Neoklasycyzm
Nowy styl wypływał z fascynacji antykiem. Jego ukształtowaniu w połowie XVIII wieku sprzyjały zarówno wielkie odkrycia archeologiczne w Rzymie, Pompejach i HerkulanumPompejach i Herkulanum, jak i oświeceniowe idee propagowane przez francuskich encyklopedystów, głoszących m.in. postulat moralnego i społecznego posłannictwa sztuki. Zbiegło się to z okresem głębokich przemian społecznych i politycznych zapoczątkowanych przez Wielką Rewolucję Francuską. Upadek monarchii absolutnej i zmiana statusu władzy z „nadanej przez Boga” na rzecz obywatelskiej otworzyły epokę nowoczesności.
1) Obejrzyj w internecie film o Izabeli Lubomirskiej, miłośniczce mody i sztuki: link.
2) Poszukaj w dowolnym źródle informacji na temat rokoka, a następnie zredaguj krótką notatkę dotyczącą cech tego stylu, zwłaszcza w malarstwie.
Kult starożytności
Johann Joachim Winckelmann
(czyt.: johan joachim winkelman) – niemiecki badacz sztuki starożytnej, współtwórca i główny teoretyk neoklasycyzmu, bibliotekarz i kustosz zbiorów kardynałów rzymskich. Propagował wiedzę na temat zabytków odkrytych w Pompejach i Herkulanum. Autor pierwszego naukowego opracowania sztuki starożytnej, wydanego w 1764 roku Geschichte der Kunst des Alterthums. Miłośnik kultury greckiej, ojciec historii sztuki, który wprowadził pojęcie stylu oraz metodę i język opisu dzieła sztuki.
Myśli o naśladowaniu greckich rzeźb i malowideł (1775)Jedna jest tylko droga, która wzniesie nas na wyżyny wielkości, gdzie nikt nas naśladować nie zdoła – ta droga to naśladowanie starożytnych. O Homerze powiedział ktoś, iż każdy, kto nauczy się go rozumieć, będzie go podziwiał; [prawda ta] dotyczy również dzieł sztuki starożytnej, szczególnie greckiej. Trzeba zżyć się z nimi jak z przyjaciółmi, aby móc uznać, że Laokoon jest równie niepowtarzalny jak Homer. [...] Takimi oczami patrzyli na dzieła starożytnych Michał AniołMichał Anioł, RafaelRafael, PoussinPoussin. Czerpali dobry smak z samego źródła, a Rafael nawet w jego ojczyźnie. Wiadomo [bowiem], że posyłał do Grecji młodych ludzi, by rysowali dla niego ruiny antyczne. [...] Im spokojniejsza jest postawa [całego] ciała, tym lepiej nadaje się do wyrażania prawdziwego charakteru duszy. We wszystkich pozach, które odbiegają od stanu spoczynku, dusza nie znajduje się w stanie właściwym, ale w stanie napięcia i przymusu. Dusza poruszona gwałtownym uczuciem jest łatwiejsza do pokazania i określenia, ale wielka i szlachetna jest [tylko] wtedy, gdy cechuje ją skupienie i spokój. [...] Szlachetna prostota i spokojna wielkość greckich posągów jest również cechą greckich pisarzy z najlepszego okresu, pism ze szkoły Sokratesa, i te właśnie znamiona stanowią o wielkości artysty [...]. Pędzel artysty powinien być nasycony rozumem, jak ktoś powiedział o rylcu Arystotelesa: powinien dawać więcej do myślenia niż dać może to tylko, co uchwyci oko; artysta osiągnie ten cel, gdy nauczy się myśli swoje nie tyle skrywać w alegorii, ile je w nią oblekać.
Johann Joachim Winckelmann, Myśli o naśladowaniu greckich rzeźb i malowideł (1775), [w:] , Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700–1870, tłum. Jolanta Maurin-Białostocka, wybór Elżbieta Grabska, Maria Poprzęcka, Warszawa 1989, s. 163–178.
Wymień postulaty Winckelmanna, które legły u podstaw XVIII‑wiecznego neoklasycyzmu.
Świątynia Sybilli w Puławach
Świątynia Sybilli w Puławach jest kopią słynnej świątyni Westy w Tivoli z I w. p.n.e. (siedziby wyroczni Sybilli Tyburtyńskiej, która miała przepowiedzieć cesarzowi Oktawianowi Augustowi narodziny Jezusa). Budowlę puławską zaprojektował Chrystian Piotr AignerChrystian Piotr Aigner – jeden z najwybitniejszych architektów polskich doby oświecenia. Centralną, dwukondygnacyjną świątynię okala 18 kolumn dźwigających belkowanie z rzeźbionym fryzem ozdobionym girlandami owoców i bukranionami (motyw dekoracyjny w kształcie czaszki byka). Nakryta jest ona kopułą ze szklanym świetlikiem. Budowlę usytuowano w malowniczym parku na zboczu skarpy wiślanej. Jej fundatorka - księżna Izabela Czartoryska - od początku przeznaczyła ją na muzeum‑mauzoleum, w którym umieściła swoje zbiory sztuki i cenne pamiątki narodowe, związane z wydarzeniami historyczni ważnymi dla Rzeczypospolitej. Nad wejściem do reprezentacyjnej sali górnej znalazła się słynna maksyma: PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI. Na ścianach pomieszczenia zawieszono m.in. zbroje rycerskie, tarcze, miecze, pastorały biskupie, buławy hetmańskie i sztandary. Mieściła się w nim także szkatuła zawierająca klejnoty koronne, kamee, miniaturowe portrety, fragmenty szat i inne obiekty pochodzące z trumien królewskich. W krypcie znajduje się obelisk z 1813 roku ku czci księcia Józefa Poniatowskiego.
Omów nawiązania do architektury antyku widoczne w bryle Świątyni Sybilli w Puławach.
Wyjaśnij, jak rozumiesz dewizę umieszczoną nad wejściem do Świątyni Sybilli w Puławach.
Perseusz i Apollo
Perseusz (ilustracje 1–3) triumfalnie unosi odciętą głowę gorgony Meduzy oplecioną wijącymi się wężami. Grozę tego aktu łagodzi wyszukana forma posągu – miękko wymodelowane marmurowe ciało herosa oraz dekoracyjność detali, np. kaskada opadającej materii szat czy partia włosów. Autor rzeźby był wybitnym kontynuatorem sztuki klasycznej. W epoce, w której tworzył, był nazywany nowożytnym FidiaszemFidiaszem, a ze względu na monumentalność i wzniosłość dzieł – także drugim Michałem Aniołem. Dzięki licznym szkicom, glinianym i gipsowym modelom w ostatecznej wersji marmurowej Canova osiągał idealne proporcje form, wyważoną ekspresję oraz niezrównaną gładkość powierzchni, które zawsze szlifował własnoręcznie. Perseusz był wzorowany na słynnym posągu Apolla Belwederskiego (ilustracja 4), ale nie stanowi jego kopii. Ten wzór formalnej doskonałości posłużył artyście do stworzenia własnego, równie doskonałego, przedstawienia. O mistrzostwie Canovy w interpretacji wzorów antycznych dobitnie świadczy jedna z najsłynniejszych rzeźb w polskich kolekcjach – posąg młodziutkiego Henryka Lubomirskiego jako Amora z Muzeum – Zamku w Łańcucie.
Porównaj Perseusza Antonia Canovy z posągiem Apolla belwederskiego. Jakie dostrzegasz podobieństwa i różnice?
Powrót do mitologii
Siedem wieków malarstwa europejskiegoOd pierwszych do ostatnich obrazów zawsze ta sama niepokalana czystość konturu, niezachwiana harmonia układu, powściągliwa, chłodna wytworność, gładkie jak emalia położenie farby. Efekty ekspresyjno‑nastrojowe cienia, efekty różnorodności faktury, komplikacje gry barwnej – nie odgrywają roli w tym malarstwie. Kolor jest traktowany lokalnie i ściśle w granicach formy [...]. Ingres nie unika mitologii. Jest człowiekiem XIX wieku i mity nie są już dla niego czymś tak bliskim i swojskim jak dla artystów renesansu, ale są jeszcze źródłem poezji plastycznej, pretekstem do konstrukcji formalnych, do doskonałych linii aktów, linii tak wyszukanych i samowystarczalnych w swej urodzie, że odbiega ona często od form rzeczywistych, przyrodniczych. [...] Ingres studiował rysunki na wazach greckich, kamee, malarstwo pompejańskie. Operowanie czystym frontalizmem i czystym profilem (Edyp i sfinks, 1808, Jowisz i Thetis, 1811) jest rezultatem tych studiów. Głowa Jowisza jest wzorowana na Zeusie z Orticoli, poza Thetis jest transpozycją sylwetki błagalnicy z Villa dei Misteri. Wyobraźnia Ingresa obraca się w świecie Grecji, nie Rzymu, ale nie był on pedantem w wyszukiwaniu źródeł plastycznej inspiracji; brał to, co mu odpowiadało...
Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991, s. 356–357.
Przypomnij sobie mit o Edypie. Który fragment mitu stał się inspiracją dla malarza? Napisz jego streszczenie, w którym użyjesz 80 słów.
Wyjaśnij, w jaki inny sposób – poza czerpaniem tematu z motywów mitologicznych – Ingres nawiązuje do sztuki antyku.
Do sformułowań użytych w tekście - „niepokalana czystość konturu”, „niezachwiana harmonia układu”, „powściągliwa, chłodna wytworność”, „gładkie jak emalia położenie farby” - dopisz ich synonimiczne określenia.
Mecenat Stanisława Augusta
Dzieje sztuki polskiej: panorama zjawisk od zarania do współczesnościStanisław August Poniatowski, ostatni król Polski, był bez wątpienia najwybitniejszym mecenasem sztuki w dziejach królestwa – nie tylko dzięki liczbie i rozmiarom fundowanych dzieł; pod tym względem znalazłby godnych konkurentów. Decydujące znaczenie miało wysunięcie szeroko rozumianej działalności kulturalnej na plan pierwszy wszelkich poczynań monarchy, niespotykana dotychczas jej rozległość. [...] W dziedzinie sztuk plastycznych interesowały go wszystkie rodzaje twórczości, zajmowała jej organizacja, zabiegi o wykształcenie młodych (m.in. system zagranicznych stypendiów), pogłębianie wiedzy już doświadczonych twórców oraz jej modyfikowanie – zgodnie z aktualnymi trendami artystycznymi [...]. Mecenat Stanisława Augusta miał charakter zorganizowany, także administracyjnie: np. funkcje pierwszego malarza i – po Auguście Moszyńskim – „dyrektora” budowli królewskich połączył Marceli Bacciarelli. Zamierzenia kulturalne króla były szerokie; obejmowały utworzenie muzeum narodowego i nowoczesnego oraz akademii sztuk pięknych [...]. Charakter sztuki stanisławowskiej łączył się z powszechną wówczas ideologią klasycyzmu – z przekonaniem o pięknie proporcji i miary, właściwym naturze rzeczy, przez to stałym i niezmiennym, wymagającym rozumu, wiedzy i wykształcenia, respektowania właściwych reguł, ujmujących to co naturalne i proporcjonalne.
Janusz Kębłowski, Dzieje sztuki polskiej: panorama zjawisk od zarania do współczesności, Warszawa 1987, s. 153.
Nadwornym malarzem Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego doradcą artystycznym (osobą w randze ministra kultury) był włoski malarz Marcello Bacciarelli. Jego dziełem są plafony i dekoracje malarskie Zamku Królewskiego w Warszawie, a także liczne portrety króla i jego rodziny oraz przedstawicieli polskiej arystokracji. Dla dworu pracowali również Józef Maria Grassi (1757–1838) – malarz austriacki, twórca m.in. wizerunków księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki – oraz Bernardo Bellotto, zwany Canalettem młodszym: włoski weducista, autor widoków i panoram Warszawy. W zakresie architektury mecenat królewski skupił się na trzech ważnych obiektach: przebudowie i modernizacji Zamku Królewskiego i Zamku Ujazdowskiego oraz pałacu Na Wodzie w Łazienkach.
Wyjaśnij współczesne i dawne znaczenie określenia mecenas sztuki. W odpowiedzi scharakteryzuj wybrane rzeczywiste postaci.
Udowodnij, że Izabela Czartoryska była mecenasem sztuki w oświeceniu.
Neoklasycyzm w Polsce
Galeria I
Galeria II
Zadaniowo
Wykorzystując informacje z filmu Dobra i zła Izabela, notatki zrobione w domu i dzieła Ingres'a zaprezentowane na lekcji, przyporządkuj cechy do określonego stylu w sztuce.
wyrafinowanie, wzniosłe tematy z mitologii, duża rola rysunku, chłodna wytworność form, tematy zabaw towarzyskich (<em>fêtes galantes</em>), zmysłowość i erotyzm, bogactwo dekoracji, prosta i czytelna kompozycja, kolor lokalny, podporządkowany formie, pastelowe barwy, finezja, lekkość i wdzięk, powściągliwość
| ROKOKO | |
|---|---|
| NEOKLASYCYZM |