących przypadkach

    :

    1. gdy winda się nie porusza;

    2. gdy winda rusza w górę;

    3. gdy winda rusza w dół;

    4. podczas jednostajnego ruchu windy.

  2. Sytuacja, w której posługujesz się siłomierzem: zawieś odważnik, odczytaj jego wskazania i zanotuj je w następujących przypadkach:

    1. gdy winda się nie porusza;

    2. gdy winda rusza w górę;

    3. gdy winda rusza w dół;

    4. podczas jednostajnego ruchu windy.

  3. Wydrukuj formularz i sporządź notatkę.

    Tabela do doświadczenia

    Imię i nazwisko:

    Data:

    Klasa:

    Cel lub przedmiot obserwacji:

    Winda:

    FN (______)

    mg (________)

    a (________)

    stoi 

    rusza w górę 

    rusza w dół 

    jedzie ze stałą prędkością 

    WNIOSKI:

Podsumowanie

Gdy winda rusza w górę, to mamy do czynienia ze stanem ...........................................
Gdy winda rusza w dół, to mamy do czynienia ze stanem .............................................
Na Ziemi jest zatem możliwe/niemożliwe osiągnięcie stanu ........................ oraz ..................

iMNxl3BzF8_d5e933

Słowniczek

GLONASS (ros. Globalnaja Nawigacionnaja Sputnikowaja Sistiema)
GLONASS (ros. Globalnaja Nawigacionnaja Sputnikowaja Sistiema)

– rosyjski system nawigacji satelitarnej (odpowiednik amerykańskiego GPS). Składa się z 24 satelitów ze statusem operacyjnym (31 łącznie), które swoim zasięgiem pokrywają całą kulę ziemską.

GPS (ang. Global Positioning System)
GPS (ang. Global Positioning System)

– amerykański system nawigacji satelitarnej. Pozwala na precyzyjne ustalenie (z dokładnością do 100 m) położenia obiektów na powierzchni Ziemi; działa na podstawie sygnałów radiowych wysyłanych z satelitów.

nieważkość
nieważkość

– stan, w którym mimo istnienia siły grawitacji dwa ciała na siebie nie naciskają (siła nacisku wynosi zero). Występuje, gdy np. człowiek znajduje się w kabinie, która spada tylko pod wpływem siły grawitacji (bez działania dodatkowych sił typu opór powietrza lub napęd kabiny). Taki stan występuje również w stacjach kosmicznych i rakietach po wyłączeniu silników, kiedy to ruch odbywa się tylko pod wpływem siły grawitacji. Przyczyną tego zjawiska jest to, że zarówno rakieta, jak i pasażerowie poruszają się z jednakowym przyspieszeniem grawitacyjnym.

przeciążenie
przeciążenie

– stan, w którym ciało (organizm) poddawane jest działaniu siły zewnętrznej (innej niż siła grawitacji), zależnej od masy ciała. Maksymalne przeciążenie, które może znieść człowiek bez trwałego uszczerbku na zdrowiu odpowiada sile ok. dziewięć razy większej od siły ciężkości (mówi się też, że jest to przeciążenie wynoszące 9g).

punkt libracyjny (punkt L2)
punkt libracyjny (punkt L2)

– obszar w przestrzeni (np. w kosmosie) stanowiącej obszar układu dwóch ciał oddziaływujących ze sobą siłami grawitacji, w którym dodatkowe ciało o masie znacznie mniejszej od każdego z dwóch ciał tworzących układ (mówimy, że jest to tzw. masa zaniedbywalna) może pozostawać w spoczynku względem obu ciał o większej masie; punkt L2 jest jednym z pięciu punktów tego typu w układzie gwiazda–planeta i dla układu Słońce–Ziemia znajduje się on w półcieniu planety, co czyni go dobrym miejscem do prowadzenia obserwacji przestrzeni kosmicznej.

spadanie swobodne
spadanie swobodne

– przykład ruchu jednostajnie przyspieszonego, odbywającego się z przyspieszeniem równym przyspieszeniu grawitacyjnemu (działa jedynie siła grawitacji).

wirówka przeciążeniowa
wirówka przeciążeniowa

– urządzenie, którego zadaniem jest wytworzenie przeciążenia; jest to długie ramię wirujące względem osi obrotu przechodzącej przez jeden z końców tego ramienia; długie ramię z drugiej strony jest zakończone monitorowaną kabiną.

iMNxl3BzF8_d5e1068

Zadania

Ważne!

Przed przystąpieniem rozwiązywania zadań przygotuj kartkę papieru i przybory do pisania.

Ćwiczenie 1
R1SeJdI6ZcJLC1
zadanie interaktywne
Źródło: Magdalena Grygiel <Magdalen.Grygiel@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RFKFbh3kGUOPz1
zadanie interaktywne
Źródło: Magdalena Grygiel <Magdalen.Grygiel@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1OeFPBHXFD1F1
zadanie interaktywne
Źródło: Magdalena Grygiel <Magdalen.Grygiel@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.